Czy można odzyskać wpłacony podatek od czynności cywilnoprawnych?

28.8.2012

Zgodnie z art. 3 ust.2 pkt.1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej PCC) obowiązek podatkowy, w zakresie omawianego podatku, powstaje z chwilą dokonania czynności prawnej. „Dokonania” nie należy jednak mylić z „wykonaniem” tejże czynności - jak podkreśla się bowiem w doktrynie, dokonanie czynności prawnej oznacza, w tym przypadku, złożenie oświadczeń woli tworzących stosunek prawny podlegający opodatkowaniu (np. zawarcie umowy sprzedaży). Obowiązek ten jest więc niezależny od tego, czy dana umowa zostanie przez strony wykonana tzn. czy np. kupujący zapłaci cenę, a sprzedawca przekaże sprzedawaną rzecz. Podatnik, w takiej sytuacji, jest i tak zobowiązany do zapłacenia podatku w ciągu 14 dni od zawarcia umowy (art. 10 ust.1 PCC), który to nie będzie podlegał zwrotowi.

To że w tym przypadku do zwrotu nie dojdzie nie oznacza, iż ustawodawca w ogóle wykluczył możliwość jego dochodzenia. Zgodnie z art. 11 PCC podatek podlega zwrotowi, jeżeli:

uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna);
nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej;
podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale - w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców;
nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Jak widać z tego wyliczenia rozwiązanie umowy, odstąpienie od niej lub brak jej wykonania nie stanowi przesłanki zwrotu podatku. Wobec tego, z punktu widzenia tego podatku mając do wyboru możliwość odstąpienia od umowy i uchylenia się od jej skutków prawnych należałoby wybrać tę drugą, uprawnia ona bowiem do ubiegania się o zwrot zapłaconego podatku.

Kodeks cywilny (dalej k.c.) w art. 89 stanowi, iż z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Istnieją dwa rodzaje warunków – warunek zawieszający uzależniający powstanie skutków czynności prawnych od danego zdarzenia oraz warunek rozwiązujący, którego spełnienie równoznaczne jest z ustaniem skuteczności danej czynności. Zawarcie umowy zawierającej zastrzeżenie warunku nie ma znaczenia natomiast dla momentu powstania obowiązku w zakresie podatku o od czynności cywilnoprawnych. Powinien być on uiszczony niezmiennie w ciągu 14 dni od dnia zawarcia tejże umowy. O jego zwrocie może być mowa jedynie w razie, gdy skonstruowany warunek ma charakter zawieszający i nie doszło do jego spełnienia.

Innym rodzajem umowy jest umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy w przyszłości. W tym przypadku przeniesienie własności następuje dopiero niejako w wykonaniu tej umowy zobowiązującej poprzez zawarcie kolejnej umowy o skutku rozporządzającym. Sytuację tę reguluje art. 3 ust. 2 PCC który stanowi, iż jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy przenoszącej własność. Zgodnie z powyższym podatek powinien zostać zapłacony dopiero w ciągu 14 dni od zawarcia tej drugiej umowy. Jeżeli natomiast stało się inaczej i podatnik uiścił go już na etapie pierwszej z umów, uprawniony jest on do jego zwrotu. Podstawą nie będzie tu jednak art. 11 PCC, ale zasady ogólne Ordynacji podatkowej (dalej OrdP) dotyczące zwrotu nadpłaty. Zgodnie z art. 72 tejże ustawy za nadpłatę uważa się m.in. kwotę nadpłaconego lub nienależnie zapłaconego podatku. W razie jej wystąpienia podatnik, który kwestionuje zasadność pobrania przez płatnika podatku albo wysokość pobranego podatku, może złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty podatku i na tej drodze odzyskać wpłaconą kwotę (to samo dotyczy umowy przedwstępnej, której zawarcie nie prowadzi do powstania obowiązku podatkowego).

O zwrot podatku podatnik ubiegać się może także w przypadku nieważności dokonanej czynności prawnej(umowy). Nieważność nie ma charakteru jednorodnego, w zależności od jej rodzaju inna jest podstawa prawna uprawnienia podatnika do zwrotu podatku. W przypadku nieważności bezwzględnej, która zachodzi w sytuacji, gdy umowa jest nieważna od samego początku (np. w razie niezachowania formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności), podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi na zasadach ogólnych Ordynacji podatkowej jako nadpłata podatku.

Drugim rodzajem nieważności jest tzw. nieważność względna. Ma ona miejsce najczęściej w przypadku wystąpienia wad oświadczeń woli, o których mowa w art.84-88 k.c. traktujących o instytucji błędu, podstępu oraz groźby bezprawnej. W tego rodzajach sytuacjach, czynność(umowa) nie jest od początku nieważna, lecz staje się taka w skutek złożeniem przez podmiot danej czynności oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli. Jak stanowi bowiem art. 88 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Wraz z doręczeniem rzeczonego oświadczenia drugiej stronie umowa staje się nieważna i to ze skutkiem ex tunc (tzn. od samego początku). W konsekwencji strony zobowiązane są do zwrotu wszystkiego co świadczyły na podstawie unieważnionej umowy. Art. 11 PCC uprawnia w takiej sytuacji podatnika do zwrotu podatku. Należy jednak pamiętać, iż możliwe jest to dopiero po złożeniu wspomnianego oświadczenia drugiej stronie, a nie po zawarciu umowy pod wpływem błędu, podstępu lub groźby.

Podstawa prawna:

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych z dnia 9 września 2000 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 959).
Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 137, poz. 926).
Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93).

Tomasz Schwertner

www.e-prawnik.pl

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze