Jakie są prawa i obowiązki podejrzanego w postępowaniu karnym?

20.4.2017

Kto ma status podejrzanego w postępowaniu karnym?

Podejrzany to osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której postawiono już zarzut w związku z rozpoczęciem przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Do czasu wydania prawomocnego wyroku jest on uznawany za niewinnego! Nie ma obowiązku dowodzić swojej niewinności! To oskarżyciel musi dowieść jego winy. Skuteczność składanych przez podejrzanego wniosków zależy między innymi od dotrzymania terminów.

Powyższe wynika z art. 71 § 1, art. 74 § 1 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.).

Prawo do pomocy tłumacza

Słabo znasz język polski? Jesteś osobą niesłyszącą lub niemą? Możesz skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza przy każdym postępowaniu karnym. Masz prawo poprosić o tłumacza.

Te uprawnienia wynikają z art. 204 § 1 k.p.k.

Prawo do obrońcy

Obrońcą może być adwokat lub radca prawny. Jego usługi są, co do zasady, płatne.

Wskazanie swojego prawnika (obrońcy) to prawo każdego podejrzanego. Można to zrobić na każdym etapie postępowania.

Jeżeli jednak podejrzanego nie stać na wynajęcie obrońcy, sąd może przydzielić go z urzędu. Aby otrzymać obrońcę z urzędu, trzeba złożyć o to wniosek do sądu – wzór wniosku powinien być w komisariacie lub na stronie internetowej sądu. Wniosek składa się wraz z wypełnionym specjalnym formularzem oświadczenia o stanie rodzinnym i źródłach utrzymania. Obrońca z urzędu jest niezależny od policji i prokuratury, musi działać w interesie podejrzanego.

Jeżeli oskarżyciel dowiedzie winy podejrzanego bądź gdy postępowanie zostanie warunkowo umorzone, podejrzany może zostać obciążony kosztami obrońcy z urzędu. Można wtedy złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych (w tym kosztów obrońcy z urzędu).

Podstawą prawną tych uprawnień są: art. 78 § 1 oraz art. 624 § 1 i art. 627 § 1 k.p.k.

Pozostałe prawa podejrzanego

Podejrzany ma prawo do:

składania wyjaśnień (także na piśmie), to znaczy, że może wypowiadać się co do wszelkich kwestii związanych ze stawianymi mu zarzutami;
odmowy składania wyjaśnień bez podania przyczyny;
odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania bez podania przyczyny;
informacji o treści stawianych zarzutów, ich uzupełnieniach i zmianach;
dostępu do akt sprawy oraz tworzenia ich odpisów i kopii, także po zakończeniu postępowania przygotowawczego;
pilnej pomocy medycznej – jeśli potrzebuje takiej pomocy należy zgłosić to policjantom.

Powyższe uprawnienia wynikają z art. 175 § 1, art. 176 § 1, art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2, art. 325g § 2 i art. 156 § 5 k.p.k.

Ponadto podejrzany może złożyć następujące wnioski:

przesłuchanie wskazanego przez siebie świadka,
o uzyskanie dokumentu,
o włączenie do postępowania opinii biegłego,
zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed zakończeniem postępowania.

Wskazane uprawnienia wynikają z art. 315 § 1 i art. 325a § 2 k.p.k.

Podejrzany może też złożyć skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego, jeżeli jest takie prowadzone w jego sprawie i trwa zbyt długo (skargę taką kieruje się do prokuratora kierującego postępowaniem przygotowawczym, który przekazuje ją potem do rozpoznania sądowi rejonowemu).

Powyższe uprawnienie wynika z art. 2 ust. 1 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

Możliwość dobrowolnego poddania się karze bez rozprawy sądowej

Podejrzany może uzgodnić z prokuratorem sposób ukarania. Prokurator wtedy wystąpi do sądu z wnioskiem o wydanie wyroku skazującego. Sąd może uwzględnić taki wniosek prokuratora pod warunkiem, że pokrzywdzony nie wyrazi sprzeciwu.

Wniosek o wydanie wyroku skazującego podejrzany może również złożyć sam – przed doręczeniem zawiadomienia o terminie rozprawy bądź na rozprawie - do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych.

