Doprowadzenie do upadłości spółki przez funkcjonariuszy Urzędu Celnego - opinia prawna

Opinia prawna

W przedstawionym przez Pana stanie faktycznym istotnym jest pytanie, kto ma prawo wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie z tytułu poniesionej szkody, w związku z nieprawidłowościami kontrolnymi oraz kto będzie miał status pokrzywdzonego w ewentualnym postępowaniu karnym. Przedsiębiorcą, który odniósł ewentualną szkodę w postępowaniu kontrolnym jest spółka z o.o.  w upadłości, którą reprezentuje syndyk masy upadłości, co ma to znaczenie, iż wszelkie dochodzenie roszczeń odszkodowawczych należy do syndyka masy upadłości.  

Podstawowym aktem prawnym regulującym podatek akcyzowy jest ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym.

Na podstawie delegacji zawartej w tej ustawie Minister Finansów wydał w dniu 19 kwietnia 2004 r. rozporządzenie w sprawie oznaczania wyrobów akcyzowych znakami akcyzy (Dz. U. Nr 80, poz. 742), w którym znalazły się  szczegółowe kwestie techniczno-organizacyjne, związane ze stosowaniem znaków akcyzy, ich uzyskiwaniem, przechowywaniem, ewidencjonowaniem itp. Produkcja, import, eksport oraz obrót niektórymi wyrobami akcyzowymi, a także czynności z nimi związane poddane zostały szczególnemu nadzorowi podatkowemu.  

Zgodnie z   art. 87 ustawy o podatku akcyzowym, wyroby akcyzowe podlegające obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy nie mogą być wydane z zakładu produkcyjnego, importowane lub wystąpić w obrocie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez ich uprzedniego prawidłowego oznaczenia odpowiednimi znakami akcyzy. W postępowaniu kontrolnym został przedstawiony spółce z o.o. zarzut  odkażania,  skażonego alkoholu etylowego. Skażenie alkoholu odbywa się w obecności pracownika szczególnego nadzoru podatkowego. 

Wzór protokołu skażenia alkoholu etylowego  stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonywania szczególnego nadzoru podatkowego (Dz. U. 2004 r. Nr 65 poz. 598). Zgodnie z § 8 pkt. 1 w/w rozporządzenia skażanie alkoholu etylowego, dokonywane na podstawie odrębnych przepisów, odbywa się w obecności pracownika szczególnego nadzoru podatkowego. Z czynności skażenia sporządza się protokół według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do rozporządzenia, co najmniej w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje właściwy naczelnik urzędu celnego, a w przypadku sprawowania stałego nadzoru - komórka tego nadzoru. Jeżeli alkohol etylowy skażony ma być wysłany do innego podmiotu, protokół sporządza się w trzech egzemplarzach. 

Zgodnie z pkt. 2 w/w paragrafu podmiot przesyła właściwemu naczelnikowi urzędu celnego co najmniej na 3 dni, a w przypadku sprawowania stałego nadzoru - komórce tego nadzoru na dzień przed zamierzonym skażaniem alkoholu etylowego, pisemne zgłoszenie zawierające następujące dane: 

• datę zamierzonego skażania, nazwę pomieszczenia oraz rodzaj naczyń, które będą użyte do przeprowadzenia skażania; 

• objętość alkoholu etylowego wyrażoną w dm3 alkoholu etylowego 100 % vol przeznaczonego do skażania oraz nazwy przewidzianych środków skażających; 

• stwierdzenie, że środki skażające, które mają być użyte, zostały zbadane w celu ich identyfikacji. 

Zgłoszenie, o którym mowa wyżej nie jest wymagane, jeżeli podmiot zawiadomi pisemnie pracownika szczególnego nadzoru podatkowego obecnego przy skażaniu o następnym terminie zamierzonego skażania i jego warunkach. Wszystkie te warunki powinny być spełnione łącznie, aby wyrób mógł opuścić zakład, jako wyrób skażony. Z czynności powyższych sporządzany jest protokół, którego wzór przedstawiony jest poniżej:   

PROTOKÓŁ NR ................ 

Skażenia alkoholu etylowego środkiem skażającym .......................................................... 

(wymienić środek skażający) 

.............................................................................................................................................. 

(nazwa podmiotu, dla którego dokonano skażenia alkoholu etylowego) 

z dnia ....................... ......... r. 

Po sprawdzeniu, że zabezpieczenia na naczyniach (opakowaniach) ze środkami skażającymi nie są uszkodzone, pracownicy podmiotu, w którym przeprowadza się skażenie: 

- ............................................                - ...................................... 

          (imię i nazwisko)                               (stanowisko służbowe) 

- ............................................                - ...................................... 

          (imię i nazwisko)                               (stanowisko służbowe) 

w obecności pracownika szczególnego nadzoru podatkowego: 

- ............................................                - ...................................... 

          (imię i nazwisko)                               (stanowisko służbowe) 

dokonali czynności skażenia alkoholu etylowego. 

Przed zastosowaniem środek skażający został zbadany w celu identyfikacji przez ...................................... wg orzeczenia (atestu) nr .......... z dnia .............................r. 

Do skażenia alkoholu etylowego wzięto ........... dm3 - kg*) alkoholu etylowego o mocy .......... % vol w 20 °C (wskazanie alkoholomierza ................ w temperaturze pomiaru .............°C), co stanowi .................... dm3 100 % vol, dodano ............... dm3 - kg*) środka skażającego .................. o ciężarze właściwym .................. kg/dm3, co odpowiada ........... dm3 - kg*) środka skażającego na 100 dm3 100% vol alkoholu etylowego. 

Po dodaniu środka skażającego i jego wymieszaniu otrzymano .............. dm3 - kg*) alkoholu etylowego o mocy pozornej (pogrążenie alkoholomierza) .................. w temp. .......... °C. 

Naczynia z alkoholem etylowym skażonym zabezpieczono plombami urzędowymi oraz plombami podmiotu dokonującego skażenia*) ..................................................... 

                                                    (wymienić ilość i odciski) 

Z otrzymanej mieszaniny pobrano próbkę w ilości 0,5 litra - 0,05 litra*), którą zabezpieczono  

............................................... do przechowania przez okres 3 miesięcy. 

(podać sposób zabezpieczenia) 

Na alkohol etylowy wystawiono dokument przewozu nr ............z dnia ................ ........ r.*) 

Niniejszy protokół sporządzono w ............ egzemplarzach. 

Podpisy pracowników biorących              Podpis pracownika szczególnego nadzoru 

udział w czynnościach skażenia:                  podatkowego obecnego przy

Powyższe dane i informacje wpisywane są przez osobę sporządzającą oraz potwierdzane są przez pracownika szczególnego nadzoru podatkowego. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia sprawcy ewentualnego przestępstwa niedopełnienia obowiązków. Obowiązkiem funkcjonariusza było stwierdzenie prawidłowości danych na ww. formularzu.

Przechodząc na grunt prawa karnego, zgodnie z art. 231 kodeksu karnego funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.   

Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 działa nieumyślnie i wyrządza istotną szkodę, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.    

Jest to tak zwane przestępstwo nadużycia władzy. Sprawcą przestępstwa może być tylko funkcjonariusz publiczny, który określony jest w  art. 115 § 13 kodeksu karnego.  Zgodnie z pkt 4  w/w artykułu funkcjonariuszem publicznym jest osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie funkcje usługowe, a także inna osoba w zakresie, zakresie którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych.  Zachowanie sprawcy polega na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków i działaniu przez to na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Niedopełnienie obowiązku przybierać może dwojaką formę, tj. niewykonanie obowiązku (zaniechanie wykonania obowiązku) bądź nienależyte wykonanie obowiązku przez funkcjonariusza publicznego. 

Działanie na szkodę oznacza, że zachowanie sprawcy stwarza zagrożenie dla jakiegokolwiek dobra ze sfery prywatnej. Nieumyślne nadużycie władzy, uwarunkowane jest wyrządzeniem przez sprawcę istotnej szkody zarówno majątkowej, jak i osobistej (§ 3).  W kodeksie brakuje bliższego określenia, jaką szkodę należy uznać za istotną. Można zakładać, że będzie to każda szkoda, której nie można ocenić jako drobnej, a więc chodzi o szkodę wyraźnie odczuwalną.

