Co oznacza dla Polski i Polaków wejście do strefy Schengen?

2.4.2009

Co to jest strefa Schengen?

Strefa Schengen jest obszarem, na którym zniesiona została kontrola graniczna na wspólnych granicach i zapewniona została swoboda przepływu osób. Swoboda przepływu osób wewnątrz dotyczy nie tylko obywateli państw - sygnatariuszy, ale wszystkich osób dowolnej narodowości i o dowolnym obywatelstwie, które przekraczają granice wewnętrzne na obszarze objętym układem. W strefie Schengen stosowane są ściśle określone jednolite zasady postępowania dotyczące: kontroli na granicach zewnętrznych, wprowadzenia wspólnej polityki wizowej, wzajemnej współpracy pomiędzy służbami państw–sygnatariuszy w szczególności w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach kryminalnych, jak również działania tzw. Systemu Informacyjnego Schengen.

Co to jest System Informacyjny Schengen?

System Informacyjny Schengen (SIS) jest wspólną, elektroniczną bazą danych o poszukiwanych osobach i przedmiotach, składającą się z modułów krajowych oraz jednostki centralnej, usytuowanej w Strasburgu. Dane wprowadzone do systemu przez jedno państwo członkowskie dostępne są dla służb i organów pozostałych państw, w niezbędnym dla nich zakresie. System ten zapewnia wymianę informacji pomiędzy służbami odpowiedzialnymi za:

ochronę granic,
wydawanie wiz,
bezpieczeństwo publiczne.

Podczas przekraczania granic zewnętrznych lub podczas standardowej kontroli policyjnej przy użyciu SIS następuje sprawdzenie, czy dany przedmiot (np. samochód) albo osoba figurują we wspólnej bazie danych. W przypadku, gdy dana osoba jest poszukiwana przez służby państwa – Strony Układu, stosowana jest odpowiednia procedura, która może polegać np. na odmówieniu danej osobie prawa wjazdu na obszar strefy Schengen lub podjęciu działań policyjnych. Obecnie trwają prace nad stworzeniem unowocześnionej wersji Systemu Informacyjnego Schengen, tzw. SIS II.

Jakie są podstawy prawne funkcjonowania strefy Schengen?

Układ z Schengen jest podstawowym aktem prawnym w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach.

Układ z Schengen jest umową międzynarodową zawartą 14 czerwca 1985 r. między Belgią, Francją, Holandią, Luksemburgiem i Niemcami. Zakłada ona stopniowe znoszenie kontroli na wspólnych granicach, mające na celu zapewnienie swobody przepływu osób na obszarze składającym się z terytoriów państw-sygnatariuszy – tzw. „strefy Schengen”. Realizacja Układu początkowo sprowadzała się do szeregu ułatwień przy przekraczaniu granic przez osoby podróżujące pomiędzy państwami - sygnatariuszami. Pełne urzeczywistnienie idei przekraczania granic wewnętrznych bez przeprowadzania kontroli podróżujących stało się możliwe dopiero po podpisaniu w roku 1990 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen. Konwencja Wykonawcza do Układu z Schengen (1990), ustanawia jednolite zasady kontroli na granicach zewnętrznych, jednakże zasadniczą treść stanowią przepisy wprowadzające tzw. środki wyrównawcze, których celem miało być wyrównanie „deficytu bezpieczeństwa” powstałego na skutek zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych.

Do najważniejszych z nich należą:

ujednolicenie standardów kontroli na granicach zewnętrznych (art. 3 - 27), w tym wymogów wizowych (art. 9 - 18) oraz postępowania wobec obcokrajowców;
harmonizacja przepisów w dziedzinie polityki azylowej (art. 28 - 38);
ściślejsza współpraca pomiędzy narodowymi służbami policyjnymi (art. 39 - 47), w szczególności w zakresie pościgu (tzw. hot pursuit) i obserwacji transgranicznej;
współpraca sądowa i administracyjna między innymi dotycząca ekstradycji (art. 59 - 66) oraz wykonywania wyroków w sprawach karnych (art. 67 - 69);
jednolita polityka wobec handlu narkotykami i innymi środkami odurzającymi (art. 70 - 76), a także posiadania i obrotu bronią palną oraz amunicją (art. 77 - 91);
stworzenie elektronicznego Systemu Informacji Schengen (SIS) zapewniającego dostęp do danych umożliwiających identyfikację konkretnych osób i rzeczy (art. 92-119).

Konwencja z Schengen weszła w życie w roku 1995, a następnie została włączona do systemu prawnego Unii Europejskiej na mocy Traktatu Amsterdamskiego z 1997 r., który ustanowił cały dorobek Schengen (tzw. acquis Schengen) częścią wspólnotowego porządku prawnego. Traktat Amsterdamski wszedł w życie w maju 1999 r. i od tego czasu stosowane są w ramach porządku wspólnotowego przepisy dorobku Schengen, który jest nadal rozwĳany w prawnych i instytucjonalnych ramach Unii Europejskiej.

W skład dorobku prawnego Schengen, poza samym Układem z Schengen i Konwencją Wykonawczą, wchodzą również:

Protokoły Akcesyjne i Porozumienia do Układu z 1985 r.;
Porozumienia Wykonawczego z 1990 r. zawarte z Włochami (podpisane w Paryżu 27 listopada 1990 r.), Hiszpanią i Portugalią (podpisane w Bonn 25 czerwca 1991 r.), Grecją (podpisane w Madrycie 6 listopada 1992 r.), Austrią (podpisane w Brukseli 28 kwietnia 1995 r.) oraz z Danią, Finlandią i Szwecją (podpisane w Luksemburgu 19 grudnia 1996 r.), wraz z odnoszącymi się do nich Aktem Końcowym i Wspólnymi Oświadczeniami;
Decyzje i oświadczenia przyjęte przez Komitet Wykonawczy ustanowiony na podstawie postanowień Porozumienia Wykonawczego z 1990 r.;
Akty przyjęte przez organy, którym Komitet Wykonawczy udzielił kompetencji decyzyjnych dla wdrażania Porozumienia Wykonawczego (łącznie około 3 tys. stron).

Jakie państwa obejmuje strefa Schengen?

Do 20 grudnia 2007 r. strefa Schengen obejmowała następujące państwa: Belgię, Danię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Luksemburg, Niemcy, oraz Włochy. Państwami stowarzyszonymi stosującymi reżim Schengen są Norwegia i Islandia.

Państwami Członkowskimi UE, które nadal pozostają poza obszarem Schengen są Wielka Brytania i Irlandia. Kraje te podjęły decyzję o zachowaniu kontroli granicznych na granicach z innymi Państwami Członkowskimi UE, jednakże mogą one stosować niektóre postanowienia dotyczące współpracy policyjnej i sądowej w sprawach kryminalnych.

Ponadto zawarto specjalne umowy dotyczące ułatwień w ruchu granicznym na obszarze Schengen dla obywateli państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Szwajcarii.

Jak przebiega rozszerzanie strefy Schengen?

Warunkiem przystąpienia do strefy Schengen jest dostosowanie istniejących procedur administracyjnych, infrastruktury oraz stanu prawnego do wymogów Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen. Postępy w tej dziedzinie oceniane są przez ekspertów Unii Europejskiej. Ostateczną decyzję o przyjęciu nowego państwa do strefy Schengen i zniesieniu kontroli na wspólnych granicach podejmuje Rada Unii Europejskiej po pozytywnej ocenie misji ewaluacyjnych.

Państwami, które przystąpiły do strefy Schengen z dniem 21 grudnia 2007 r. (z tym dniem zostały zniesione kontrole na granicach lądowych i morskich, zaś zniesienie kontroli na lotniskach nastąpi do końca marca 2008 r.) są:

Czechy
Polska
Estonia
Słowacja
Litwa
Słowenia
Łotwa
Węgry
Malta

Zob.: Koniec kontroli granicznych - Polska w Strefie Schengen!

Państwami, które planują wejść do strefy Schengen są:

Szwajcaria (włączając Liechtenstein) – 1 listopada 2008 r.
Cypr – 2009 r.
Bułgaria – 2011 r.
Rumunia – 2011 r.

Jak wyglądała Polska droga do Schengen?

Droga Polski do Układu z Schengen rozpoczęła się już na wstępnym etapie rozmów prowadzonych z krajami ubiegającymi się o akcesję, kiedy Polska zadeklarowała, że gotowa jest wdrożyć całość dorobku prawnego (acquis communautaire) w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, włączając w to przepisy Schengen. Dostosowania do unĳnych standardów dotyczyły m.in.: rozbudowy infrastruktury służącej do ochrony granicy, przygotowania polskiej administracji do skutecznego egzekwowania prawa wspólnotowego oraz przyjęcia szeregu rozwiązań legislacyjnych, które to umożliwiają. Podstawą realizacji tych działań stały się rządowe programy strategiczne: Plan działania w zakresie wdrażania dorobku prawnego Schengen w Polsce oraz Strategia Zintegrowanego Zarządzania Granicą.

