Jakie są warunki i skutki zbycia spadku – opinia prawna

Stan faktyczny

W testamencie z roku 1949 Babcia mojego Męża dokonała zapisu na swojego wnuka, a mojego męża część nieruchomości z warunkiem, że w dwa lata po śmierci Babci spłaci swoje dwie swoje siostry. Babcia zmarła w roku 1974, a mąż mój w roku 1991. W postanowieniu sądowym z roku 1992 stwierdzającym nabycie spadku Mąż mój jest nabywcą spadku w 25/100 częściach. Mój mąż zmarł w roku 1991, więc ja - żona i nasze dwie córki stałyśmy się spadkobierczyniami po zmarłym wnuku tej części nieruchomości. Do chwili obecnej brak ustawy reprywatyzacyjnej i nie można dochodzić roszczeń z tytułu mienia przejętego przez Skarb Państwa. Jest to tzw. mienie warszawskie. Pomimo tego jest ktoś zainteresowany kupnem tych naszych praw spadkowych. Czy taka transakcja zbycia praw spadkowych jest dla nas spadkobierców bezpieczna? Czy siostry męża (te które mają być spłacone), muszą wyrazić zgodę na zbycie tych praw, na dzień dzisiejszy jest brak takiej zgody, bo uważają że jest za niska wartość takiej transakcji? Czy w przypadku dokonania sprzedaży bez ich zgody mogą wystąpić na drogę sądową? Jak powinna wyglądać spłata dwóch sióstr mojego męża, nie chciałabym zadrażniać stosunków rodzinnych i uszanować wolę Babci a jednocześnie by było zgodnie z prawem? Czy ma to być umowa i jaka? Czy żeby zbyć należy uzyskać zgodę pozostałych spadkobierców? Czy kupującym moje 25/100 części może być inny nabywca, gdy taki się znalazł? 5. Czy jako zbywca praw spadkowych zapłacę podatek spadkowy i z której grupy podatkowej? Czy podatek może zapłacić nabywca?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz. U. 1964r. nr 16 poz. 93 ze zmianami),

• ustawa z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (tekst jednolity: Dz. U. 2004r. nr 142 poz. 1514 ze zmianami),

• ustawa z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. 2000r. nr 86 poz. 959 ze zmianami).

Analizując przedstawione zapytanie pod względem prawnym, należy na wstępie zaznaczyć, ze niniejsza opinia nie zawiera rozważań dotyczących skuteczności nabycia przez Pani męża praw do spadku po jego Babci. Jeżeli jednak uzyskano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, to zgodnie z art. 1025 § 2 k.c. istnieje domniemanie prawne, iż osoba taka jest spadkobiercą.

W chwili nabycia spadku przez kilka osób, stają się oni niepodzielnymi współwłaścicielami masy spadkowej, a ich prawa i obowiązki w stosunku do masy spadkowej regulowane są przepisami kodeksu cywilnego o współwłasności, z zastrzeżeniem odpowiednich przepisów Księgi IV kodeksu cywilnego – Spadki (art. 1035 k.c.).

Istota współwłasności przejawia się w jedności przedmiotu (masa spadkowa), wielości podmiotów uprawnionych (spadkobiercy) oraz niepodzielności wspólnego prawa. Oznacza to, że jeden ze spadkobierców nie może zbyć określonego przedmiotu należącego do masy spadkowej, gdyż nie jest jego wyłącznym właścicielem. Może on zbyć jedynie przypadający mu udział w masie spadkowej. Co do zasady, współwłaściciel rzeczy może zbyć swój udział bez zgody pozostałych współwłaścicieli (art. 198 k.c.). W przypadku wspólności masy spadkowej, zasada ta została zmodyfikowana z uwagi na ochronę pozostałych współspadkobierców. Zgodnie z art. 1036 kodeksu cywilnego, spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Z przepisu tego wynikają następujące konsekwencje prawne.

Co do zasady, zbycie udziału w masie spadkowej przez jednego ze spadkobierców wymaga uzyskania zgody pozostałych współspadkobierców. Odnośnie zgody pozostałych współspadkobierców, zastosowanie znajduje przepis art. 63 kodeksu cywilnego, co oznacza, że zgoda taka może być wyrażona przed dokonaniem zbycia, w chwili jego dokonania, a także po jego dokonaniu. Zgoda taka wymaga takiej formy, jaka jest konieczna do dokonania czynności prawnej, na dokonanie której zgoda jest wymagana. W przypadku zbycia udziału w nieruchomości, która to czynność wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności, zgoda sióstr powinna nastąpić w formie aktu notarialnego.

