Czynności sądu i sędziego komisarza - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.
Postanowienie o ogłoszeniu upadłości kończy etap postępowania, który nazywa się postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Po tym postanowieniu, które odnosi znaczące skutki w sferze uprawnień, zobowiązań i stosunków majątkowych upadłego, następuje etap postępowania, który nazywa się postępowaniem upadłościowym. Pojęcie postępowanie upadłościowe może być również traktowane jako pojęcie szersze i obejmować swym zakresem także postępowanie w przedmiocie upadłości. Porada niniejsza będzie dotyczyła czynności sądu właśnie w postępowaniu upadłościowym (w sensie węższym – już po ogłoszeniu upadłości).
Po ogłoszeniu upadłości na scenie postępowania upadłościowego pojawia się jeszcze jeden podmiot – jest to sędzia-komisarz. Rola jaką ma spełnić również zostanie omówiona.
Jakie czynności w postępowaniu upadłościowym wykonuje sąd?
Przede wszystkim należy wyjaśnić, że postępowanie upadłościowe (sensu stricto) toczy się nadal w tym sądzie, który ogłosił upadłość. Jeżeli postępowanie zostało wszczęte w kilku sądach właściwych, sprawa należy do sądu, który pierwszy wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości, ponieważ pozostałe sądy tracą swoją właściwość. Postępowania, które się w nich toczą ulegną umorzeniu.
Sąd prowadzący postępowanie może jednak przekazać prowadzenie sprawy innemu sądowi, jeżeli okaże się, że jest niewłaściwy do prowadzenia danej sprawy. Do takiej sytuacji może dojść właśnie w wypadku, gdy dana sprawa toczy się w kilku sądach jednocześnie i jeden z nich (A) wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości jako pierwszy. Jednak inny sąd (B) może wydać również postanowienie o ogłoszeniu upadłości – nieświadomy, że postanowienie w sprawie ogłoszenia upadłości już zapadło i powinien sprawę umorzyć. W sądzie B postępowanie dalej się toczy i w pewnym momencie okazuje się, że sąd A wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości jako pierwszy. Wtedy ma zastosowanie przepis, który upoważnia sąd B do przekazania sprawy sądowi A. Przepis ten stanowi bowiem, że jeżeli w toku postępowania okaże się, że właściwy jest inny sąd niż ten, który wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości (w naszym przykładzie chodzi tu o sąd B), sprawa będzie przekazana temu innemu sądowi (czyli sądowi A).
Na postanowienie co do przekazania nie przysługuje zażalenie. Postanowienie to ma moc wiążącą dla sądu, któremu sprawa została przekazana. Oczywiście czynności, które już zostały dokonane w sądzie niewłaściwym, pozostają w mocy.
Obowiązki, jakie spoczywają na sądzie prowadzącym postępowanie upadłościowe to przede wszystkim prowadzenie postępowania upadłościowego. W postępowaniu tym istnieje generalne domniemanie, że po ogłoszeniu upadłości czynności w postępowaniu należą do sędziego-komisarza, a tylko jeżeli ustawa to przewiduje, to właściwy do ich dokonania jest sąd. Nie ma w ustawie ogólnego zbioru czynności, jakie sąd ma wykonywać, ponieważ wiążą się one ściśle z poszczególnymi uregulowaniami (np. z czynnościami syndyka) i wyrwanie ich przed nawias zaburzyłoby porządek tego aktu prawnego.
Uprawnienia sądu odnośnie sędziego-komisarza
Sędzia-komisarz jest ustanawiany przez Prezesa sądu, w którym dane postępowanie upadłościowe się toczy. Sąd prowadzący postępowanie ma uprawnienie do odwołania sędziego-komisarza i wyznaczenia na jego miejsce innego.
Sąd prowadzący postępowanie upadłościowe może również powierzyć pełnienie czynności sędziego-komisarza sądowi rejonowemu mającemu siedzibę w innej miejscowości, jeżeli jest to wskazane ze względu na miejsce, w którym znajduje się przedsiębiorstwo upadłego, jego miejsce zamieszkania, siedziba lub majątek. Przekazanie takie nie stanowi udzielenia pomocy prawnej (tzw. sąd wezwany), lecz nadaje temu sądowi samoistne uprawnienia, jakie przysługują w toku postępowania upadłościowego sędziemu-komisarzowi. Powierzenie czynności następuje, jeżeli jest to potrzebne z uwagi na miejsce, w którym znajduje się przedsiębiorstwo upadłego, jego zamieszkanie lub siedziba albo jego majątek.
