Jakie są prawa tymczasowo aresztowanego w postępowaniu karnym?

24.4.2017

Czym jest tymczasowe aresztowanie?

Areszt tymczasowy to środek zapobiegawczy, który polega na odizolowaniu oskarżonego (podejrzanego) od świata zewnętrznego na czas oznaczony w postanowieniu sądu (do 3 miesięcy). Po tym okresie sąd może jednak przedłużyć tymczasowe aresztowanie ze względu na szczególne okoliczności sprawy.

Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Dlaczego doszło do tymczasowego aresztowania?

Jeśli zostałeś tymczasowo aresztowany, to widocznie organy prowadzące postępowanie uznały, iż istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że popełniłeś przestępstwo, a zastosowanie aresztu jest konieczne, aby zabezpieczyć prawidłowy przebieg postępowania sądowego w Twojej sprawie.

Masz prawo poprosić organ prowadzący postępowanie o dokładne wyjaśnienie, z jakich powodów i na jaki czas zostałeś aresztowany.

Powyższe wynika z art. 258 § 1 i art. 263 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.).

Prawo do pomocy tłumacza i konsula

Jeśli jesteś oskarżony, a słabo znasz język polski bądź jesteś osobą niesłyszącą lub niemą, to możesz skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza. Masz prawo poprosić o tłumacza do czynności.

W razie zatrzymania i tymczasowego arestowania, jeżeli nie jesteś polskim obywatelem, możesz skontaktować się z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jesteś obywatelem. O każdorazowym wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania wobec obywatela państwa obcego, na jego prośbę, zawiadamia się niezwłocznie właściwy miejscowo urząd konsularny tego państwa lub - w braku takiego urzędu - przedstawicielstwo dyplomatyczne tego państwa.

Wskazane uprawnienia wynikają z art. 72 § 1 i art. 612 k.p.k.

Jakie podstawowe prawa przysługują tymczasowo aresztowanemu w postępowaniu karnym?

Ma on prawo:

odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi (w całości albo na konkretne pytanie);
do obrońcy;
złożyć zażalenie na zastosowanie aresztu tymczasowego (gdy uzna, że istnieją inne środki zapobiegawcze, które w danej sprawie mogą być wystarczające);
zwróć się do funkcjonariusza z prośbą o wyjaśnienie, jeśli czegoś nie rozumie bądź potrzebuje więcej informacji.

Na czym polega prawo odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi?

Oznacza ono, że oskarżony:

może (ale nie musi) złożyć wyjaśnienia, tj. opowiedzieć o przebiegu całej sytuacji, która jest podstawą aresztowania,
może odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania bez podania przyczyny. Funkcjonariusze nie mogą go przymuszać ani zachęcać do składania wyjaśnień. Jeśli czuje, że jest zastraszany lub przymuszany, może poprosić o natychmiastowy kontakt z prawnikiem (zgodnie z art. 175 § 1 k.p.k.).

Do czasu wydania prawomocnego wyroku oskarżony jest uznawany za niewinnego! Nie ma obowiązku dowodzić swojej niewinności! To oskarżyciel musi dowieść jego winy.

Na czym polega prawo do obrońcy?

Oskarżony (też tymczasowo aresztowany) może bronić się sam, ale ma prawo do pomocy obrońcy. Przysługuje mu prawo do pomocy wybranego przez siebie obrońcy (adwokata bądź radcy prawnego) – w zasadzie na jego koszt. Obrońca jest niezależny od policji i prokuratury - działa wyłącznie w interesie oskarżonego.

Tymczasowo aresztowany ma prawo do rozmowy z nim bez obecności innych osób. Pewne ograniczenia w kontakcie z obrońcą mogą wystąpić jedynie w ciągu pierwszych 14 dni aresztu.

Jeśli oskarżonego nie stać na wynajęcie prawnika, to sąd może mu przyznać obrońcę z urzędu. Musi jednak w tym celu wykazać swoją złą sytuację majątkową.

Podstawą powyższych uprawnień są art. 73 art. 78 § 1, art. 249 § 5, art. 626, art. 627 i art. 629 k.p.k.

Jak złożyć wniosek o obrońcę z urzędu?

