Gdy komornik egzekwuje należność z samochodu... zastaw rejestrowy ? opinia prawna

Opinia prawna

 Z opisanego stanu faktycznego wynika, że Pan jest właścicielem przedmiotowego samochodu, a na rzecz Banku, w związku z zawartą umową kredytową, został ustanowiony zastaw rejestrowy tego samochodu (nie zostało więc na rzecz banku zastrzeżone prawo własności rzeczy do momentu uiszczenia ceny). Z opisanego stanu faktycznego wynika ponadto, że raty kredytu są regularnie spłacane (przez osobę trzecią).

Ad. 1. i Ad. 2.
 
 Na wstępie należy zaznaczyć, że egzekucja z majątku dłużnika, a konkretnie z ruchomości (czyli również samochodu), dokonywana jest przez zajęcie, a następnie sprzedaż przedmiotu należącego do dłużnika (sprzedaż z wolnej ręki lub sprzedaż licytacyjna), a z uzyskanej ze sprzedaży sumy zaspokajany jest wierzyciel (art. 844-879 oraz 1033-1034 ustawy Kodeks postępowania cywilnego, dalej k.

p.c.). Skoro więc komornik dowiedział się o tym, iż w skład majątku dłużnika wchodzi samochód, powinien dokonać zajęcia tej rzeczy, nie ustanawia natomiast na niej zastawu (zastaw jest ustanawiany na podstawie umowy, a wyjątkowo z mocy samej ustawy; z opisanego stanu faktycznego nie wynika, aby samochód mógł być przedmiotem zastawu ustanowionego na rzecz innego wierzyciela niż bank).

Dokonaniu zajęcia samochodu przez komornika nie stoi na przeszkodzie fakt, iż samochód ten jest obciążony zastawem rejestrowym na rzecz banku. Samo istnienie zastawu nie jest więc przeszkodą do prowadzenia egzekucji z tego składnika majątku dłużnika, z tym zastrzeżeniem, że zastawnikowi (bankowi) przysługują wówczas określone uprawnienia w tym postępowaniu egzekucyjnym. Mianowicie, jeśli bank uzna, że na skutek zajęcia rzeczy obciążonej zastawem przez innego wierzyciela nastąpiło zagrożenie spełnienia świadczenia zabezpieczonego zastawem, z powodu osłabienia dotychczasowego zabezpieczenia, może on wypowiedzieć umowę kredytową, co pociągnęłoby za sobą wymagalność wierzytelności kredytowej i możliwość wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. Wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego umożliwi z kolei przyłączenie się do egzekucji prowadzonej przez innego wierzyciela i partycypację w podziale sumy uzyskanej w wyniku egzekucji. Bank może również żądać zabezpieczenia roszczenia w postępowaniu zabezpieczającym jeśli uzna, że spełnienie świadczenia jest zagrożone (art. 26 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów), nawet jeśli termin spełnienia świadczenia jeszcze nie nadszedł. Zazwyczaj wystąpi zagrożenie spełnienia świadczenia przez dłużnika na skutek prowadzonej do zastawionego przedmiotu egzekucji, ze względu na brzmienie art. 879 k.p.c., zgodnie z którym nabycie rzeczy w toku postępowania egzekucyjnego prowadzi do wygaśnięcia wszystkich obciążeń, w tym również zastawu ustanowionego na rzeczy (tak również Z. Strus, M. Strus-Wołos: Komentarz do ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Dom Wydawniczy ABC 1997, str. 84).

Należy również pamiętać, że art. 8051 k.p.c. nakłada na komornika obowiązek zawiadomienia banku o zajęciu zastawionego przedmiotu. O istnieniu zastawu komornik dowiaduje się bądź z dowodu rejestracyjnego zajętego pojazdu, a jeśli dłużnik nie chce wydać tego dowodu, komornik samodzielnie sprawdza w centralnej informacji o zastawach rejestrowych, czy zajęty pojazd nie jest obciążony tym zastawem (art. 8051§3 k.

p.c.).
 
Skoro jest Pan właścicielem samochodu, a na rzecz banku ustanowiony został jedynie zastaw rejestrowy pojazdu (samochód nie jest przewłaszczony na zabezpieczenie, nie zastrzeżono prawa własności do momentu zapłaty całości ceny), nie stoi to na przeszkodzie zajęciu i prowadzeniu egzekucji, chyba że bank zdecyduje się na skorzystanie ze specjalnego środka prawnego jakim jest powództwo przeciwegzekucyjne z art. 841 k.p.c.

Dokonanie zajęcia ruchomości przez komornika ma ten skutek, że wszelkie rozporządzenia dokonane po zajęciu nie ma wpływu na bieg postępowania egzekucyjnego; egzekucja może toczyć się wówczas również przeciwko nabywcy tej rzeczy (art. 848 k.p.c.).