Ponadto, jeżeli na postanowienie wydane przez sędziego-komisarza będzie zażalenie, to sąd prowadzący postępowanie upadłościowe będzie rozpatrywał to zażalenie . Zażalenie musi być złożone do sądu w terminie tygodniowym od wydania postanowienia sędziego-komisarza. W razie potrzeby sąd prowadzący postępowanie, będzie rozstrzygał po wysłuchaniu syndyka, członków rady wierzycieli, upadłego oraz zainteresowanego wierzyciela. Jeżeli jest rozpatrywane zażalenie na sędziego-komisarz, to nie może on wchodzić do składu orzekającego.
Sędzia-komisarz może wstrzymać wykonanie uchwały rady wierzycieli, a także uchwałę zgromadzenia wierzycieli, jeżeli taka uchwała sprzeciwia się prawu, interesowi publicznemu lub interesom wierzycieli. W tym przypadku sędzia-komisarz w ciągu trzech dni jest zobowiązany do przedstawienia sprawy sądowi do rozstrzygnięcia. Sąd dokonuje rozstrzygnięcia kwestii zgodności z prawem uchwały rady lub zgromadzenia wierzycieli i rozstrzygając ją jest zobowiązany do wezwania na posiedzenie członków rady wierzycieli, syndyka i upadłego. Odnośnie uchwały zgromadzenia sąd może wysłuchać także wierzycieli, którzy stawią się na posiedzeniu. Na postanowienie sądu nie ma zażalenia.
Ustanowienie kuratora
Sąd jest upoważniony do powołania kuratora w kilku przypadkach przedstawionych w ustawie. Po pierwsze sąd powołuje kuratora, gdy w razie śmierci upadłego spadkobierca nie objął spadku albo spadkobierca nie jest znany. W tym przypadku ustanowienie kuratora następuje na wniosek syndyka. Jest to spowodowane tym, że w razie śmierci upadłego jego spadkobierca ma prawo brania udziału w postępowaniu – jeżeli nie objął spadku albo nie jest znany jego interesy w postępowaniu muszą być zabezpieczone. Przy okazji należy zaznaczyć, że jeżeli spadkobierca bierze udział w postępowaniu, to wcale nie oznacza, że przyjął spadek. Ponadto ani przeciwko spadkobiercy, ani przeciwko ustanowionemu kuratorowi nie ma środków przymusu.
Sąd powołuje również kuratora w razie upadłości instytucji emitującej listy zastawne (bank hipoteczny) – kurator jest powoływany, aby dbać o odrębną masę upadłości służącą do zaspokojenia wierzycieli z listów zastawnych.
Uprawnienia sądu odnośnie syndyka
Na prowadzenie przedsiębiorstwa upadłego dłużej niż w ciągu trzech miesięcy od daty ogłoszenia upadłości oraz na wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo nieruchomości, przeznaczonej do jego prowadzenia, syndyk winien uprzednio uzyskać zezwolenie sądu. Jeżeli zezwolenie dotyczy przedsiębiorstwa państwowego, sąd przed wydaniem postanowienia wysłucha wniosków rady pracowniczej, organu założycielskiego i organu uprawnionego do reprezentowania Skarbu Państwa. Na postanowienie sądu nie ma zażalenia.
Sąd określa wstępnie wysokość wynagrodzenia syndyka i zarządcy na wniosek syndyka i na przedstawienie sędziego-komisarza, w terminie miesiąca od dnia złożenia przez syndyka spisu inwentarza i bilansu upadłego. Wysokość ta stanowi podstawę do zaliczkowych wypłat w miarę czynności dokonywanych przez syndyka. Wraz z zaliczkami sąd przyznaje zwrot wydatków.
Sąd określa również ostateczną wysokość wynagrodzenia po złożeniu przez syndyka ostatecznego sprawozdania. Wynagrodzenie sąd określa stosownie do zakresu i trudności czynności wykonywanych przez syndyka i zarządcę. Na postanowienia sądu w sprawach nie służy zażalenie.