Powyższe uprawnienia wynikają z art. 335 § 1 i § 2, art. 343 § 2, art. 338a i 387 § 1, art. 343 § 2, art. 343a § 2 i art. 387 § 2 k.p.k.

Na czym polega postępowanie w trybie przyspieszonym?

Policja jest zobowiązana dostarczyć podejrzanemu wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

W tym trybie podejrzany zostanie przymusowo doprowadzony do sądu lub weźmie udział w postępowaniu w drodze wideokonferencji. Podejrzany może wyłącznie ustnie składać wnioski oraz oświadczenia do protokołu.

Pisma procesowe, których nie można było przekazać do sądu, mogą być odczytane na rozprawie.

Udział obrońcy i tłumacza poprzez wideokonferencję uznaje się za równoważny z udziałem osobistym.

Wniosek o uzasadnienie wyroku można złożyć ustnie do protokołu bądź na piśmie w terminie 3 dni od daty doręczenia wyroku.

W postępowaniu przyspieszonym podejrzany może wnieść apelację w ciągu 7 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem.

Te uprawnienia wynikają z przepisów art. 517b § 2, art. 517e § 1 i 2, art. 517h § 1 i 3 k.p.k.

Postępowanie sądowe

Postępowanie w sądzie to podstawowa droga, w czasie której sąd ocenia sprawę. Gdy prokurator skierował sprawę do sądu, od tego momentu to sąd jest „gospodarzem” postępowania, a podejrzany staje się oskarżonym.

Usprawiedliwienie nieobecności

Jeśli podejrzanego (oskarżonego) wezwano do osobistego stawiennictwa, to usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. Wykaz lekarzy sądowych można znaleźć na stronie internetowej właściwego sądu, a także np. na komisariatach policji i w siedzibie okręgowej rady adwokackiej.

Wezwanie do osobistego stawiennictwa

Do osobistego stawiennictwa podejrzany (oskarżony) może zostać wezwany w zasadzie na piśmie, ale w pilnych przypadkach może to nastąpić w drodze telefonicznej bądź w inny sposób.

Mediacja - możliwość pojednania się z pokrzywdzonym

Na każdym etapie postępowania podejrzany ma prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego. Takie postępowanie ma na celu pogodzenie się z pokrzywdzonym i ewentualne uzgodnienie naprawienia szkody.

Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny (informacje ujawnione podczas mediacji nie mogą stanowić dowodu). Udział w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji są brane pod uwagę przez sąd przy wymiarze kary.

Wskazane uprawnienia wynikają z art. 23a k.p.k. oraz art. 53 § 3 k.k.

Co należy do obowiązków podejrzanego w postępowaniu karnym?

Musi on:

poddać się oględzinom ciała i badaniom niepołączonym z naruszeniem jego ciała,
pozwolić pobrać sobie odciski palców,
pozwolić się sfotografować i okazać innym osobom,
poddać się pobraniu przez policjanta wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to konieczne i nie zagraża zdrowiu,
stawić się na każde wezwanie sądu,
podać właściwy adres do kontaktów i informować o każdej jego zmianie oraz informować o każdej zmianie innych danych umożliwiających kontaktowanie się z nim, np. o zmianie numeru telefonu czy adresu skrzynki elektronicznej. Jeśli tego nie uczyni, to czynność bądź rozprawa zostaną przeprowadzone pod jego nieobecność. Niewskazanie poprawnego i aktualnego adresu może także uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów.

Ponadto, gdy badania przeprowadza pracownik służby zdrowia, podejrzany musi zgodzić się na: badania psychologiczne i psychiatryczne oraz badania połączone z dokonaniem zabiegów na ciele, których przeprowadzenie jest niezbędne, a nie łączy się z zabiegiem chirurgicznym i nie zagraża zdrowiu. Podejrzany może poprosić, aby oględzin i badań jego ciała dokonała osoba tej samej płci.

Gdy podejrzany przebywa za granicą, musi wskazać osobę, która będzie w kraju odbierała korespondencję związaną ze sprawą (nie przesyła się jej za granicę).

Powyższe obowiązki wynikają z art. 74 § 2, art. 75 § 1 i 2, art. 132 § 1 i 2, art. 133 § 2, art. 138 oraz art. 139 k.p.k.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (k.p.k.);
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (k.k.);
ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1259, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl