Czy odwołany członek zarządu może żądać przywrócenia do pracy?

Nie ma wątpliwości co do tego, że korporacyjny stosunek członkostwa w zarządzie spółki (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej) i stosunek pracy łączący członka zarządu z taką spółką to dwa oddzielne stosunki prawne, regulowane odrębnymi przepisami. Jednocześnie, jeżeli już istnieją równolegle, nawiązanie lub rozwiązanie jednego z nich często pozostaje w ścisłym związku z losami drugiego. Odwołanie członka zarządu spółki z reguły może stanowić przyczynę rozwiązania (wypowiedzenia) stosunku pracy, w ramach którego jest on zatrudniony w takim charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 roku, PKN 479/99).

Zgodnie z kodeksem pracy, pracownikowi, z którym rozwiązano (wypowiedziano) umowę o pracę z merytorycznym lub formalnym naruszeniem właściwych w tym zakresie przepisów, przysługują alternatywnie roszczenie odszkodowawcze albo roszczenie o przywrócenie do pracy (art. 45 i 56 k.p.). Przedmiotowa zasada odnosi się do wszystkich osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy, w tym na podstawie umowy o pracę. Bez znaczenia z punktu widzenia możliwości zastosowania ww. przepisów i skorzystania z przewidzianej nimi ochrony pozostaje kwestia, czy i jaką dodatkową funkcję pełni pracownik w spółce na gruncie innych przepisów, m. in. funkcję członka zarządu.

O tym, że odwołanemu członkowi zarządu, będącemu jednocześnie pracownikiem spółki, przysługują roszczenia ze stosunku pracy (lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu) przesądza również treść przepisów art. 203 § 1 zd. 2 k.s.h. i art. 307 § 1 zd. 2 k.s.h. Przepisy te nie tylko nie wyłączają roszczeń w ogóle, ale również nie ograniczają ich do jednego z nich – tylko odszkodowawczego albo tylko o przywrócenie do pracy. Wybór roszczenia, zgodnie z kodeksem pracy, przysługuje pracownikowi.  Dopuszczalność i zasadność rozwiązania (wypowiedzenia) stosunku pracy z powodu lub w z związku z utratą członkostwa w zarządzie spółki oraz roszczeń zgłoszonych z tego tytułu przez pracownika należy oceniać z uwzględnieniem okoliczności faktycznych konkretnego przypadku, w kontekście celowości i możliwości zadośćuczynienia żądanym roszczeniom, zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa (art. 45 § 1 k.p., art. 56 § 1 k.p. i art. 8 k.p. w zw. z art. 203 § 1 i 307 § 1 k.s.h.). Dopiero wówczas, gdy zgłoszone roszczenie o przywrócenie do pracy zostanie ocenione przed sąd jako nieuzasadnione (art. 477¹ k.p.c. w zw. art. 45 § 1 k.p., art. 56 § 1 k.p. i art. 8 k.p.), sąd ten orzeknie o odszkodowaniu. Co do zasady zatem żądanie przez pracownika przywrócenia do pracy należały uznać za dopuszczalne.

Uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 roku (III PZP 3/2012) Sąd Najwyższy przesądził ostatecznie, że odwołanemu członkowi zarządu spółki (z ograniczoną odpowiedzialności lub akcyjnej) zasadniczo przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy, stwierdzając, że w przypadku rozwiązania z naruszeniem prawa umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej odwołanym na podstawie art. 203 § 1 lub art. 370 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r. Nr 94 poz. 1037 ze zm.) nie jest wyłączone roszczenie o przywrócenie do pracy. Uchwała nie zawiera jeszcze pisemnego uzasadnienia, w związku z czym pełna analiza wydanego rozstrzygnięcia, którego nie da się rozpatrywać w oderwaniu od okoliczności faktycznych sprawy, nie jest możliwa. Zważywszy jednak na to, że ocena przedmiotowego roszczenia zależy zawsze od okoliczności faktycznych konkretnego przypadku i dokonanej w ich kontekście analizy zasadności, celowości i możliwości przywrócenia do pracy, jego zgodności z zasadami współżycia społecznego oraz przeznaczeniem prawa, należy sądzić, że cytowana teza przesądza jedynie o zasadzie – dopuszczalności zgłoszenia przez pracownika roszczenia o przywrócenie do pracy, a nie o powodzeniu (uwzględnieniu przez sąd) takiego roszczenia i przywróceniu pracownika do pracy w każdym przypadku.

Przywołana uchwała zdaje się rozstrzygać o obowiązującym na chwilę obecną stanowisku w omawianej kwestii. Jednocześnie kończy dotychczasową dyskusję, w której pierwsze stanowisko odmawiało pracownikowi roszczenia o przywrócenie do pracy, przyznając jedynie możliwość domagania się odszkodowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2006 roku, III PK 53/2006 i z 6 maja 2009 r., II PK 285/2008). Drugie przeciwnie, wskazując, że swoboda odwołania członka zarządu nie narusza (nie modyfikuje) roszczeń ze stosunku pracy, a wybierając umowę o pracę jako podstawę zatrudnienia, należy liczyć się ze wszystkimi wiążącymi się z tym konsekwencjami, także w postaci ograniczenia możliwości swobodnego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 roku, II PZP 8/2009 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2010 r., II PK 131/2010).

Podsumowując, należy jeszcze zaznaczyć, że problematyka dopuszczalności roszczenia o przywrócenie do pracy odwołanego członka zarządu spółki dotyczy oczywiście tylko tych umów o pracę i tylko tych trybów ich rozwiązania (wypowiedzenia), w odniesieniu do których przepisy kodeksu pracy w ogóle je przewidują.  

Autor:

Agnieszka Śniegowska, aplikant radcowski, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.
Patrycja Prawdzic Łaszcz, radca prawny, partner w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER - adwokaci i radcowie prawni sp.p.