Wynagrodzenie syndyka i zarządcy nie może przekroczyć 5% funduszu masy upadłości albo 50-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej. W razie powierzenia syndykowi prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego, sąd może przyznać syndykowi wynagrodzenie do wysokości podwójnej stawki.
Postanowienie co do wynagrodzenia i zwrotu wydatków sąd wydaje po wysłuchaniu syndyka, rady wierzycieli i upadłego, a także po wysłuchaniu zarządcy odrębnego majątku, gdy jemu ma być przyznane wynagrodzenie lub zwrot wydatków.
O nieudzieleniu zezwolenia przez radę wierzycieli na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa syndyk niezwłocznie zawiadamia kierownika wojewódzkiego urzędu pracy właściwego ze względu na siedzibę przedsiębiorstwa, który, w terminie 14 dni od daty otrzymania zawiadomienia, może zgłosić sądowi umotywowany sprzeciw. Do czasu rozstrzygnięcia sprzeciwu syndyk jest obowiązany nadal prowadzić przedsiębiorstwo.
Sąd ma bardzo szerokie uprawnienia względem syndyka. Najlepszym przykładem jego kontroli nad syndykiem jest możliwość sądu wyznaczyć innego syndyka by na miejsce takiego, który nie pełni należycie swoich obowiązków . Na takie postanowienie sądu nie przysługuje zażalenie.
Lista wierzytelności
Sąd rozpoznaje sprzeciwy zgłoszone po obwieszczeniu listy wierzytelności. W ciągu dwóch tygodni od daty obwieszczenia o ustaleniu listy wierzytelności każdy wierzyciel, który zgłosił swoją wierzytelność w trybie i w terminie przepisanym może założyć do sądu sprzeciw co do uznania wierzytelności, a każdy, komu odmówiono uznania zgłoszonej wierzytelności może złożyć sprzeciw co do odmowy zaś uznania.
W tym samym terminie sprzeciw służy syndykowi i upadłemu, o ile ustalona przez sędziego-komisarza lista nie jest zgodna z ich wnioskami lub oświadczeniami. W razie upadłości przedsiębiorstwa państwowego sprzeciw może zgłosić także organ założycielski oraz organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa.
Sąd rozpoznając sprzeciw bada przede wszystkim, czy w sprzeciwie należcie przytoczono fakty i dowody na jego uzasadnienie. Sprzeciw nie odpowiadający tym wymaganiom albo sprzeciw spóźniony będzie przez sąd odrzucony.
Obowiązki sądu odnośnie doręczania pism
Postanowienia sądu winny być zawsze doręczane, chyba że były wydane na podstawie rozprawy. Należy jednak zaznaczyć, że postanowień dotyczących ogółu wierzycieli, nie doręcza się poszczególnym wierzycielom. Dotyczy to zarówno postanowień, które były wydane na rozprawie, jak i tych które były wydane poza rozprawą. Jeżeli postępowanie dotyczy upadłości przedsiębiorstwa państwowego, obowiązek doręczenia obejmuje także doręczenie odpowiedniego pisma organowi założycielskiemu i organowi uprawnionemu do reprezentowania Skarbu Państwa.
Ponadto w prawie upadłościowym uregulowano, że postanowienie, od którego służy środek odwoławczy, powinno być uzasadnione na piśmie jednocześnie z wydaniem. Tak więc postanowienia sądu, które kończą postępowanie upadłościowe i na które przysługuje zażalenie będą doręczane wierzycielom wraz z uzasadnieniem. Dotyczy to przede wszystkim postanowień umarzających postępowanie, postanowień kończących oraz postanowień, które uchylają postępowanie upadłościowe.
Jakie obowiązki i uprawnienia spoczywają na sędzim-komisarzu?
Po ogłoszeniu upadłości istnieje domniemanie, że czynności postępowania upadłościowego pełni właśnie sędzia komisarz. Tylko wyjątkowo, jeżeli jest to przewidziane w ustawie sędzia-komisarz rezygnuje ze swej właściwości na rzecz sądu. Sędzia-komisarz jest zatem organem, który w postępowaniu będzie uprawniony i zobowiązany do dokonywania ogromnej liczby czynności. Ogólnie rzecz biorąc sędzia-komisarz kieruje tokiem postępowania, ma nadzór nad czynnościami syndyka i oznacza czynności, których syndykowi nie wolno wykonywać bez szczególnego jego zezwolenia albo bez zgody rady wierzycieli. Ponadto sędzia-komisarz pełni inne czynności, przekazane mu przez prawo upadłościowe.
