Stwierdzenie nieważności decyzji w postępowaniu podatkowym

Można powiedzieć, że w przypadku instytucji stwierdzenia nieważności decyzji mamy do czynienia ze świadomym wyborem przez prawodawcę mniejszego zła – gdy naruszenie zasady trwałości decyzji ostatecznych a poprzez to podstawowej dla stabilności systemu zasady pewności prawa, jest uzasadnione tym, iż tolerowanie obowiązywania wadliwej decyzji może być dla systemu jeszcze bardziej szkodliwe.

Zważywszy na jakość działania organów, podstawy do wzruszenia w ten sposób decyzji ostatecznych występują w praktyce na tyle często, że nadzwyczajność trybu nie jest już określeniem w pełni adekwatnym. Obserwując praktykę urzędniczą, ciężko oprzeć się wrażeniu, że nieskrywana niechęć organów względem tej instytucji, która uwidacznia się w częstych decyzjach odmawiających stwierdzenia nieważności wadliwych decyzji, wynika nie tyle z braku przesłanek dla wyeliminowania decyzji, ile raczej w związku z odpowiedzialnością odszkodowawczą, o której piszemy w odrębnej poradzie.

Niezależnie od wyjątkowości czy też negatywnych konsekwencji finansowych dla organu, osoba dochodząca swych praw w drodze stwierdzenia nieważności decyzji powinna zdawać sobie sprawę z trudności uzyskania decyzji stwierdzającej nieważność decyzji ostatecznej.

Kto jest uprawniony do złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji?

Postępowanie wszczynane jest z urzędu, lub na wniosek strony. Nie ma tutaj konieczności, by wnioskodawca był stroną wadliwej decyzji – w tym przypadku strona jest bowiem rozumiana zgodnie z definicją zawartą w ordynacji. W skrócie można stwierdzić, iż z wnioskiem może wystąpić każdy, kto ma interes prawny w wydaniu decyzji stwierdzającej nieważność danej decyzji ostatecznej.

Jakie są warunki, które umożliwiają wzruszenie decyzji w drodze stwierdzenia jej nieważności?

Przede wszystkim decyzja musi być ostateczna, czyli albo wydana w drugiej instancji, albo w pierwszej ale po upływie terminu odwołania. Jeżeli od decyzji przysługuje odwołanie i tym samym nie jest ostateczną, nie można stwierdzić jej nieważności.

Po wtóre stwierdzenie nieważności dotyczy jedynie decyzji ostatecznej, która nacechowana jest przynajmniej jedną spośród poniższych wad:

• została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości,
• została wydana bez podstawy prawnej,
• została wydana z rażącym naruszeniem prawa,
• dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,
• została skierowana do osoby nie będącej stroną w sprawie,
• była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały,
• zawiera wadę powodującą jej nieważność na mocy wyraźnie wskazanego przepisu prawa,
• w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą.

Poniżej przedstawiamy bliższe omówienie punktów, których interpretacja może sprawiać podatnikom problemy. Pomijamy przesłanki stwierdzenia nieważności, które są oczywiste, lub w praktyce bardzo rzadkie.

Decyzja wydana z naruszeniem właściwości.

Decyzja jest dotknięta tą wadą, jeżeli została wydana przez organ, który nie był w danej sprawie właściwym. Dotyczy to zarówno właściwości miejscowej i rzeczowej. Zagadnienie właściwości jest omówione w odrębnym punkcie.

Decyzja wydana bez podstawy prawnej.

Omawiana wada dotyczy decyzji wydanych w sytuacji, gdy nie istnieje żaden przepis, który dawałby organowi możliwość rozstrzygnięcia danej sprawy w drodze decyzji. Organ może działać tylko i wyłącznie na podstawie przepisów, a w całym prawie administracyjnym obowiązuje zasada, że co nie jest dozwolone – jest zakazane.

Decyzja wydana z rażącym naruszeniem prawa.

Jest to jedyna przesłanka nieostra, w przypadku której nie jest możliwym podanie nawet przybliżonej definicji. Ogólnie można jednak przyjąć, że niewątpliwie z rażącym naruszeniem prawa mamy do czynienia wówczas, gdy decyzja pozostaje w oczywistej i wyraźnej sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa.

Decyzja dotycząca sprawy już uprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną.

Dla tej wady kluczowym zagadnieniem jest kwestia tożsamości sprawy, czyli sytuacji w której w dwóch sprawach występują te same strony, dotyczy ona tego samego przedmiotu i identycznego stanu faktycznego. Jeżeli zapadnie decyzja w tożsamej sprawie rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną, wówczas stanowi to przesłankę dla stwierdzenia nieważności drugiej decyzji.

Jaki organ jest właściwy w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji?

Zgodnie z generalną zasadą jest to organ wyższego stopnia względem organu, który wydał wadliwą decyzję. Od tej zasady istnieją jednak ważne wyjątki.
Jeżeli decyzja została wydana przez Ministra Finansów, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub SKO, właściwym jest ten sam organ, który wydał wadliwą decyzję. Minister Finansów może też z urzędu wszcząć postępowanie o stwierdzenie nieważności w sprawie decyzji wydanej przez dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.

Jaki jest termin do wniesienia wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji?

Teoretycznie nieograniczony.

Należy jednak pamiętać, że organ podatkowy wydaje decyzję o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej, jeżeli w szczególności:

• żądanie zostało wniesione po upływie 5 lat od dnia doręczenia decyzji lub
• sąd administracyjny oddalił skargę na tę decyzję, chyba że żądanie oparte jest na zarzucie, iż decyzja dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną.

Wstrzymanie wykonania decyzji.

Jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że decyzja jest dotknięta wadą uzasadniającą stwierdzenie jej nieważności, organ podatkowy ma obowiązek wstrzymać wykonanie tej decyzji z urzędu, lub na wniosek strony.

Przesłanki stwierdzenia nieważności mogą występować wraz z przesłankami wznowienia postępowania. Wówczas jest możliwym jednoczesne wszczęcie dwóch odrębnych postępowań zmierzających do wzruszenia decyzji ostatecznej.

Pamiętaj, że:

• stwierdzenie nieważności decyzji może dotyczyć jedynie deczji ostatecznej
• nieważność decyzji ostatecznej stwierdza organ wyższego stopnia, nad organem, który decyzję wydał,
• Minister Finansów może z urzędu wszcząć postępowanie o stwierdzenie nieważności w sprawie decyzji wydanej przez dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997r. nr 137 poz. 926 ze zmianami)

Zespół
e-prawnik.pl