Kiedy może nastąpić warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Kiedy sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne?

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli:

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
• okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, 
• a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa; chodzi tu więc o pozytywną prognozę kryminologiczną jako wyraz prewencji indywidualnej.

Chodzi więc o to, aby w sprawach drobniejszych i przy pozytywnej charakterystyce sprawcy nie został on skazany za popełniony czyn. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Warunkowego umorzenia nie stosuje się jednak do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności. W wypadku zaś gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, wówczas warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie na posiedzeniu tylko wówczas, gdy występują przesłanki do zastosowania tej instytucji (warunek merytoryczny) oraz gdy oskarżony się temu nie sprzeciwia (warunek formalny). Jeżeli natomiast oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu, jak również wtedy, gdy sąd uznaje, że warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione, kieruje sprawę na rozprawę.

W wyroku warunkowo umarzającym postępowanie - oprócz elementów, które powinien zawierać każdy wyrok -  należy dokładnie określić czyn oskarżonego, wskazać przepis ustawy karnej, pod który czyn podpada, oraz oznaczyć okres próby. Wyrok warunkowo umarzający postępowanie doręcza się stronom oraz pokrzywdzonemu.

Jakiej próbie poddany jest sprawca?

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd (obligatoryjnie) zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części.

Może (ale nie musi) także na niego nałożyć obowiązki:

• informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,  
• przeproszenia pokrzywdzonego,  
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,  
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, lub  
• powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób. 

Sąd może ponadto orzec: świadczenie pieniężne oraz zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2 (są to środki karne).

Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd może w okresie próby:

• ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki: wykonywania obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających czy powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób, 

• albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, z wyjątkiem obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części,

• jak również oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.

W sprawach związanych z wykonywaniem orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego właściwy jest sąd, który w danej sprawie orzekał w pierwszej instancji (czyli sąd rejonowy albo sąd okręgowy), jednakże w stosunku do osoby oddanej pod dozór, w kwestiach dotyczących wykonania tego środka oraz obowiązków związanych z okresem próby, właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu dozór jest lub ma być wykonywany (tj. tzw. sąd dozoru).

Próba może okazać się udana (wówczas postępowanie nie zostanie nigdy podjęte) albo nieudana (wówczas postępowanie karne zostanie podjęte - zobacz dalej).

Kiedy sąd podejmie postępowanie karne? 

Sąd (obligatoryjnie) podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

Sąd może(ale nie musi) podjąć postępowanie karne, jeśli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone wyżej przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

Owo rażące naruszenie porządku prawnego może polegać np. na popełnieniu wykroczenia, nieprzestrzeganiu ustalonych reguł zachowania się w pewnych miejscach publicznych czy w miejscu zamieszkania. Sąd może podjąć postępowanie karne także, jeśli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego sąd orzeka na wniosek oskarżyciela (przede wszystkim prokuratora), pokrzywdzonego lub kuratora sądowego albo z urzędu. W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy. W posiedzeniu w tej sprawie ma prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik. Pomimo że warunkowe umorzenie postępowania następuje zawsze w formie wyroku, to jego podjęcie następuje w formie postanowienia. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania oraz w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie.O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego należy powiadomić poręczającego.

W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania. Wniosek prokuratora o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego zastępuje wówczas akt oskarżenia.

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego następuje albo z urzędu, albo na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub kuratora sądowego (art. 549 k.p.k.).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 557, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 1997 r., Nr 89, poz. 555, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl