Jak przeprowadzić umowny podział majątku wspólnego (byłych) małżonków?

Kiedy można dokonać umownego podziału majątku wspólnego?

Żaden z obowiązujących przepisów nie zabrania małżonkom (czy byłym małżonkom) dokonania umownego podziału majątku. Jeśli zainteresowani dojdą do porozumienia w sprawie podziału umownego, z pewnością oszczędzą sobie mnóstwo emocji oraz pieniędzy. Podział umowny jest również o wiele szybszy, gdyż unika się długotrwałego postępowania sądowego. Aby jednak uniknąć błędów przy umownym podziale, należy pamiętać o kilku podstawowych sprawach, które omówimy poniżej. Przede wszystkim należy pamiętać, że podział majątku nieruchomego musi się odbyć w formie aktu notarialnego.

Warto również zwrócić uwagę na fakt, że dokonując umownego podziału majątku, strony mogą go ograniczyć jedynie do niektórych wybranych składników, odkładając podział pozostałych na późniejszy czas. W zasadzie jest to niemożliwe przy podziale sądowym.

Podział ruchomości i praw majątkowych

W przypadku umownego podziału majątku najprostszy jest podział ruchomości oraz praw majątkowych. W ich przypadku wystarczająca jest pisemna umowa, w której zainteresowani wymienią przedmioty podlegające podziałowi, określą ich wartość oraz sposób podziału. Jeśli po odpowiednim rozdziale przedmiotów objętych podziałem okaże się, że wartość przydzielonych każdej stronie przedmiotów nie jest równa, wówczas można ustalić odpowiednie dopłaty czy spłaty. Nie ma jednak takiego obowiązku i każda ze stron może otrzymać przedmioty majątkowe o różnej wartości.

Forma aktu notarialnego przy podziale nieruchomości

Przeniesienie własności niektórych przedmiotów wymaga zachowania szczególnej formy.

W tej sytuacji również umowny podział tych przedmiotów musi być dokonany w takiej formie. Chodzi tutaj o podział wszelkich nieruchomości (gruntów, budynków, lokali), jak również umowny podział spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (na temat podziału praw spółdzielczych – zob. również pkt 2.13.). Podział przedmiotów o których mowa, musi być dokonany w formie aktu notarialnego. Obowiązek zachowania formy aktu notarialnego wynika z art. 1037 § 2 kc" w zw. z art. 46 kro. Dokonanie podziału bez zachowania formy aktu notarialnego (np. w zwykłej formie pisemnej) powoduje nieważność umowy.

Wycena składników majątku oraz sposób podziału

Strony mają pełną swobodę przy dokonywaniu wyceny składników majątku przy podziale umownym. Problematyczna jest jednak kwestia dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Znawcy zagadnienia spierają się w tej kwestii, niemniej jednak małżonkowie mogą takiego ustalenia dokonać w sposób pośredni, dzieląc nierówno przedmioty majątkowe lub ich wartość (np. nie określą wprost nierównych udziałów, ale żona otrzyma 45 % majątku, a mąż 55 %). 

Warto wiedzieć, że zawarcie umowy o podział majątku nie wyłącza możliwości wniesienia powództwa o ustalenie jej nieważności. Prawo do wystąpienia z takim powództwem przysługuje każdemu, kto ma w tym interes prawny. Jedno z małżonków może również powoływać się na nieważność zawartej umowy, występując jednocześnie do sądu z wnioskiem o sądowy podział majątku (np. małżonek składa wniosek o podział majątku twierdząc, że podział umowny jest nieważny, ponieważ dokonano go bez wymaganej formy). Jeśli sąd uzna, że umowa małżonków jest rzeczywiście nieważna, dokona sądowego podziału majątku. W przeciwnym razie, uznając umowę za ważną, sąd oddali wniosek o podział sądowy.

Jakie będą koszty umownego podziału majątku? 

Rozdział kosztów umownego podziału majątku zależy od postanowień małżonków w tym przedmiocie. W zasadzie każde z nich ponosi własne koszty związane z podziałem. Praktycznie rzecz biorąc, koszty podziału ruchomości są nieznaczne. Strony umowy mogą ponieść jednak pewne nieuniknione koszty „towarzyszące” podziałowi, takie jak koszty transportu i przeładunku dzielonych rzeczy, koszty związane z różnego rodzaju opłatami (np. rejestracyjnymi) itp.

Dzieląc umownie majątek nieruchomy, trzeba się jednak liczyć z większymi kosztami. Przede wszystkim niezbędne będzie poniesienie kosztów wynagrodzenia notariusza. Taksa notarialna zależy od wartości dzielonego majątku. Maksymalna stawka wynagrodzenia notariusza wynosi (od wartości majątku): 

3) powyżej 10 000 zł do 30 000 zł - 310 zł + 2 % od nadwyżki powyżej 10 000 zł;  4) powyżej 30 000 zł do 60 000 zł - 710 zł + 1 % od nadwyżki powyżej 30 000 zł;  5) powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł - 1 010 zł + 0,4 % od nadwyżki powyżej 60 000 zł;  6) powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł - 4 770 zł + 0,2 % od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;  7) powyżej 2 000 000 zł - 6 770 zł + 0,25 % od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7 500 zł.

Oprócz tego, konieczne może się okazać uiszczenie opłaty sądowej za wpis prawa własności w księdze wieczystej - jeśli w księdze wieczystej wpisani byli oboje małżonkowie, a w wyniku podziału nieruchomość przypadała jednemu z nich, notariusz pobierze również opłatę za wpis zmiany odnośnie właściciela. Jeśli akt notarialny został spisany przed dniem 2 marca 2006 r. i przed tym dniem notariusz złożył wniosek do sądu, wówczas opłata za zmianę wyniesie 20 zł. Jeśli zaś wniosek został złożony po 1 marca 2006 r., wówczas opłata wyniesie 150 zł. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl