Jak zabezpieczyć prawidłowe wykonanie umowy leasingu - opinia prawna

Opinia prawna

Na wstępie należy wskazać, iż istotną kwestią z punktu widzenia skuteczności egzekwowania praw wynikających z umowy leasingu na terenie Polski jest wybranie jako prawa właściwego dla umowy prawa polskiego. W ten sposób można uniknąć kwestii związanych z różnym prawodawstwem stron kontraktu oraz regulacjami konwencji międzynarodowych. Zaznaczam również, iż zgodnie z obowiązującym kodeksem cywilnym umowa taka powinna mieć formę pisemną pod rygorem nieważności.

Przechodząc do zabezpieczenia zwrotu przedmiotu leasingu w razie wcześniejszego zakończenia umowy (rozwiązania, wypowiedzenia, ewentualnego odstąpienia przez którąkolwiek ze stron) należy wskazać, iż obowiązek zwrotu przedmiotu umowy wynika z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących umowy leasingu. W przypadku niezastosowania się przez leasingobiorcę wraz z wygaśnięciem stosunku prawnego do obowiązku zwrotu, leasingodawcy przysługuje ochrona własności poprzez powództwo windykacyjne. Jest to procesowa ochrona roszczeń o ochronę własności. Właściciel rzeczy może żądać na podstawie 222 k.c. wydania rzeczy od każdego, kto faktycznie nią włada, nie będąc do tego uprawniony, zarówno od tego, kto włada rzeczą we własnym imieniu, jak i od tego, kto włada faktycznie rzeczą za kogo innego lub prawo swoje wywodzi od innej osoby. Tak więc w procesie o wydanie rzeczy legitymowany biernie jest każdy posiadacz, jak też dzierżyciel. Roszczenie windykacyjne nie przysługuje natomiast współwłaścicielowi przeciwko innemu współwłaścicielowi tej samej rzeczy, każdy z nich, bowiem ma własne prawo do rzeczy.

W procesie windykacyjnym legitymowany właściciel, którego powództwo zostało uwzględnione uzyskuje tytuł egzekucyjny do prowadzenia egzekucji przez właściwe organy egzekucyjne. Jest to, więc długotrwały proces, podczas którego przedmiot leasingu może ulec zniszczeniu lub utracić na swej wartości. W związku z powyższym by zapewnić sobie możliwość wpływu na leasingobiorcę w przypadku braku jego woli zwrotu przedmiotu leasingu należy na etapie konstruowania umowy umieścić postanowienia zabezpieczające prawa leasigobiorcy. Poniżej zostaną przedstawione stosowane w obrocie gospodarczym instytucje zabezpieczenia rzeczowego i osobistego.

Optymalnym sposobem zabezpieczenia wykonania umowy w sposób należyty są zabezpieczenia rzeczowe, które ze swojej istoty dają wierzycielowi (leasingodawcy) władztwo nad rzeczą, jak jest w przypadku zastawu lub możliwość zaspokojenia się z rzeczy należących do dłużnika (leasingobiorcy), jak w przypadku hipoteki, zastawu rejestrowego, przewłaszczenia na zabezpieczenie. Należy jednak podkreślić, iż istotą umowy leasingu jest oddanie rzeczy leasingobiorcy do korzystania za wynagrodzeniem, co może implikować brak woli ze strony leasingobiorcy do ustanowienia jakiś zabezpieczeń na swoim majątku osobistym.

Często spotykana instytucją pełniąca rolę zabezpieczenia przy umowach kredytowych jest przewłaszczenie na zabezpieczenie. Istotą przewłaszczenia jest przeniesienie własności rzeczy ruchomych lub nieruchomości na rzecz wierzyciela, który zobowiązuje się do przeniesienia zwrotnego własności rzeczy po spełnieniu świadczenia przez dłużnika. W omawianym przypadku można wskazać, iż zwrotne przeniesienie własności nastąpiłoby w terminie 7 dni od dnia zwrotu przedmiotu leasingu. W zapisach umowy leasingu zabezpieczenie może mieć postać poniższych zapisów:

"W celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu przedmiotu leasingu w stanie zgodnym z jej użytkowaniem w terminie 7 dni od rozwiązania umowy leasingu leasingobiorca przenosi na rzecz  leasingodawcy własność samochodów ciężarowych według zestawienia. 