Sędzia-komisarz ma też pewne uprawnienia w zakresie kontrolowania innych organów biorących udział w postępowaniu upadłościowym. Należy do niego między innymi rozstrzyganie skargi na czynności komornika i notariusza w postępowaniu upadłościowym. Na postanowienie sędziego-komisarza nie ma zażalenia.
Sędzia-komisarz w zakresie swego działania ma prawa i obowiązki sądu i przewodniczącego. Wszelkie urzędy i instytucje publiczne obowiązane są udzielać pomocy sędziemu-komisarzowi w wykonywaniu jego obowiązków. Nadzoruje też przebieg postępowania może udzielać upomnienia jego uczestnikom.
Niektóre szczegółowe czynności wykonywane przez sędziego-komisarza
Czynności nadzorcze względem organów postępowania.
Sędzia komisarz pełni nadzór przede wszystkim nad syndykiem, zarządcą odrębnego majątku, ale także nad komornikiem i notariuszem w zakresie postępowania upadłościowego.
Nadzór nad syndykiem jest bardzo rozbudowany. Przede wszystkim sędzia-komisarz przyjmuje sporządzony przez syndyka spis inwentarza i bilans albo sprawozdanie ogólne o stanie masy upadłości, gdy sporządzenie spisu inwentarza i sporządzenie bilansu nie może nastąpić w terminie ze względu na stan skomplikowania danego postępowania. Przyjmując te pisma sędzia-komisarz bada je, a jeżeli stwierdzi w nich usterki, to może wstrzymać postępowanie likwidacyjne, które syndyk wszczyna po sporządzeniu wymienionych dokumentów.
Ponadto sędzia-komisarz sprawuje kontroluje czy syndyk dokonuje obowiązków, jakie na niego nałożono w sposób należyty. Jeżeli nie to sędzia-komisarz może zaniedbującego swoje obowiązki syndyka, upomnieć, a gdyby to nie odniosło skutku, nałożyć na niego grzywnę do jednego tysiąca złotych, która może być potrącona z wynagrodzenia. Na postanowienie wydane przez sędziego-komisarza nie przysługuje zażalenie.
Jednakże syndyk może się również zwracać do sędziego-komisarza z pewnymi wnioskami, które ten powinien rozpatrzyć. Między innymi, jeżeli syndyk przy wykonywaniu swoich obowiązków uważa za konieczne ustalenie pewnych okoliczności w drodze postępowania dowodowego, składa sędziemu-komisarzowi wniosek o przeprowadzenie dowodu.
W razie uwzględnienia wniosku sędzia-komisarz przeprowadzi postępowanie dowodowe. Syndyk może złożyć również wniosek odnośnie zamieszczania obwieszczeń. Obwieszczenia, przewidziane w prawie upadłościowym, wywieszane są zwykle w budynku sądowym oraz umieszczone co najmniej w jednym poczytnym dzienniku. Na wniosek syndyka sędzia-komisarz może zarządzić umieszczenie obwieszczenia także w innych dziennikach krajowych i zagranicznych.
Sędzia-komisarz ma również uprawnienia w do kontrolowania działalności zarządcy odrębnego majątku. Jeżeli zarządca nie pełni należycie swoich obowiązków, sędzia-komisarz może zastosować wobec niego upomnienie lub karę grzywny (taką samą, jak w przypadku syndyka), ale może go również usunąć – a zatem uprawnienia sędziego-komisarza idą tutaj dalej niż w przypadku syndyka (syndyka usuwa sąd). Na postanowienie sędziego-komisarza nie ma zażalenia.
Odnośnie komornika i notariusza sędzia-komisarz rozstrzyga skargi na ich czynności w postępowaniu upadłościowym. Skargi na czynności komornika i notariusza w toku postępowania wnosi się w terminie tygodniowym od daty zakończenia danej czynności. Chodzić tu może na przykład o czynności związane z dokonaniem sprzedaży rzeczy ruchomej na licytacji publicznej. Sędzia-komisarz rozpatruje skargę postanowieniem, a na to postanowienie nie ma zażalenia.
Czynności nadzorcze względem upadłego i masy upadłości.