Należy dodać, iż istotna szkoda - stanowiąca znamię art. 231 § 3 - jest pojęciem ocennym, przy czym w wypadku wyrządzenia przez funkcjonariusza publicznego szkody o charakterze wyłącznie materialnym, ocena ta powinna być relatywizowana do sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, ale też powinna obiektywnie wyrażać się orientacyjnie wartością znaczną.  

Można wskazać, iż zachodzi również możliwość popełnienie  przestępstwa z art. 271 § 1 kk., który stanowi iż funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, który poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Kara zostaje zaostrzona w przypadku kwalifikowanym, gdy sprawca dopuszcza się powyższego czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Zachowanie się sprawcy wystawiającego dokument polega na poświadczeniu nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne (fałsz intelektualny).  

Poświadczenie rozumieć należy jako stwierdzenie (potwierdzenie),  zaświadczenie nieprawdy w dokumencie (w niniejszym  przypadku w protokole skażenia). Oznacza to, iż poświadczenie odnosi się do czegoś co już zostało wykonane itp. Poświadczenie więc - w przeciwieństwie do oświadczenia, które stwarza pewien stan - jest tylko stwierdzeniem stanu istniejącego. Wystawiający dokument powinien, ze względu na znaczenie dokumentu, poświadczyć w nim stan istniejący. Zachowanie sprawcy polega właśnie na poświadczeniu stanu nie istniejącego, czyli nieprawdy. Musi się ono odnosić do okoliczności, która ma znaczenie prawne, a wystawiający dokument posiada uprawnienia do ich potwierdzania.  

W niniejszym przypadku podstawową kwestią będzie ustalenie wysokości szkody poniesionej przez spółkę oraz wskazanie związku przyczynowego pomiędzy bezprawnym działaniem urzędnika a wystąpieniem tej szkody. Spółka, reprezentowana przez syndyka, w postępowaniu wszczętym przeciwko urzędnikom będzie miała status pokrzywdzonego na zasadzie art. 49 § 1 kodeksu postępowania karnego. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Zgodnie z art. 51 § 1 kpk  za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu (syndyk). Jako pokrzywdzony spółka będzie mogła, aż do rozpoczęcia przewodu sadowego (na etapie postępowania przygotowawczego) wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa (art. 62 kpk) .  

W wypadku skazania za przestępstwo określone w art. 46 § 1 (m. in. przeciwko mieniu lub obrotowi gospodarczemu)  oraz złożenia wniosku przez pokrzywdzonego o naprawienie szkody sąd zobowiązany jest orzec obowiązek naprawienia szkody. Sąd nie może odmówić orzeczenia obowiązku naprawienia szkody, jeżeli złożono wniosek, istnieją podstawy do skazania, a szkoda została określona i udowodniona. Szkodą, do której naprawienia sąd zobowiązuje sprawcę, jest równowartość rzeczywistej szkody powstałej bezpośrednio z przestępstwa, a naprawienia szkody pokrzywdzonemu ten sposób nie zamyka pokrzywdzonemu drogi postępowania cywilnego.     

Na gruncie ustawy Kodeks karny skarbowy, zgodnie z art. 73. § 1 kto, w użyciu wyrobu akcyzowego, zmienia cel, przeznaczenie lub nie zachowuje innego warunku, od którego ustawa uzależnia zwolnienie towaru w całości lub w części od obowiązku oznaczania znakami akcyzy, podlega karze grzywny. Przedmiotem ochrony w art. 73 § 1 i 2 jest zabezpieczenie przed zmianą przeznaczenia wyrobów podlegających podatkowi akcyzowemu, czyli de facto wprowadzenia do obrotu wyrobów bez znaków akcyzy.  Należy zwrócić uwagę, iż w tym przypadku można wskazać na pracowników zakładu produkującego skażony alkohol, jako sprawców ewentualnego w/w występku.   

Powyższe postępowania mogą przynieść skutek w postaci naprawienia szkody, w przypadku składania wniosków o naprawienie szkody i wytaczania powództwa cywilnego przez syndyka, działającego imieniu spółki w upadłości.