Polska przystępując do Unii Europejskiej stała się uczestnikiem unĳnego obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym (normującym warunki przystąpienia Polski do UE), od dnia przystąpienia, Polska zobowiązana była do stosowania przepisów dorobku prawnego Schengen I kategorii.

W Polsce kluczowym dokumentem strategicznym poświęconym kwestiom wdrażania dorobku prawnego Schengen był „Plan Działania w zakresie wdrażania dorobku prawnego Schengen w Polsce (Poland - Schengen Action Plan)”, który został przyjęty w dniu 15 sierpnia 2001 roku przez Komitet Integracji Europejskiej. Ten corocznie aktualizowany dokument, określał zarówno priorytety, jak i instrumenty wdrażania dorobku (acquis) Schengen w Polsce, wyznaczając również terminy wykonania poszczególnych działań. Szczegółowa prezentacja projektu budowy polskiego komponentu Systemu Informacyjnego Schengen została zawarta w dokumencie: Program dla uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w realizacji tytułu IV Konwencji Wykonawczej Schengen (MASTERPLAN SIS II PL). MasterPlan defi niuje zadania, których wykonanie jest niezbędne dla pełnego stosowania przez Polskę części dorobku prawnego Schengen uregulowanego Tytułem IV Konwencji Wykonawczej.

W dniu 24 sierpnia 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął „ustawę o udziale RP w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS) i Systemie Informacji Wizowej (VIS)”. Ustawa określa zasady i tryb udziału Rzeczypospolitej Polskiej w tych systemach, w tym obowiązki organów dokonujących wpisów oraz organów uprawnionych do dostępu do danych poprzez Krajowy System Informatyczny.

Polska, która od przystąpienia do UE w dniu 1 maja 2004 roku jest odpowiedzialna za zabezpieczenie jednego z najdłuższych odcinków wspólnej lądowej granicy zewnętrznej, otrzymała na ten cel wsparcie w wysokości około 313 milionów euro z Funduszu Schengen.

Co oznacza zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych?

Na granicach pomiędzy państwami układu z Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna, a dotychczasowe przejścia graniczne ulegają likwidacji. Przekraczanie lądowych granic wewnętrznych jest w zasadzie dopuszczalne w dowolnym miejscu i o dowolnej porze. Co istotne, swoboda przekraczania granic dotyczy zarówno obywateli państw członkowskich grupy Schengen, jak również obywateli państw trzecich legalnie przebywających w tej strefie.

Zniesienie kontroli granicznych nie oznacza zniesienia granic administracyjnych. W mocy pozostaną też wprowadzone przez władze państw członkowskich procedury administracyjne, np. meldunkowe. W związku z przepisami imigracyjnymi i wizowymi wskazane jest posiadanie przy sobie dokumentu tożsamości potwierdzającego tożsamość oraz obywatelstwo Państwa Członkowskiego Unii Europejskiej (w przypadku obywateli polskich ważny paszport lub dowód osobisty). Kontrola tożsamości, pomimo, iż nie będzie przeprowadzana na granicach, może być dokonana na zasadach wyrywkowych, na terenie całego obszaru Schengen. W razie poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego klauzula ochronna upoważnia, na mocy stosownej Decyzji Rady UE, każde Państwo Członkowskie do okresowego przywrócenia kontroli na swoich granicach z innymi państwami strefy Schengen.

Co się zmieniło po przystąpieniu Polski do strefy Schengen?

Obywatele Polski uzyskali możliwość w pełni swobodnego podróżowania po obszarze Schengen, obejmującym obecnie znaczną część kontynentu europejskiego. Kolejki na przejściach granicznych i konieczność okazywania paszportu przestają już stanowić barierę, dzięki czemu skrócił się czas podróży.

Wraz ze zniesieniem kontroli granicznych nastąpiło ujednolicenie procedur wizowych, w tym zasad wydawania wiz obywatelom państw trzecich.

Dzięki wejściu do strefy Schengen ma ulec poprawie ogólny poziom bezpieczeństwa publicznego. Przyczynić się do tego ma ściślejsza współpraca służb odpowiedzialnych za zapewnienie obywatelom szeroko rozumianego bezpieczeństwa, w tym zwalczanie i zapobieganie przestępczości. Szczególnie przydatnym narzędziem stanie się w tym zakresie System Informacyjny Schengen. Wypracowanie najlepszych praktyk działania, wspólne szkolenia oraz wymiana doświadczeń przyczynią się do lepszego przygotowania funkcjonariuszy służb policyjnych i granicznych do wykonywania ich obowiązków.