Aby otrzymać obrońcę z urzędu, należy złożyć o to wniosek do sądu – wzór powinien być dostęny na komisariacie bądź na stronie internetowej sądu. Wniosek o pomoc prawnąz urzędu składa się wraz z wypełnionym specjalnym formularzem oświadczenia o stanie rodzinnym i źródłach utrzymania. Warto także dołączyć dokumenty, które potwierdzą trudną sytuację, np.: zaświadczenia z gminnego ośrodka pomocy społecznej, zaświadczenie z Powiatowego Urzędu Pracy, zaświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym z urzędu miasta bądź gminy.

W przypadku uwzględnienia takiego wniosku przez sąd, oskarżony nie zapłaci nic za prawnika, chyba że sąd, wydając końcowe orzeczenie w sprawie, obciąży go jednak kosztami obrońcy (np. w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania). Sąd musi taką decyzję odpowiednio uzasadnić.

Na czym polega prawo do informacji?

Tymczasowo arersztowany ma prawo do szczegółowych informacji o:

treści zarzutów,
uzupełnieniu i zmianach zarzutów,
kwalifikacji prawnej przestępstwa.

Informacje te powinny być przekazywane niezwłocznie – tak, żeby obrońca mógł skutecznie działać.

Podejrzany (oskarżony) oraz jego obrońca mogą przeglądać akta sprawy w części zawierającej dowody, które zdecydowały o jego aresztowaniu bądź przedłużeniu aresztu.

Może jednak nie mieć wglądu w zeznania świadka, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że temu świadkowi lub jego bliskim może coś grozić (może być zagrożone jego życie, zdrowie albo wolność).

Żeby uzyskać wgląd w całe akta (a nie tylko do części, która dotyczy tymczasowo zatrzymanego), musi mieć zgodę prokuratora bądź sądu. Jeżeli prokurator lub sąd wyda takie zarządzenie, możliwe będzie sporządzanie odpisów lub kopii, bądź też zostaną wydane odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie tych akt. Taki sam dostęp do całości akt tymczasowo aresztowany będzie miał, gdy sprawa zostanie przekazana do sądu.

Powyższe wynika z art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2, art. 325g § 2 i 4 oraz art. 156 § 5-5a k.p.k.

Prawo do zaskarżania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu

Jeżeli zainteresowany nie zgadza się z powodem swojego aresztowania, ma prawo złożyć zażalenie do sądu w terminie 7 dni od dnia, w którym otrzymał postanowienie o aresztowaniu. Sąd powinien rozpatrzyć takie zażalenie najpóźniej przed upływem 7 dni od przekazania go sądowi wraz z niezbędnymi aktami. Tymczasowo aresztowany nie może sam brać udziału w posiedzeniu sądu, które dotyczy:

przedłużenia tymczasowego aresztowania,
rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka.

Może w nim za to wziąć udział jego obrońca. Jeżeli go nie ma, to sąd wyznaczy mu obrońcę z urzędu niezależnie od jego sytuacji majątkowej.

Powyższe wynika z art. 249 § 5, art. 252 oraz art. 254 § 1 i 2 k.p.k.

Ponieważ areszt tymczasowy to nie jedyny środek zapobiegawczy, który można zastosować wobec podejrzanego, może on wystąpić o zastosowanie wobec siebie innych, tj.:

dozoru policji lub przełożonego wojskowego,
poręczenia majątkowego (kaucji) lub osobistego,
zakazu opuszczania kraju,
obowiązku opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
zawieszenia w czynnościach służbowych lub prawa wykonywania zawodu,
powstrzymania się od określonej działalności bądź od prowadzenia pojazdów.

Taki wniosek powinien zostać rozstrzygnięty w ciągu 3 dni. Drugie zażalenie tymczasowo aresztowany będzie mógł złożyć dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o zastosowaniu tego środka.

Prawo do powiadomienia innych o swojej sytuacji

Tymczasowo aresztowany możesz żądać dostępu do telefonu, aby zawiadomić: osobę najbliższą, pracodawcę, szkołę/uczelnię, dowódcę, osobę zarządzającą jego przedsiębiorstwem bądź takim, za które jest odpowiedzialny.

Powyższe wynika z art. 261 § 1, 2 i 3 k.p.k.

Prawo do pomocy medycznej

Tymczasowo aresztowany ma prawo uzyskać niezbędną pomoc medyczną. Jeżeli więc odczuwa dolegliwości zdrowotne, może poinformować o tym funkcjonariuszy, którzy sprowadzą pomoc.

Podane uprawnienia wynikają z art. 246 § 1 k.p.k.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (k.p.k.);
ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (k.k.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl