Jaką odpowiedzialność za naruszenie zasad udzielania zamówień publicznych może ponieść wykonawca, a jaką zamawiający?

Jakie są rodzaje odpowiedzialności za naruszenie zasad udzielania zamówień publicznych?

Za naruszenie przepisów Prawa zamówień publicznych i wynikających z niego zasad, podmioty uczestniczące w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego (zamawiający i wykonawcy) mogą ponieść odpowiedzialność:

1. karną,
2. za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,
3. materialną – w postaci kary pieniężnej

Jaką odpowiedzialność mogą ponieść przedsiębiorcy za naruszenie prawa zamówień publicznych?

Przedsiębiorcy ubiegający się o uzyskanie zamówienia publicznego mogą ponieść odpowiedzialność karną za działania naruszające podstawowe zasady udzielania zamówień publicznych. Odpowiedzialności karnej podlega każdy, kto w celu uzyskania dla siebie lub innej osoby zamówienia publicznego, przedkłada fałszywe lub stwierdzające nieprawdę dokumenty albo nierzetelne, pisemne oświadczenia dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania takiego zamówienia publicznego. Tak więc odpowiedzialności karnej podlega ten, kto w celu uzyskania zamówienia publicznego przedkłada fałszywe dokumenty istotne z punktu widzenia uzyskania zamówienia publicznego. Tymi dokumentami mogą być w szczególności składane przez wykonawców oświadczenia o spełnianiu warunków udziału w postępowaniu bądź dokumenty potwierdzające spełnianie tych warunków.
Popełnienie przestępstwa, o którym mowa powyżej zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Ponadto tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi nie powiadamia właściwego organu lub instytucji o powstaniu okoliczności mogących mieć wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego zamówienia publicznego.

Podmioty, które podstępnie uzyskały zamówienie publiczne mogą uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli przed wszczęciem postępowania karnego zrezygnowały z zamówienia publicznego.

Jaką odpowiedzialność mogą ponieść zamawiający?

Odpowiedzialność podmiotów zobowiązanych do stosowania przepisów ustawy (zamawiających) zależy od statusu prawego tych jednostek. W zależności od tego statusu zamawiający (lub pracownicy zamawiającego) mogą odpowiadać za naruszenie dyscypliny finansów publicznych lub zostać ukarani karą pieniężną.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponoszą odpowiedzialność pracownicy sektora finansów publicznych oraz inne osoby dysponujące środkami publicznymi, w tym osoby odpowiedzialne za gospodarowanie środkami publicznymi przekazanymi podmiotom spoza sektora finansów publicznych.
Do sektora finansów publicznych zaliczane są:

1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały; 
2. jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; 
3. jednostki budżetowe; 
4. samorządowe zakłady budżetowe; 
5. agencje wykonawcze; 
6. instytucje gospodarki budżetowej; 
7. państwowe fundusze celowe; 
8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego; 
9. Narodowy Fundusz Zdrowia; 
10. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; 
11. uczelnie publiczne; 
12. Polską Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; 
13. państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe; 
14. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Sektor finansów publicznych dzieli się na sektor rządowy oraz na sektor samorządowy, obejmujący jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne.

Zgodnie z ustawą o finansach publicznych naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest popełnienie czynu polegającego na naruszeniu zasady lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego. Odpowiedzialność za tego typu naruszenia jest ponoszona zarówno za umyślne, jak i nieumyślne działania i zaniechania, chyba że naruszenia nie można było uniknąć mimo dołożenia najwyższej staranności, wymaganej od osób odpowiedzialnych za dobro finansów publicznych. Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych grozi kara:

1. upomnienia,
2. nagany,
3. kary pieniężnej (karę pieniężną wymierza się w wysokości od 0,25 do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym doszło do tego naruszenia)
4. zakazu pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat od dnia uprawomocnienia orzeczenia.

Odpowiedzialność materialna

Odpowiedzialność materialną regulują przepisy prawa zamówień publicznych. Odpowiedzialność ta polega na wymierzeniu przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych w drodze decyzji administracyjnej kary pieniężnej. Kara pieniężna może zostać nałożona na udzielające zamówień publicznych:

• instytucje prawa publicznego – czyli osoby prawne inne niż jednostki sektora finansów publicznych, które zostały utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli państwowe jednostki organizacyjne pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot: 

a) finansują je w ponad 50 % lub 

b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub 

c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub 

d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego; 

• związki instytucji prawa publicznego,
• inne niż określone powyżej podmioty, jeżeli zamówienie jest udzielane w celu wykonywania jednego z rodzajów działalności, o której mowa w art. 132 (m.in. poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej naturalnych pochodnych, węgla brunatnego, węgla kamiennego i innych paliw stałych czy też zarządzania lotniskami, portami morskimi lub śródlądowymi oraz ich udostępniania przewoźnikom powietrznym, morskim i śródlądowym) a działalność ta jest wykonywana na podstawie praw szczególnych lub wyłącznych albo jeżeli jednostki sektora finansów  lub instytucje prawa publicznego, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot wywierają na nie dominujący wpływ, w szczególności: 

a) finansują je w ponad 50 % lub 

b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub 

c) posiadają ponad połowę głosów wynikających z udziałów albo akcji, lub 

d) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub 

e) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu zarządzającego; 

• podmioty, z którymi zawarto umowę koncesji na roboty budowlane na podstawie ustawy z dnia 9 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz. U. Nr 19, poz. 101, Nr 157, poz. 1241 i Nr 223, poz. 1778 oraz z 2010 r. Nr 106, poz. 675), w zakresie, w jakim udzielają zamówienia w celu jej wykonania. 

Karze pieniężnej podlegaja zamawiający, o którym mowa powyżej, jeżeli:

1. udziela zamówienia:

   a. z naruszeniem przepisów ustawy określających przesłanki stosowania trybów udzielania zamówienia: negocjacji bez ogłoszenia, z wolnej ręki lub zapytania o cenę, 
   b. bez wymaganego ogłoszenia, 
   c. bez stosowania ustawy

2. dokonuje zmian w zawartej umowie z naruszeniem przepisów ustawy,
3. określa warunki udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia w sposób, który utrudnia uczciwą konkurencję,
4. opisuje przedmiot zamówienia w sposób, który utrudnia uczciwą konkurencję,
5. prowadzi postępowanie o udzielenie zamówienia z naruszeniem zasady jawności, 
6. nie przestrzega terminów określonych w ustawie, 
7. wyklucza wykonawcę z postępowania o udzielenie zamówienia z naruszeniem przepisów ustawy określających przesłanki wykluczenia, 
8. odrzuca ofertę z naruszeniem przepisów ustawy określających przesłanki odrzucenia oferty, 
9. dokonuje wyboru najkorzystniejszej oferty z naruszeniem przepisów ustawy 

-  jeżeli naruszenie to ma wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia. 

Tak więc nie każde naruszenie przepisów ustawy przez w/w zamawiających będzie wiązało się z sankcjami w postaci kary pieniężnej. Kara pieniężna może zostać nałożona wyłącznie za czyny o których mowa powyżej.

Jaka może być wysokość kary pieniężnej?

Wysokość kary pieniężnej jest zależna od wartości zamówienia publicznego. I tak, jeżeli wartość zamówienia:

• jest mniejsza niż kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 (130 000 euro - dla dostaw lub usług oraz  5 000 000 euro - dla robót budowlanych ) kara pieniężna wynosi 3 000 zł;
• jest równa kwocie lub przekracza kwoty wskazane powyżej,  a jest mniejsza niż 10 000 000 euro dla dostaw lub usług oraz 20 000 000 euro dla robót budowlanych - kara pieniężna wynosi 30 000 zł;
• jest równa lub przekracza wyrażoną w złotych równowartość kwoty 10 000 000 euro dla dostaw lub usług oraz 20 000 000 euro dla robót budowlanych - kara pieniężna wynosi 150 000 złotych. 

Pamiętaj, że:

• przedsiębiorca, który przedstawia fałszywe oświadczenia lub dokumenty w celu uzyskania zamówienia publicznego może podlegać odpowiedzialności karnej.
• przesiębiorcy, którzy poprzez oszustwo uzyskali zamówienie publiczne, mogą uwolnić się od odpowiedzialności karnej, jeżeli przed wszczęciem postępowania karnego zrezygnują z zamówienia publicznego.
• odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych mogą podlegać zarówno pracownicy sektora finansów publicznych jak i inne osoby dysponujące środkami publicznymi.
• decyzji administracyjnej o nałożeniu kary pieniężnej nie można nadać klauzuli natychmiastowej wykonalności.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 113 poz. 759 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz 553 ze zm.),
• Ustawa z dnia  z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. 2009 Nr 157 poz. 1240 z późn. zm.).

Zespół
e-prawnik.pl