Sprzedaż rzeczy przed zajęciem ruchomości może mieć konsekwencje zarówno cywilnoprawne, jak i karne. Pod względem cywilnoprawnym czynność prawna zdziałana przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela może zostać zaskarżona przez wierzyciela i uznana za bezskuteczną przez sąd w trybie art. 527 i nast. Kodeksu cywilnego, dalej k.c. Dodatkowo, w przypadku gdy dłużnik zbywa rzecz z pokrzywdzeniem wierzyciela na podstawie umowy darowizny, uznanie jej za bezskuteczną jest dla wierzyciela znacznie ułatwione (art. 528 k.c.). Poza tym, zgodnie z art. 300§2 Kodeksu karnego, kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Natomiast sama czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela nie jest od początku bezskuteczna, do uznania jej bezskuteczności wymagane jest orzeczenie sądu wydane na skutek powództwa wierzyciela. Jeśli samochód jest własnością dłużnika, to fakt, iż inna osoba spłaca raty tego kredytu, nie ma znaczenia dla skutków darowania pojazdu na rzecz tej osoby. Również w tym wypadku taka czynność prawna dokonana przed zajęciem samochodu będzie mogła stanowić podstawę wytoczenia powództwa z art. 527 k.c. i żądania uznania czynności za bezskuteczną. Natomiast jeśli osoba spłacająca raty ma roszczenie do dłużnika o ich zwrot, może przyłączyć się do egzekucji prowadzonej przez innego wierzyciela, jeśli uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi lub jego roszczenie zostało zabezpieczone przez sąd.

W przedstawionej sytuacji można zaproponować następujące rozwiązanie: komornik dokonujący zajęcia samochodu powinien zawiadomić o tym fakcie zastawnika ujawnionego w dowodzie rejestracyjnym pojazdu (dłużnik może też samodzielnie poinformować o tym komornika w myśl art. 847§2 k.p.c., jak również bank). Stwierdzenie, że samochód jest obciążony prawem zastawu powoduje, że sprzedaż ruchomości może nastąpić nie wcześniej niż po upływie tygodnia od dnia zawiadomienia banku. Ten czas daje bankowi możliwość wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego (dłużnik może zasięgnąć w banku informacji co do przewidywanych ruchów banku, nie ma bowiem żadnej pewności, że bank takie powództwo wytoczy, mimo iż leży to w jego interesie) o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji (art. 841 k.p.c.). Bank może również żądać zabezpieczenia tego powództwa przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1968 r., I CZ 10/68, publ. OSNCP 1969, nr 7-8, poz. 145). Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „w razie skierowania egzekucji do przedmiotu obciążonego zastawem, zastawnik może w drodze powództwa żądać zwolnienia tego przedmiotu od egzekucji, jeżeli zabezpieczona zastawem wierzytelność nie jest jeszcze w całości wymagalna” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2004 r., sygn. V CK 241/2003, publ. OSNC 2005/3 poz. 46 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 r., sygn. V CKN 616/2000, publ. OSNC 2002/7-8 poz. 105). Takie stanowisko Sądu Najwyższego, mimo iż krytykowane w doktrynie, pozwala z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, iż w razie wytoczenia powództwa przez bank o zwolnienie zastawionego przedmiotu od egzekucji, powództwo takie zostanie uwzględnione. Wyrok prawomocny, którym pewne przedmioty zostały zwolnione od egzekucji prowadzonej przez wierzyciela, pociąga ten skutek prawny, że wierzyciel nie może już egzekwować tej samej swojej pretensji z tych przedmiotów z naruszeniem praw banku, który proces interwencyjny wygrał, nie może zatem na zaspokojenie tej samej pretensji ani zajmować tych przedmiotów, ani w ogóle mieć jakichkolwiek roszczeń do tej sumy, z uszczerbkiem dla banku. W ten sposób, o ile bank zdecyduje się wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne, a sąd przychyli się do stanowiska SN, nie będzie możliwe prowadzenie egzekucji z tego samochodu. Skoro dłużnik nie posiada innego majątku poza samochodem, zwolnienie pojazdu spod egzekucji spowoduje umorzenie postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji. Natomiast trzeba podkreślić, że umorzenie postępowania egzekucyjnego na tej podstawie nie uniemożliwia wierzycielowi kolejnego wszczęcia egzekucji, w szczególności po wygaśnięciu zastawu, jednak do czasu kolejnego wszczęcia egzekucji może zmienić się sytuacja finansowa dłużnika, co umożliwi zaspokojenie wierzyciela z innych niż samochód składników majątku.