Leasingodawca zobowiązuje się do powrotnego przeniesienia na rzecz leasingobiorcy własności samochodów ciężarowych opisanych w poprzednim postanowieniu po dokonaniu przez leasingobiorcę zwrotu przedmiotu leasingu w przewidzianym terminie w stanie wynikającym z normalnego zużycia. W przypadku braku zwrotu przedmiotu leasingu leasingodawca niezależnie od możliwości żądania jego zwrotu może zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia.

Strony postanawiają, że samochody ciężarowe opisane w powyżej pozostają we władaniu leasingobiorcy bezpłatnie do czasu zwrotu przedmiotu leasingu z obowiązkiem ponoszenia kosztów utrzymania oraz ciężarów przypadających na te ruchomości.

Leasingobiorca na każde wezwanie leasingodawcy zobowiązany jest do przekazania ww. samochodów ciężarowych. Nie wykonanie tego obowiązku może stanowić podstawę
do rozwiązania umowy."

Powyższy przykład oddaje istotę umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, jednakże konkretne zapisy umowne powinny szczegółowo określać wszystkie możliwe sytuacje, kiedy dłużnik nie wykonuje właściwie obowiązku zwrotu przedmiotu leasingu, tak by nie doszło na tym etapie do sporu między stronami. Należy pamiętać, iż poza niewątpliwymi zaletami tej metody zabezpieczenia, takimi jak szybkość, brak kosztów oraz brak obowiązku przekazania rzeczy na rzecz leasingodawcy to główną wadą jest możliwy problem z wydaniem rzeczy przez dłużnika. I tutaj podobnie jak w przypadku braku zwrotu przedmiotu leasingu pozostaje sądowa droga windykacji własności przedmiotu zabezpieczenia i następnie wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez właściwego komornika. Jednakże w takim przypadku mamy prawo do zaspokojenia się z przedmiotu zabezpieczenia, niezależnie od żądania wydania przedmiotu leasingu.

Dlatego też proponuję, by wraz przewłaszczeniem ruchomości leasingobiorcy nałożyć na niego karę umowne za niewykonywania obowiązków wynikających z umowy tak by dolegliwość finansowa stanowiła bodziec dla niego implikujący brak zachowań sprzecznych z kontraktem. Należy mieć również na uwadze, iż każde zachowanie leasingobiorcy celem wyzbycia się przedmiotu zabezpieczenia w trakcie trwania umowy leasingu może być traktowane jako przestępstwo.

Instytucją, która w pełni zabezpiecza prawa leasingodawcy jest zastaw, gdyż zgodnie z umową zastawu przedmiot zastawu jest w posiadaniu wierzyciela. Tym samym zaspokojenie się z przedmiotu zastawu następuje szybciej. Zabezpieczenie to charakteryzuje się tym, że dłużnik oddaje wierzycielowi rzecz będącą przedmiotem zastawu, co powoduje że właściciel może domagać się zaspokojenia z przedmiotu zastawu przed innymi wierzycielami i niezależnie od tego kto jest właścicielem rzeczy. Jednakże w przypadku, gdy zastaw ma zabezpieczać wierzytelność znacznej wartości to leasingobiorca może nie mieć wolnych ruchomości, które mogły by być we władaniu leasingodawcy przez cały okres umowy leasingu.

Rozwiązaniem lepiej oddającym realia obrotu gospodarczego jest zastaw rejestrowy, gdzie przedmiot zastawu pozostaje w rękach dłużnika, a informacja o zastawie jest wpisywana do rejestru zastawów prowadzonym przez właściwe sądy, zgodnie z ustawą z dnia 6 grudnia 1996 roku o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Przed wejściem do UE zastaw rejestrowy nie mógł być ustawiony na rzecz przedsiębiorcy nie mającego siedziby w Polsce, albowiem art. 1 ww. ustawy mocno ograniczył beneficjentów tego typu zabezpieczenia, jednakże wraz z wejściem do UE nie powinno być możliwości, iż przedsiębiorca prowadzący działalność w krajach członkowskich jest uprawniony do zawarcia umowy zastawu rejestrowego na jego rzecz. Generalnie zastaw rejestrowy zabezpiecza wierzytelności pieniężne. Istnieje jednak możliwość zabezpieczenia wierzytelności, która przekształciła się w pieniężną przez przekształcenie obowiązku wydania przedmiotu leasingu w obowiązek naprawienia szkody lub z tytułu kar umownych. Co ważne przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków wpisanych do rejestru okrętowego, a także co istotne prawa majątkowe, czyli prawach do akcji, udziałów w spółkach kapitałowych lub osobowych, itp.

O atrakcyjności zastawu rejestrowego decyduje możliwość zaspokojenia wierzytelności nim zabezpieczonych poza sądowym postępowaniem egzekucyjnym. Zgodnie z art. 22 ww. ustawy strony w umowie zastawniczej mogą zastrzec pozaegzekucyjny sposób zaspokojenia wierzytelności. Art. 24 ustawy stanowi, iż wierzyciel może dochodzić zaspokojenia w drodze przetargu publicznego, który może przeprowadzić notariusz lub komornik, w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku o sprzedaż ruchomości lub praw. Można również zastrzec
w umowie o zaspokojeniu się z dochodu jako otrzymuje przedsiębiorstwo dłużnika, w skład którego wchodzi przedmiot zabezpieczenia. W ten sposób wierzyciel może przejąć przedsiębiorstwo dłużnika w zarząd lub wydzierżawić osobie trzeciej. Istotne odmienności co do sposobu powstania zastawu rejestrowego, dopuszczalnego kształtowania treści umowy zastawniczej, dopuszczalność zastrzegania pozaegzekucyjnych sposobów zaspokojenia zastawnika, wreszcie bardzo szeroki katalog przedmiotów zastawu rejestrowego pozwala na zwiększenie pewności dokonywanych transakcji.

Wszystkie wskazane powyżej sposoby zabezpieczenia rzeczowe są bardzo korzystne dla wierzyciela, jednakże niezależnie od powyższych czynności należy zobowiązać dłużnika do wystawienia weksla In blanco na kwotę odpowiadającą wartości przedmiotu leasingu.

Umożliwi to dochodzenie należności za leasingowane urządzenia, w przypadku, gdy zwrot przedmiotu może być utrudniony lub straci cel dla leasingodawcy. Może być tak w przypadku wprowadzenia zmian do przedmiotu leasingu lub uszkodzenia maszyn. Tym samym by uniknąć wątpliwości na etapie ustalania wysokości odszkodowania dla leasingodawcy (w zależności od zużycia maszyny mogą pojawić się różne wyceny wartości maszyny) należy ustanowić karę umowna w wysokości wartości początkowej maszyny, w przypadku braku zwrotu maszyny w terminie i zabezpieczyć to roszczenie wekslem.  Pozwoli to na uzyskanie tytułu wykonawczego i prowadzenie egzekucji z całego majątku leasingodawcy.

Reasumując skuteczność postanowień umowy leasingowej w przedmiocie zwrotu przedmiotu leasingu jest zależna od zastosowania w kontrakcie kombinowanej metody zabezpieczenia osobistego, jak i rzeczowego. Należy jednak pamiętać, iż wszystkie roszczenia w przypadku braku ich dobrowolnej realizacji przez leasingobiorcę realizowane są na drodze postępowania sądowego (z małymi wyjątkami na rzecz zastawu rejestrowego).