Kto i w jakiej procedurze wypłaca świadczenia rodzinne?

7.1.2005

Ustawa z 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych normowała w sposób dość obszerny kwestię podmiotu legitymowanego do wypłaty wymienionych zasiłków, m.in. przyznając prawo do realizacji tych świadczeń wielu podmiotom, w zależności od sytuacji życiowo – zawodowej osoby uprawnionej do pobrania danego rodzaju zasiłku. Od 1 maja 2004 roku wymieniona ustawa przestaje obowiązywać i od tej pory kwestię zasiłków reguluje nowa ustawa o świadczeniach rodzinnych. Ustawa ta wprowadza daleko idące zmiany w tym zakresie nie tylko rodzaju przyznawanych świadczeń, ale również w ustanowieniu jednego tylko podmiotu, zajmującego się ustalaniem i wypłatą świadczeń rodzinnych. Poza tym ustawa ta również ustanawia nową w polskim prawie możliwość przyznawania takich świadczeń cudzoziemcom będącym obywatelami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a to w związku z przystąpieniem Polski od 1 maja 2004 r. do struktur Unii Europejskiej.

Kto wedle nowych przepisów przyznaje świadczenia rodzinne?

Postępowanie w sprawie przyznania i wypłaty świadczeń rodzinnych prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie rodzinne lub otrzymującej takie świadczenie. Może on upoważnić na piśmie swojego zastępcę lub innego pracownika urzędu gminy do prowadzenia postępowania w tych sprawach. Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych następuje w formie decyzji, którą władny jest wydać wójt, burmistrz lub prezydent miasta, a także osoba, którą on upoważni do prowadzenia spraw z zakresu świadczeń rodzinnych oraz do wydawania takich decyzji. Praktycznie taka sytuacja zaistnieje dopiero od 1 września 2006 r., ponieważ do tego czasu ustawa szczegółowo wymienia podmioty, które będą ustalały i wypłacały świadczenia rodzinne. Zatem w okresie od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. zasiłek rodzinny, a także dodatki do takiego zasiłku, jednakże bez dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz z tytułu samotnego wychowywania dziecka oraz zasiłek pielęgnacyjny wypłaca:

pracodawca, który w dniu 31 kwietnia 2004 r. zatrudnia co najmniej 5 pracowników – wypłaca świadczenia sowim pracownikom, a także osobom wykonującym pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej;
właściwe wojskowe jednostki organizacyjne – wypłacają żołnierzom, funkcjonariuszom wywiadu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policji i innym funkcjonariuszom innych służb mundurowych;
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – osobom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu rolników;
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – innym osobom ubezpieczonym prowadzącym pozarolniczą działalność, osobom z nimi współpracującymi, duchownym, a także osobom, którym do dnia 1 maja 2004 r. wypłacał emeryturę, rentę, rentę socjalną albo rentę rodzinną;
rolnicze spółdzielnie produkcyjne – swoim członkom, jeżeli są obowiązane do wypłaty świadczeń rodzinnych swoim pracownikom;
jednostki, które zawarły umowę zlecenia i agencyjną, jeżeli są obowiązane do wypłaty świadczeń rodzinnych pracownikom;
właściwe organy emerytalne lub rentowe – osobom, którym wypłacał emerytury, renty, renty rodzinne lub uposażenia rodzinne do 1 maja 2004 r.
wójt, burmistrz lub prezydent miasta:
1. bezrobotnym oraz osobom pobierającym zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne;
2. osobom, którym do 1 maja 2004 r. zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne przyznawały i wypłacały ośrodki pomocy społecznej;
3. zatrudnionym na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej u pracodawcy zatrudniającego w dniu 31 kwietnia 2004 r. nie więcej niż 4 pracowników;
4. osobom, którym są wypłacane za okres po ustaniu zatrudnienia zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa:
5. posłom i senatorom;
6. osobom, którym po 1 maja 2004 r. zostało ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej, renty socjalnej lub uposażenia rodzinnego.

Od dnia 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. jedynie wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest powołany do wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego oraz dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz z tytułu samotnego wychowywania dziecka.

W okresie od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. świadczenia rodzinne przyznają i wypłacają:

zasiłek rodzinny, dodatki do tego zasiłku z wyłączeniem jednak dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz z tytułu samotnego wychowywania dziecka, a także zasiłki pielęgnacyjne pracodawcy, zatrudniający w dniu 31 lipca 2005 r. co najmniej 20 pracowników – świadczenia te wypłacają swoim pracownikom w okresie ich zatrudnienia oraz osobom wykonującym pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej;
zasiłek rodzinny, a także wszystkie dodatki do tego zasiłku , zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne wójt, burmistrz lub prezydent miasta – wszystkim pozostałym osobom, a także pracownikom wyżej wymienionym w zakresie świadczenia pielęgnacyjnego oraz nieuwzględnionych w tamtym miejscu dodatków do zasiłku rodzinnego.

