Do jakiego sądu skierować wniosek o ogłoszenie upadłości? - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Jak określa się w prawie właściwość sądu?

Właściwość sądu może być określona przez przepisy ustawy, umowy pomiędzy stronami oraz może być to tzw. właściwość delegacyjna.

Właściwość ustawowa – jest określona przez przepisy ustawy. Wyznaczenie sądu odbywa się przez poprzez określenie, jaki sąd jest terytorialnie właściwy (właściwość miejscowa). Właściwość sądu określa również stwierdzenie, jaki sąd jest właściwy ze względu na przedmiot rozpoznawanej sprawy – czy sprawę ma rozpatrywać sąd okręgowy, czy sąd rejonowy (właściwość rzeczowa sądu). Oprócz tych dwóch rodzajów właściwości jest jeszcze tzw. właściwość funkcjonalna, która określa jaki sąd jest właściwy do dokonania danej czynności – na przykład który sąd będzie właściwy do prowadzenia sprawy w pierwszej instancji, a który w drugiej.

Właściwość umowna – jest to właściwość sądu, którą według zasad postępowania cywilnego ustalają same strony poprzez oznaczenie na piśmie, jaki sąd będzie właściwy miejscowo dla oznaczonego sporu wynikłego lub takiego, który będzie mógł wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego w przyszłości (tzw. umowa prorogacyjna). Umowy ta może dotyczyć jedynie zmiany ustawowej właściwości miejscowej i nie można jej zawierać, jeżeli właściwość miejscowa jest określona w sposób wyłączny.

Właściwość delegacyjna to właściwość sądu, która wynika z przekazania danej sprawy sądowi przez inny sąd (zwykle jest to sąd wyższej instancji, albo sąd przełożony).

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości rozpoczyna się od złożenia odpowiedniego wniosku we właściwym sądzie. Składając wniosek należy najpierw odpowiedzieć na następujące pytania:

1. Jaka jest właściwość miejscowa sądu w postępowaniu upadłościowym?

Właściwość miejscowa sądu określona jest w rozporządzeniu Prawo upadłościowe w sposób następujący:

• właściwość wyznacza miejsce położenia zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Sądem właściwym jest w takim przypadku sąd, w którego okręgu znajduje się ten zakład. W przypadku, gdy dłużnik ma kilka przedsiębiorstw w okręgach różnych sądów – właściwy miejscowo będzie jeden z tych sądów
• jeżeli właściwości miejscowej nie udało się wyznaczyć ze względu na pierwsze kryterium (na przykład jeżeli dłużnik nie ma w Polsce przedsiębiorstwa) to będzie wówczas brane pod uwagę miejsce zamieszkania dłużnika będącego osobą fizyczną i miejsce siedziby dłużnika będącego osobą prawną
• gdy żadne z powyższych kryteriów nie pozwoli wskazać sądu miejscowo właściwego (tzn. dłużnik nie ma w Polsce zamieszkania lub siedziby) – wówczas sąd miejscowo właściwy wskazany zostanie przez miejsce położenia majątku dłużnika.

Właściwość miejscowa określona w powyższy sposób to właściwość wyłączna. Oznacza to, że nie będzie można zawrzeć tzw. umowy prorogacyjnej, która określałaby inną właściwość miejscową sądu niż określona przez ustawę. Strony nie mogą też umówić się, że będą wybierać między kilkoma wskazanymi sądami.

2. Jak określić miejsce wskazujące właściwość miejscową?

Podstawowym wyznacznikiem właściwości miejscowej jest miejsce położenia zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Jak określić to miejsce? Należy na początek wytłumaczyć co to jest przedsiębiorstwo i jak należy rozumieć to pojęcie na gruncie prawa upadłościowego. Pojęcie „przedsiębiorstwa” rozumie się tak samo, jak na gruncie prawa cywilnego – jest to taki zbiór praw materialnych i niematerialnych, zobowiązań i innych obciążeń. Generalnie miejsce to jest wyznaczone przez statut spółki – zwykle jest to miejsce siedziby danego przedsiębiorstwa. Jednakże ze względu na to, że niektóre przedsiębiorstwa mają skomplikowany ustrój wewnętrzny i są rozrzucone po całym kraju – zakładem przedsiębiorstwa w określonej spółce handlowej mogą być na przykład jej oddziały.

