Przedawnienie roszczenia przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu

Służebność przesyłu – co to jest?

Dnia 3 sierpnia 2008 roku weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego, wprowadzająca do przepisów kodeksu cywilnego instytucję służebności przesyłu. W myśl art. 305¹ Kodeksu cywilnego, nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej (tzw. urządzenia przesyłowe), o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

W razie gdy właściciel nieruchomości odmawia zawarcia takiej umowy, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

Czy możliwy jest zarzut przedawnienia?

Ponieważ zdecydowana większość infrastruktury przesyłowej pochodzi sprzed kilkudziesięciu lat, pojawia się pytanie czy właściciel nieruchomości odmawiając ustanowienia służebności przesyłu mógłby dodatkowo podnosić, iż takie roszczenie przedsiębiorstwa przedawniło się ?

Kodeks cywilny stanowi jedynie, że roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Skutkiem upływu terminu przedawnienia jest to, że osoba która byłaby zobowiązana o świadczenia może uchylić się od zaspokojenia takiego świadczenia. Jest to jej uprawnienie, z którego może skorzystać lub nie (art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego). Ustawodawca określił terminy, w jakich następuje przedawnienie. Podstawowy termin przedawnienia, wynikający z art. 118 Kodeksu cywilnego, wynosi lat dziesięć, a w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

Kwestia przedawnienia roszczeń o ustanowienie służebności przesyłu, wskazanych w art. 305² Kodeksu cywilnego, nie była jak dotąd przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Odpowiedzi na postawione wyżej pytanie należałoby więc szukać w orzecznictwie dotyczącym roszczeń o charakterze zbliżonym do roszczeń o ustanowienie służebności przesyłu, w stosunku do których istnieje już ugruntowane stanowisko orzecznictwa i doktryny.

Ustanowienie służebności przesyłu może dotyczyć istniejących urządzeń roszczenie z art. 305² § 1 Kodeksu cywilnego. W takim wypadku celem przedsiębiorstwa jest prawne uregulowanie stanu faktycznego o charakterze trwałym jaki zaistniał na nieruchomości skutkiem wybudowania urządzeń przesyłowych. Roszczenie przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu jest więc związane z posiadaniem nieruchomości w zakresie korzystania z urządzenia przesyłowego.

Wobec braku regulacji, odwołując się do służebności przesyłu, wskazać należałoby na art. 231 § 1 Kodeksu cywilnego przewidujący roszczenie samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na cudzej nieruchomości budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki. Zgodnie z powyższym przepisem, taki posiadacz może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Kwestia przedawnienia tego roszczenia została poddana analizie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Zgodnie z tezą uchwały Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 18 marca 1968 roku o sygn. III CZP 15/68 „roszczenie przewidziane w art. 231 par. 1 KC wygasa z chwilą definitywnej utraty posiadania przez samoistnego posiadacza działki gruntu, na której wzniósł on budynek lub inne urządzenie. Roszczenie to nie ulega przedawnieniu”. W uzasadnieniu powyższej uchwały stwierdzono, że „można by sądzić, że roszczenie posiadacza o wykup działki, na której wzniósł on budynek lub inne urządzenie, ulega - zgodnie z przepisami art. 117 i 118 KC - 10-letniemu przedawnieniu, licząc od daty ukończenia budowy, z tą bowiem chwilą roszczenie to stało się wymagalne (art. 120 § 1 KC). Pogląd taki nie byłby jednak uzasadniony. Z istoty bowiem roszczenia, o którym mowa, wynika, że jest ono uprawnieniem wynikającym z posiadania i ściśle z tym posiadaniem związanym, tzn. że dopóty, dopóki trwa posiadanie, utrzymuje się ono i może być realizowane”. Wyrażone powyżej stanowisko wciąż jest aktualne, o czym świadczy wyrok składu 7 sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 15 stycznia 2009 roku o sygn. I CSK 333/07, w uzasadnieniu którego stwierdzono, że „z punktu widzenia możliwości dochodzenia rozważanego roszczenia pozbawiony jest bowiem znaczenia upływ czasu między wybudowaniem budynku a dochodzeniem roszczenia. Zgodnie z poglądem przyjętym w orzecznictwie Sądu Najwyższego i przeważającym w piśmiennictwie, roszczenie posiadacza samoistnego o wykup działki nie ulega przedawnieniu”.

Można więc postawić tezę, iż roszczenie przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu nie podlega przedawnieniu. Stanowisko takie jest co istotne akceptowane przez doktrynę. Dla przykładu K. Zaradkiewicz w komentarzu do tego przepisu Kodeksu cywilnego („Kodeks Cywilny. Komentarz do art. 1 – 449¹⁰” pod redakcją prof. dr hab. K. Pietrzykowskiego, wydawnictwo C.H. Beck 2011), podniósł, iż z uwagi na funkcję i charakter służebności przesyłu jako prawa przymusowego kształtującego treść i zakres własności nieruchomości należy uznać, że roszczenie o jej ustanowienie nie ulega przedawnieniu. Podobne stanowisko zajmuje również M. Bulwicka – Szczyrba w artykule pt. „Problem przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu” (PiP 2010, z. 4, s. 84 i nast.). Nadto, wskazać należy, że z uwagi na ciągłość posiadania niemożliwe jest również wskazanie daty wymagalności roszczenia przedsiębiorcy o ustanowienie służebności, w tej sytuacji można wręcz twierdzić, że „przedawnienie rozpoczyna się każdego dnia od nowa” na co zwrócił uwagę J. Pokrzywniak w artykule „Kiedy przedawnia się roszczenie o przymusowe ustanowienie służebności przesyłu” („Rzeczpospolita” z dnia 5 lutego 2009 roku).

Podsumowanie

Pamiętać należy, że podstawowym celem instytucji przedawnienia jest stabilizacja stosunków cywilnoprawnych. Tymczasem uwzględnienie takiego zarzutu w przypadku roszczenia przedsiębiorcy o ustanowienie służebności przesyłu do takiej stabilizacji w ogóle nie doprowadzi. Nieuregulowane pozostałyby warunki korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę w związku z posadowieniem i dalszą eksploatacją urządzeń przesyłowych, co w przyszłości stanowić może zarzewie konfliktów. Podniesiony zarzut przedawnienia w okolicznościach konkretnej sprawy może zostać również uznany za sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i jako taki nie zasługiwać na ochronę w myśl art. 5 Kodeksu cywilnego. Co więcej, forsowanie stanowiska, iż roszczenie takie przedawnia się po stronie przedsiębiorcy, prowadziłoby wprost do wniosku, że analogiczne roszczenie ulega przedawnieniu również po stronie właścicieli nieruchomości. To zaś miałoby olbrzymie znaczenie dla obrotu prawnego oraz wielu spraw sądowych, jakie toczą się i z pewnością toczyć się będą przed sądami powszechnymi.

Autorzy:

Maciej Hulist, radca prawny, partner w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.

Tomasz Bernady, aplikant radcowski, Kancelaria GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie prawni sp.p.

 (www.ghmw.pl)