A oto, jakie skutki niesie za sobą wejście do strefy Schengen dla obywateli Polski w zakresie przekraczania granic:

Każdy obywatel państwa strefy Schengen ma prawo do swobodnego wjazdu na terytorium innego państwa strefy. Nie są z tym związane żadne szczególne formalności. Co oznacza, że można przekroczyć granicę w każdym miejscu (o ile przepisy dla danego terenu nie stanowią inaczej np. parki narodowe, rezerwaty przyrody) i o dowolnej porze. O istnieniu granicy danego państwa informują tablice, które znajdą się w widocznych miejscach.
Na granicach pomiędzy państwami strefy Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna.
Podczas pobytu na terytorium innego państwa strefy Schengen powinniśmy posiadać ważny dokument potwierdzający tożsamość – paszport lub dowód osobisty. Ta zasada dotyczy również dzieci.
Dokumentem niezbędnym do przekroczenia granicy zewnętrznej jest paszport. Należy również pamiętać, że w przypadku niektórych państw trzecich, konieczne jest również posiadanie wizy. Przed wyjazdem poza strefę Schengen, należy sprawdzić czy państwo, do którego się wybieramy nie wymaga od obywateli Polski posiadania wiz.
Od 1 maja 2004 r. na przejściach granicznych na granicach zewnętrznych UE istnieją specjalnie wyznaczone pasy odpraw dla obywateli Państw Członkowskich UE oraz obywateli państw EOG i Szwajcarii.
W przypadku kontroli granicznej obywatele Państw Członkowskich mają takie same prawa, co oznacza, że służby graniczne jednego państwa mają obowiązek traktować obywateli innych Państw Członkowskich UE, jak swoich własnych.

Pamiętaj, że:

Do końca marca 2008 r. na lotniskach będą obowiązywały dotychczasowe zasady kontroli.
Prawo jazdy, legitymacja szkolna czy studencka, zaświadczenie o złożeniu wniosku o wydanie paszportu lub dowodu osobistego, świadectwo urodzenia, nie są dokumentami potwierdzającymi tożsamość.
Limity w przewozie towarów akcyzowych, w tym m.in. alkoholu i papierosów, nie ulegają zmianie. Towary te muszą służyć do użytku osobistego i nie mogą podlegać odsprzedaży. Osoby poniżej 17 roku życia nie mogą przewozić wyrobów alkoholowych i tytoniowych.
W przypadku przewozu przedmiotów zabytkowych oraz noszących znamiona zabytku przepisy nie ulegają zmianie, co oznacza, że niezbędnym jest posiadanie odpowiednio: zezwolenia na wywóz wydanego przez właściwego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub zaświadczenia, że dany przedmiot nie wymaga uzyskania takiego zezwolenia.
Uprawnione służby mogą w dowolnym miejscu Wspólnoty skontrolować dokumenty oraz sprawdzić samochód (np. w poszukiwaniu narkotyków, towarów zabytkowych, broni i amunicji czy przemycanych towarów akcyzowych). W przypadku braku wymaganych dokumentów osoby takie mogą być: zmuszone do przerwania podróży, zawrócenia do kraju, doprowadzenia na posterunek policji w celu ustalenia tożsamości.
Swobodny przepływ osób w ramach strefy Schengen nie jest jednoznaczny z prawem stałego pobytu na terenie innego państwa UE. Pobyt na terenie innego państwa UE dłuższy niż 3 miesiące wymaga zgłoszenia.
Wejście Polski do strefy Schengen nie oznacza zniesienia zakazu podejmowania pracy przez obywateli polskich w niektórych państwach Schengen. Prawo do pracy w Państwach Członkowskich UE, w tym należących do strefy Schengen regulują odrębne przepisy.

Zmiany dotyczące współpracy policji:

Dzięki wprowadzeniu zasad ułatwiających wzajemną współpracę policji i innych służb państw strefy Schengen zostanie podniesiony poziom bezpieczeństwa obywateli.
Wykorzystanie bazy danych SIS pozwoli na bardziej efektywne poszukiwanie zarówno osób, jak i przedmiotów. Informacja o fakcie poszukiwania danej osoby przez służby jednego Państwa Członkowskiego trafi a równocześnie do odpowiednich służb we wszystkich pozostałych Państwach Członkowskich.

Jakie są warunki wjazdu do strefy Schengen obywateli państw trzecich?

Obywatele państw trzecich, aby wjechać na terytorium państw Schengen muszą spełniać określone warunki tj.:

posiadać ważny dokument podróży oraz wizę, jeśli taka jest wymagana od obywateli danego państwa,
określić cel podróży oraz
posiadać odpowiednie środki na okres pobytu i na powrót,
osoba, która zamierza wjechać na obszar Schengen nie może figurować również w systemie SIS jako osoba niepożądana lub stanowiąca zagrożenie dla porządku publicznego.

Od dnia wejścia Polski do strefy Schengen, tj. od 21 grudnia 2007 roku, konsulaty polskie mają wydawać wizy jednolite (tzw. wizy Schengen) o symbolu C, które będą uprawniały do wjazdu i pobytu na terytorium państw obszaru Schengen, trwających przez okres nie dłuższy niż 3 miesięcy w okresie 6 miesięcy.

Wystawiane przez konsulów polskich od 21 grudnia 2007 roku wizy krajowe o symbolu D będą upoważniać do wjazdu i pobytu jedynie na terytorium Polski.

Wizy polskie, wydane przed dniem wejścia Polski do strefy Schengen nie stają się automatycznie wizami Schengen i nie upoważniają do poruszania się po całym obszarze Schengen, lecz jedynie po terytorium Polski. Wizy te będą obowiązywały do momentu utraty ich ważności.

Jak wpłynie przystąpienie Polski do strefy Schengen na nasze kontakty ze wschodnimi sąsiadami?

Przystąpienie Polski do strefy Schengen ma istotny wpływ na współpracę Polski z państwami sąsiadującymi. Mając na względzie konieczność zapewniania obywatelom Unii Europejskiej oraz państw trzecich jak najlepszych warunków przekraczania granicy państwowej, zrealizowany został szereg znaczących inwestycji w drogowych i kolejowych przejściach na granicy z Rosją, Białorusią i Ukrainą, jak również w lotniczych oraz morskich przejściach granicznych.

Polska dołoży wszelkich starań, aby granice z państwami sąsiadującymi, które nie należą do Unii Europejskiej, nie stanowiły barier dla handlu, wymiany społecznej i kulturalnej ani współpracy regionalnej. Służy temu między innymi stworzenie osobom zamieszkałym w strefie przygranicznej możliwości ułatwionego przekraczania granic w ramach tzw. małego ruchu granicznego. Zob. Mały ruch graniczny z sąsiadami Unii

Zgodnie z prawem wspólnotowym (art. 13 rozporządzenia (WE) nr 1931/2006) Państwa Członkowskie mogą zawierać umowy w tym zakresie z państwami trzecimi.

Gdzie złożyć wniosek o udostępnienie lub modyfikację danych przez osobę, której dane są przechowywane w System Informacyjny Schengen?

Zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej polskim administratorem danych przetwarzanych w Systemie Informacyjnym Schengen jest Komendant Główny Policji i do niego należy zgłaszać wnioski o udostępnienie lub modyfikację danych. Należy mieć na uwadze, że wykorzystywanie danych systemu SIS może następować bez wiedzy i zgody osób, których dane dotyczą oraz bez obowiązku ujawniania faktycznego celu zbierania danych.

Aby zapewnić odpowiednią ochronę prawną osób, których dane są przechowywane w systemie SIS, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych sprawuje kontrolę, nad tym czy wykorzystywanie danych nie narusza praw osób, których dane te dotyczą. Kontrola ta jest sprawowana zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.

o ochronie danych osobowych. Za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem wykorzystywanie danych SIS odpowiada Skarb Państwa. Organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach odszkodowawczych jest Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Zob. też: System Informacyjny Schengen oraz System Informacji Wizowej

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej (Dz. U. 2007 r., Nr 165, poz. 1170)
Decyzja Rady (nr 2007/801/WE) z dnia 6 grudnia 2007 r. w sprawie pełnego stosowania przepisów dorobku Schengen w Republice Czeskiej, Republice Estońskiej, Republice Łotewskiej, Republice Litewskiej, Republice Węgierskiej, Republice Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republice Słowenii i Republice Słowackiej (Dz. Urz. UE L 2007 r. 323, s. 34);
Akt dotyczący warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej z dnia 16 kwietnia 2003 r. (Dz. U. 2004 r., Nr 90, poz. 864);
Rozporządzenia (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia Konwencji z Schengen (Dz.Urz. UE L 405 z 30.12.2006, str. 1, z późn. sprostowaniem)

Źródło: www.mswia.gov.pl

A.J.
Zespół e-prawnik.pl