Sędzia-komisarz ma prawo do dokonywania rozmaitych czynności względem upadłego i masy upadłości. Można tutaj wymienić:
- zobowiązanie upadłego do potwierdzenia sędziemu-komisarzowi oświadczeniem składanym na piśmie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, że nastąpiło wykonanie obowiązku wskazania i wydania syndykowi całego majątku, wydania ksiąg handlowych, korespondencji i innych dokumentów,
- obowiązek upadłego do udzielenia sędziemu-komisarzowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień (nie ma jednak obowiązku wyjawienia technicznych sposobów produkcji, stanowiących jego tajemnicę),
- zakaz wydalania się z miejsca zamieszkania po ogłoszeniu upadłości upadłemu bez zezwolenia sędziego-komisarza.
Ponadto sędzia-komisarz oznaczy mienie przeznaczone na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin, jeżeli jest gospodarczo i rachunkowo wyodrębnione, które nie wchodzi w skład masy upadłości.
Sędzia-komisarz rozpatruje także sprawy o wyłączenie przedmiotów z masy upadłości.
Natomiast na wniosek osób zainteresowanych sędzia-komisarz wyznaczy termin, w jakim syndyk winien złożyć oświadczenie, czy przyjmuje spadek, który pozostawił po sobie upadły.
Udzielanie zezwoleń
- Reprezentantowi upadłego, likwidatorowi i przedstawicielowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości ustalonej przez sędziego-komisarza na wniosek organu właściwego do powoływania reprezentanta lub przedstawiciela.
Doręczanie pism
Postanowienia sędziego-komisarza, jeżeli nie były ogłoszone, doręcza się syndykowi i osobom, których dotyczą. Postanowień dotyczących ogółu wierzycieli, nie doręcza się poszczególnym wierzycielom. Jeżeli postępowanie dotyczy upadłości przedsiębiorstwa państwowego, postanowienie doręcza się również organowi założycielskiemu i organowi uprawnionemu do reprezentowania Skarbu Państwa. Postanowienie, od którego służy środek odwoławczy, powinno być jednocześnie z wydaniem uzasadnione na piśmie.
Ponieważ ogólne domniemanie przewiduje, że na postanowienie sędziego-komisarza służy w terminie tygodniowym zażalenie do sądu rejonowego prowadzącego postępowanie – sędzia-komisarz powinien uzasadniać swoje decyzje i doręczać je wraz z uzasadnieniem.
Termin do wniesienia środka odwoławczego biegnie od ogłoszenia lub doręczenia postanowienia. Dla wierzycieli, którym postanowienie nie zostało ogłoszone, termin ten biegnie od daty obwieszczenia sentencji postanowienia, a jeżeli prawo niniejsze obwieszczenia nie wymaga - od dnia wyłożenia postanowienia w sekretariacie sądu. Zażalenia na decyzje sędziego-komisarza rozstrzyga się po wysłuchaniu, w razie potrzeby, syndyka, członków rady wierzycieli, upadłego oraz zainteresowanego wierzyciela.
Na żądanie upadłego lub wierzyciela obwieszczenie umieszczone będzie na ich koszt w dziennikach, przez nich wskazanych.
Pamiętaj, że:
- Sędzia-komisarz ma również prawo do występowania do sądu z różnorakimi wnioskami - występuje na przykład z wnioskiem o ustanowienie kuratora do prowadzenia spraw upadłego, gdy uzna to za niezbędne.
- Sędzia-komisarz, w razie potrzeby, może zażądać od wierzyciela, na którego wniosek ogłoszona została upadłość, złożenia zaliczki na koszty dalszego postępowania.
- Sędzia-komisarz może także rozstrzygać o zabezpieczeniu w wypadkach, gdy prawo upadłościowe je przewiduje. Orzeka wówczas po wysłuchaniu syndyka i osób zainteresowanych. Zabezpieczenie polegać będzie na złożeniu do depozytu sądowego odpowiedniej sumy w gotowiźnie, w papierach wartościowych lub w książeczkach wkładkowych instytucji, w których według obowiązujących przepisów wolno umieszczać fundusze osób małoletnich.
- Sumy pieniężne należące do masy upadłości, jeżeli nie mają być niezwłocznie wydane, winny być, za zgodą sędziego-komisarza, złożone na oprocentowany rachunek bankowy albo do depozytu sądowego.
- Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).
Podstawa prawna:
- Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
- Ustawa z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks Postępowania Cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?