Co zrobić, jeśli kontrahent nie realizuje umowy zgodnie z ustaleniami?

Jakie sankcje grożą kontrahentowi, który nie realizuje umowy zgodnie z ustaleniami?

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków przez kontrahenta może narazić go na obowiązek naprawienia szkody powstałej z tego powodu. Obowiązek odszkodowawczy będzie go obciążał, jeśli:

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło z jego winy (czyli co najmniej nie dołożył on należytej staranności),
• powstała szkoda,
• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania było w związku przyczynowym z zaistniałą szkodą.

Strony mogą w umowie rozszerzyć lub ograniczyć odpowiedzialność kontrahenta, jednak nie mogą postanowić, że dłużnik nie będzie odpowiadał w przypadku winy umyślnej (czyli na przykład, jeśli z premedytacją będzie dążył do niewykonania zobowiązania). Za winę umyślną dłużnik jest odpowiedzialny zawsze.

Przykład:

Kowalski powinien zgodnie z umową naprawić Nowakowi samochód. Niedokładna naprawa spowodowała powstanie dalszych szkód w samochodzie. Kowalski będzie musiał pokryć wszystkie szkody powstałe na skutek własnego zawinionego działania.

W sądzie nie trzeba dowodzić, że działanie kontrahenta było zawinione - wystarczy, jeśli dowiedziemy tylko, że nie wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie. Wtedy bowiem to już kontrahent będzie musiał dowodzić, że nie ponosi winy za fakt niewykonywania bądź nienależytego wykonywania zobowiązania, jeżeli rzeczywiście tak było.

Odrębne przepisy dotyczące poszczególnych rodzajów umów mogą wprowadzić dodatkowe uregulowania dotyczące sytuacji, w której jedna ze stron nie realizuje umowy zgodnie z ustaleniami. Tak jest w przypadku odpowiedzialności za wady rzeczy będących przedmiotem umowy sprzedaży, dostawy, kontraktacji, umowy o dzieło, najmu, dzierżawy, darowizny. Na ogół przepisy te mają na celu rozszerzenie uprawnień wierzyciela w stosunku do tych, które wynikałyby z ogólnych zasad odpowiedzialności dłużnika z tytułu nienależytego wykonania zobowiązań. Innym regulacjami wypadków nienależytego wykonania zobowiązania są m.in.: prawo do wypowiedzenia umowy najmu bez zachowania terminów wypowiedzenia albo skorzystanie z ustawowego prawa zastawu na rzeczach wniesionych do przedmiotu najmu.

Co zrobić, jeśli kontrahent nie wykonuje swojego zobowiązania w terminie?

Kontrahent może nie wykonywać terminowo swoich obowiązków. Może tak się dziać bez jego winy lub z jego winy. W pierwszym przypadku jedyne konsekwencje, jakie mogą spotkać kontrahenta, to obowiązek zapłaty odsetek, jeśli opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego (gdyi strony nie zastrzegły innych - będą to odsetki w wysokości określonej ustawowo). Natomiast jeśli kontrahent nie wykonuje swoich obowiązków z własnej winy, możemy mówić o jego zwłoce.

Jeżeli obowiązek kontrahenta nie jest związany z naszym wzajemnym obowiązkiem określonego świadczenia (np. darowizna), to zwłoka tego kontrahenta spowoduje, że będziemy mogli:

• nadal żądać wykonania świadczenia oraz naprawienia szkody powstałej na skutek zwłoki;
• dokonać tzw. wykonania zastępczego. Jednak w tym celu trzeba uzyskać zezwolenie sądu, chyba że mamy do czynienia z nagłym przypadkiem. Tylko gdy przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku nie jest potrzebne zezwolenie sądu (np. jeśli dłużnik powinien świadczyć nam 30 kg pomarańczy, to możemy zakupić taką właśnie ilość pomarańczy na jego koszt). Natomiast jeśli dłużnik powinien wymalować nam podłogi, to możemy - tylko za zgodą sądu lub w nagłym przypadku - zlecić wykonanie tej pracy komuś innemu na koszt dłużnika. Oczywiście poza wykonaniem zastępczym możemy także żądać naprawienia szkody powstałej na skutek zwłoki.
• nie przyjąć świadczenia, jeśli straciło dla nas znaczenie, oraz żądać naprawienia szkody powstałej na skutek zwłoki.

Jeśli natomiast obowiązek kontrahenta jest związany z naszym wzajemnym obowiązkiem określonego świadczenia (np. sprzedaż - zapłata ceny za wydanie i przeniesienie własności rzeczy), to zwłoka kontrahenta spowoduje, że będziemy mogli:

1. świadczyć samemu, do czego jesteśmy zobowiązani, oraz żądać od dłużnika spełnienia świadczenia (lub dokonać wykonania zastępczego, jednak tylko za zgodą sądu bądź w nagłych przypadkach) i naprawy szkody powstałej na skutek zwłoki, lub też
2. odstąpić od umowy, jeśli wyznaczymy dłużnikowi dodatkowy termin do wykonania zobowiązania połączony z zagrożeniem odstąpienia od umowy oraz termin ten minie bezskutecznie, lub
3. odstąpić od umowy możemy bez wyznaczania dodatkowego terminu, jeśli uprawnienie takie zostało zastrzeżone w umowie lub wykonanie świadczenie po terminie byłoby dla nas bez większego znaczenia.

 W każdym z tych przypadków, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia (chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi). Jeśli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe.

Pamiętaj, że:

• Jeśli kontrahent wykonuje zobowiązanie za pomocą innych osób, to ponosi odpowiedzialność tak jak za własne działania.
• Jeżeli dłużnik jest w zwłoce (tzn. opóźnia się ze świadczeniem z własnej winy), a rzecz, która jest przedmiotem świadczenia, ulegnie utracie lub zniszczeniu, to dłużnik odpowiada nawet za przypadek. Przykład: jeśli Kowalski miał już tydzień wcześniej wydać Nowakowi konia, który padł teraz w jego gospodarstwie na zarazę, to Kowalski będzie odpowiadał. Natomiast jeśli dłużnik dowiedzie, że rzecz również uległaby utracie lub zniszczeniu w razie terminowego spełnienia świadczenia, to nie będzie on odpowiadał. Przykład: Kowalski nie odpowiadałby, jeśli dowiódłby, że zaraza panowała także w gospodarstwie Nowaka.
• Gdy odstępujemy od umowy, ponieważ kontrahent nie realizuje umowy, to oprócz odszkodowania możemy żądać zwrotu wszystkiego, co świadczyliśmy, ale sami także jesteśmy zobowiązani do zwrotu tego, co otrzymaliśmy na mocy umowy. Jednak każda ze stron ma prawo zatrzymania zwracanych świadczeń do czasu, kiedy druga strona także nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.