W przypadku świadczeń rodzinnych przyznawanych cudzoziemcom będącym członkami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego decyzje co do tych świadczeń wydaje marszałek województwa, który może w formie pisemnej upoważnić dyrektora, jego zastępcę lub innego pracownika ośrodka polityki społecznej albo innego pracownika urzędu marszałkowskiego do załatwiania w jego imieniu spraw dotyczących realizacji przedmiotowych świadczeń i wydawania w tych sprawach decyzji.

W jakiej procedurze następuje ustalenie prawa do świadczenia rodzinnego?

Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata następuje zawsze tylko na skutek pozytywnego rozpatrzenia wniosku, złożonego przez osobę do tego uprawnioną. Za osobę uprawnioną uważa się:

małżonków lub jednego z nich;
rodziców lub jednego z nich;
osobę faktycznie sprawującą pieczę nad dzieckiem, jeżeli wystąpiła ona z wnioskiem o adopcję;
opiekuna prawnego dziecka;
pełnoletnią osobę uczącą się, która nie pozostaje na utrzymaniu rodziców, w związku z tym, że oni nie żyją lub że ma przyznane od nich alimenty;
pełnoletnią osobę niepełnosprawną; jest to także osoba, która ukończyła 75 lat;
inna osoba upoważniona do reprezentowania dziecka lub pełnoletniej osoby niepełnosprawnej.

Wniosek taki składa się w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Wniosek taki powinien zawierać dane dotyczące wnioskodawcy oraz dane dotyczące dzieci, pozostających na jego utrzymaniu. Do wniosku o przyznanie świadczenia rodzinnego należy dołączyć wszelkiego rodzaju zaświadczenia o wysokości osiąganego dochodu, a także dokumenty i dowody niezbędne do ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych, tj. dokumenty stwierdzające wiek dziecka, orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, zaświadczenie z urzędu pracy o braku propozycji zatrudnienia, dla osoby ubiegającej się o dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych, zaświadczenie o uczęszczaniu dziecka do szkoły lub szkoły wyższej, zaświadczenie pracodawcy o terminie urlopu wychowawczego i okresie na jaki został udzielony i inne.

Na podstawie wniosku i dołączonych do niego dokumentów organ właściwy do przyznawania świadczenia rodzinnego ustala czy danej osobie należy się określone świadczenie. Jednakże w okresie, w którym możliwe jest ustalanie i wypłacanie świadczeń rodzinnych przez inne podmioty niż wójt, burmistrz lub prezydent miasta, osoba, której świadczenie wypłaca pracodawca, rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub jednostka, która zawarła umowę agencyjną lub zlecenia, może wystąpić z wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ustalenie prawa do tych świadczeń i wydanie w tym przedmiocie stosownej decyzji, która dla odpowiedniego podmiotu będzie wiążąca. Może to mieć miejsce w sytuacji, gdy pracodawca bezpodstawnie odmawia pracownikowi prawa do wypłaty świadczenia. W sytuacjach zaś wątpliwych, kiedy pracodawca lub inne podmioty wyżej wymienione, nie mają pewności co do zasadności przyznania osobie uprawnionej świadczenia rodzinnego, mogą się one zwrócić z wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ustalenie prawa do tych świadczeń w odniesieniu do konkretnej osoby.

Na jakie okresy ustala się prawo do świadczeń rodzinnych?

Zasadniczo prawa do wszelkich świadczeń rodzinnych ustala się na okres zasiłkowy, którym jest okres od dnia 1 września do dnia 31 sierpnia następnego roku kalendarzowego. Dotyczy to zasiłków rodzinnych, dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych, z tytułu samotnego wychowywania dziecka, z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz świadczenia pielęgnacyjnego. Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się z reguły na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W sytuacji takiej, prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia. W przypadku innych świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności, tj. dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz świadczenia pielęgnacyjnego, prawo do tych świadczeń ustala się na okres zasiłkowy, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. Wówczas prawo do określonych świadczeń ustala się na okres do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

Jaka procedura obowiązuje w zakresie wypłaty świadczeń rodzinnych?

Jeżeli prawo do świadczeń ustala się na okres zasiłkowy, świadczenia przyznaje się od miesiąca, w którym wpłynął wniosek do końca okresu zasiłkowego, tzn. do 31 sierpnia. Świadczenia wypłaca się najpóźniej do 15 dnia danego miesiąca, tzn. tego, za który przysługuje świadczenie rodzinne. Jednakże w sytuacji, gdy wniosek o przyznanie świadczenia rodzinnego wpłynął do właściwego organu po 5 dniu miesiąca, świadczenie takie może zostać wypłacone za ten miesiąc dopiero w miesiącu następnym, oczywiście łącznie z świadczeniem przysługującym za ten następny miesiąc. W takim przypadku świadczenie jest wypłacane najpóźniej do 15 dnia następnego miesiąca.

Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka może być wypłacony tylko do ukończenia przez to dziecko 1 roku życia. Po przekroczeniu przez dziecko tego wieku prawo do otrzymania tego dodatku wygasa.
W przypadku, gdy do poboru świadczenia rodzinnego uprawnieni są rodzice, opiekunowie faktyczni oraz opiekunowie prawni dziecka, świadczenie wypłaca się temu z rodziców, opiekunów faktycznych lub prawnych dziecka, który pierwszy złożył wniosek o przyznanie danego świadczenia. Jeżeli jednak dziecko nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców, wówczas świadczenie rodzinne wypłaca się temu z nich, który sprawuje opiekę nad dzieckiem.
Wypłaty świadczenia dokonuje podmiot uprawniony do ustalenia prawa do świadczenia rodzinnego, jednakże w przypadku cudzoziemców będących członkami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego wypłaty dokonuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskującego cudzoziemca.

Kiedy mogą nastąpić zmiany w prawie do świadczeń przyznanych uprawnionym osobom?

Zmiany w sytuacji życiowej osób uprawnionych do otrzymania świadczenia rodzinnego mogą w różnoraki sposób wpłynąć na istnienie lub zakres tego prawa. Począwszy od wygaśnięcia prawa do świadczeń, przez zmniejszenie wysokości przysługującego świadczenia, aż po zwiększenie takiej kwoty. Do sytuacji powodujących te zmiany możemy zaliczyć:

śmierć osoby uprawnionej do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego;
utrata ważności orzeczenia o niepełnosprawności;
uzyskanie dodatkowego dochodu przez osobę pobierającą świadczenie, mającego wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, np.
podjęcie pracy przez osobę bezrobotną, której nie przysługiwał zasiłek dla bezrobotnych;
zmiany w liczbie członków rodziny, na które ustala się przeciętny miesięczny dochód rodziny;
osiągnięcie przez dziecko wieku powodującego przejście do następnej grupy wiekowej, skutkujące zmianą wysokości przysługującego świadczenia lub nawet całkowitą utratą prawa do poboru świadczenia na to dziecko; w sytuacji zmiany świadczenie w wysokości odpowiadającej nowej grupie wiekowej wypłaca się od miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zmiana;

Kiedy może zostać wstrzymana wypłata świadczeń rodzinnych?

Osoby, które otrzymują świadczenia rodzinne obowiązane są do składania wszelkich informacji i wyjaśnień, a także przedłożenia stosownych dokumentów co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, jeżeli zażąda tego podmiot, który wypłaca i ustala prawo do takich świadczeń. Jeżeli osoba wezwana odmówiła udzielenia wyjaśnień co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych bądź nie udzieliła takich wyjaśnień w terminie wyznaczonym przez organ je przyznający, organ taki może wstrzymać wypłatę przyznanych już świadczeń. Jeżeli jednak po wstrzymaniu wypłaty osoba uprawniona do ich otrzymania w końcu zadośćuczyniła swojemu obowiązkowi i złożyła przed organem wyjaśnienia, ponowna wypłata świadczeń następuje od miesiąca,
w którym zostały one złożone do końca okresu zasiłkowego. Jeżeli wznowienie wypłaty do końca okresu zasiłkowego nie nastąpi, wówczas prawo do świadczeń rodzinnych wygasa.

Pamiętaj, że:

od 1 września 2006 r. prawo do świadczeń rodzinnych ustala i wypłaca wójt, burmistrz lub prezydent miasta albo upoważnione przez niego osoby, do tego czasu świadczenia rodzinne są wypłacane przez różne podmioty w zależności od statusu społeczno – zawodowego uprawnionej osoby;
od 1 maja 2004 r. świadczenie pielęgnacyjne oraz dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych oraz z tytułu samotnego wychowywania dziecka zawsze i jedynie wypłaca wójt, burmistrz lub prezydent miasta albo upoważnione przez niego osoby;
od 1 maja 2004 r. świadczenia rodzinne przysługują również cudzoziemcom, będącym obywatelami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego; prawo do tych świadczeń ustala marszałek województwa lub osoba przez niego upoważniona, natomiast wypłaty kwot dokonuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta;
świadczenia rodzinne przyznawane są jedynie na wniosek osoby uprawnionej;
osoba uprawniona ma obowiązek dostarczyć wszelkie dokumenty dowodzące, iż należy jej się wnioskowane świadczenie; jest również obowiązana do składania wszelkich wyjaśnień oraz przedkładania dokumentów mających znaczenie dla istnienia prawa do świadczenia, na żądanie organu, który je przyznaje, pod sankcją wstrzymania wypłat już ustalonego prawa do danego świadczenia;
zasadniczo świadczenia rodzinne (poza zasiłkiem pielęgnacyjnym) ustala się na okres zasiłkowy, który trwa od 1 września do 31 sierpnia następnego roku;
zasadniczo prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony;
świadczenie rodzinne wypłacane jest najpóźniej do 15 dnia miesiąca, za który ono przysługuje;
w razie zmiany w ilości członków rodziny uprawnionej do pobierania świadczenia albo wystąpienia innej okoliczności mającej wpływ na prawo do świadczenia rodzinnego, osoba, która dane świadczenie pobiera, jest obowiązana do poinformowania o tym fakcie organu, który przyznał jej prawo, w celu ewentualnej weryfikacji w zakresie przyznanego świadczenia.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2003 r., Nr 228, poz. 2255).

Zespół
e-prawnik.pl