Zgodnie z art. 1036 kodeksu cywilnego, wyrażenie zgody przez pozostałych spadkobierców na zbycie udziału w spadku nie jest warunkiem skuteczności zbycia. W braku takiej zgody, umowa zbycia udziału w spadku dochodzi do skutku, a nabywca stanie się właścicielem udziału w masie spadkowej.

Brak tej zgody może rodzić konsekwencje jedynie w stosunkach pomiędzy spadkobiercą – zbywcą a pozostałymi spadkobiercami. Konsekwencje te powstaną jedynie wówczas, gdyby wskutek zbycia udziału w masie spadkowej, pozostali spadkobiercy byliby poszkodowani na podstawie przepisów o dziale spadku, tj. gdyby nie uzyskali należnej im części spadku. Pozostałym spadkobiercom przysługuje w takiej sytuacji roszczenie o uznanie zbycia udziału w masie spadkowej w stosunku do nich za bezskuteczne. Roszczenie takie może być jednak dochodzone tylko w przypadku działu spadku i tylko wówczas, gdyby w wyniku działu spadku spadkobiercy ci byliby poszkodowani wskutek wcześniejszego zbycia udziału. Dochodzenie takiego roszczenia przez spadkobierców nie ma natomiast żadnego wpływu na skuteczność zbycia udziału.

Podsumowując, zbycie udziału w masie spadkowej bez zgody pozostałych spadkobierców nie powoduje bezskuteczności zbycia, jednakże w razie naruszenia praw pozostałych spadkobierców na podstawie przepisów o dziale spadku, zbywca byłby wobec pozostałych spadkobierców zobowiązany za powstałą szkodę. Siostry męża mogłyby wystąpić na drogę sądową, żądając uznania – w stosunku do nich – zbycia udziału w masie spadkowej za bezskuteczne. Musiałyby jednak udowodnić, iż takie zbycie naruszyło ich uprawnienia wynikające z przepisów o dziale spadku.

Spłata sióstr.
Spłata sióstr, o której mowa w testamencie sporządzonym przez Babcię, może nastąpić na podstawie zwykłego porozumienia i przekazania odpowiedniej kwoty. Porozumienie takie nie wymaga szczególnej formy, jednakże z uwagi na kwestie dowodowe, powinno być sporządzone w formie pisemnej.

Podatkowe skutki zbycia udziału w masie spadkowej.
Podmiotem podatku od spadków i darowizn jest nabywca, którym jest spadkobierca. To na nim ciąży obowiązek podatkowy wynikający z ustawy podatkowej. Przeniesienie zobowiązania podatkowego na rzecz innej osoby nie jest możliwe. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego konsekwentnie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym wszelkie obowiązki podatkowe nie mogą być zmieniane na podstawie umów cywilnoprawnych (wyrok NSA z dnia 30 grudnia 1991r. sygn. SA/Po 1562/91 opubl. ONSA 1993/2/34). W związku z powyższym, należy stwierdzić, że nie jest możliwe przeniesienie obowiązku podatkowego na inny podmiot.

Czym innym natomiast jest możliwość zawarcia w umowie sprzedaży udziału zastrzeżenia, iż nabywca pokryje zobowiązania podatkowe wynikające z faktu nabycia przez Panią spadku. Istnieje taka możliwość – w takiej sytuacji, choć zobowiązanie podatkowe nadal będzie spoczywało na Pani i dzieciach – jako na spadkobiercach – faktycznie kwotę zobowiązania podatkowego pokryje nabywca udziału.

Odnośnie kwestii dotyczących zobowiązania podatkowego, jeżeli spadek nabywany jest przez małżonka i zstępnych, zaliczani są oni do I grupy podatkowej. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia spadku. W braku wcześniejszych oświadczeń spadkobierców odnośnie przyjęcia spadku, spadek przyjmują oni najpóźniej w 6 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy, a jeżeli wcześniej wydano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – od w dniu uprawomocnienia się tego orzeczenia (art. 1015 k.c.). Obowiązek podatkowy powstaje więc w tym terminie.

Pamiętać natomiast należy, że sama umowa sprzedaży podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych, zgodnie z ustawą z dnia 9 września 2000 roku. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. a powołanej ustawy, stawka podatkowa w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości (udziału w nieruchomości) wynosi 2% przedmiotu sprzedaży. Obowiązek podatkowy ciąży na stronach umowy sprzedaży.

Zespół
e-prawnik.pl