Może się zdarzyć również tak, że za sąd właściwy uznany będzie każdy z kilku sądów rejonowych, w którego okręgu dłużnik ma jedno ze swoich przedsiębiorstw. Wówczas właściwy miejscowo będzie ten sąd, który pierwszy wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Dopóki takie orzeczenie nie zapadnie we wszystkich sądach podejmowane są czynności niezbędne do rozpoznania wniosku. W momencie, gdy w jednym z tych sądów zapadnie postanowienie o ogłoszeniu upadłości można we wszystkich pozostałych sądach umorzyć postępowania. Gdyby do ogłoszenia upadłości doszło w tym samym momencie, to pomiędzy sądami nastąpi spór kompetencyjny, który rozstrzygnie Sąd Najwyższy oznaczając sąd, przed który należy wytoczyć powództwo na posiedzeniu niejawnym.

Miejsce zamieszkania dłużnika będącego osobą fizyczną to miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu, natomiast miejsce siedziby dłużnika będącego osobą prawną lub jednostką nie mającą osobowości prawnej to siedziba tej osoby wskazana w statucie lub umowie o zawiązaniu spółki.

3. Do jakiego sądu ze względu na właściwość rzeczową należy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości?

Ogólna zasada głosi, że w postępowaniu o ogłoszeniu upadłości orzekać będziesąd rejonowy - sąd gospodarczy w składzie trzech sędziów zawodowych. Zatem zwykle wniosek o ogłoszenie upadłości składa się właśnie do sądu rejonowego.

Jednakże od tej zasady są pewne wyjątki. W następujących wypadkach przewidziana jest właściwość rzeczowa sądu okręgowego:

• według przepisów prawa bankowego o upadłości banku orzekał będzie sąd okręgowy właściwy miejscowo według siedziby banku. Uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości przysługuje Komisji Nadzoru Bankowego.
• według przepisów o działalności ubezpieczeniowej o upadłości zakładów ubezpieczeń orzekał będzie sąd okręgowy właściwy dla siedziby zakładu ubezpieczeń.

Jakie są skutki nieprawidłowego złożenia wniosku w przedmiocie upadłości?

Wniesienie wniosku do sądu niewłaściwego powoduje różne skutki w zależności od tego czy niewłaściwość sądu jest usuwalna czy też nie.
W postępowaniu upadłościowym nie ma możliwości zawarcia umowy prorogacyjnej (o właściwość sądu) i w związku z tym nie będziemy mieli do czynienia z możliwością usuwalnej niewłaściwości sądu. W postępowaniu upadłościowym będą miały zatem znaczenie tylko skutki, jakie powoduje niewłaściwość nieusuwalna.

Przede wszystkim należy podkreślić, że niewłaściwość nieusuwalna jest brana pod uwagę przez sąd z urzędu. Sąd, który stwierdzi swoją niewłaściwość przekaże sprawę sądowi właściwemu, który to sąd jest związany przekazaniem sprawy (chyba, że jest sądem wyższym nad przekazującym). Sąd wyższy w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekaże sprawę innemu sądowi, który uzna za właściwy, nie wyłączając sądu przekazującego. W każdym z opisanych przypadków czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy.
Jeżeli sprawa jest przekazywana sądowi niższemu bądź równemu, to będzie możliwość złożenia zażalenia na przekazanie.

Jeżeli jednak sąd nie zauważyłby swojej niewłaściwości i na przykład sąd rejonowy wskutek wniesienia wniosku z naruszoną właściwością rzeczową – rozpatrzyłby sprawę, o której powinien orzekać sąd okręgowy, to wówczas powstałaby przyczyna nieważności postępowania. I gdyby ktoś wniósł zażalenie, to postanowienie musiałoby być uchylone z urzędu.

Rozpatrzenie sprawy mimo naruszenia właściwości miejscowej przy składaniu wniosku skutkowałoby takim uchyleniem tylko, jeżeli byłyby jeszcze jakieś inne uchybienia przy wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Pamiętaj, że:

• Właściwość miejscowa określona w postępowaniu o ogłoszenie upadłości to właściwość wyłączna. Oznacza to, że nie będzie można zawrzeć tzw. umowy prorogacyjnej, która określałaby inną właściwość miejscową sądu niż określona przez ustawę.
• Właściwość rzeczowa sądu okręgowego jest wyjątkowo przewidziana w przypadku wnoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości banku lub zakładu ubezpieczeń. W pozostałych przypadkach właściwy rzeczowo jest sąd rejonowy.
• Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe. (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.