Świadczenie aktywnie w domu

Od 1 października 2024 r. ruszy program Aktywny Rodzic, który wprowadza nowe świadczenia pieniężne dla rodzin. Program ma ułatwić rodzicom pogodzenie zadań związanych z rodzicielstwem i aktywizacją zawodową. Wnioski o świadczenia można składać do ZUS od 1 października 2024 r.

Komu przysługuje świadczenie aktywnie w domu?

Świadczenie to przysługuje Ci, jeżeśli jesteś (wg art. 19 ust. 1 ustawy Aktywny rodzic):

• matką albo ojcem, jeżeli dziecko mieszka z Tobą i pozostaje na Twoim utrzymaniu, również w przypadku, gdy dziecko zgodnie z orzeczeniem sądu jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców (wg art. 20 ust. 2 ustawy Aktywny rodzic),
• opiekunem faktycznym dziecka (czyli masz złożony wniosek do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka, jeśli dziecko to znajduje się pod Twoją opieką).

Świadczenie to przysługuje na wniosek i mogą go złożyć tylko wymienione osoby.

Co z obywatelami Ukrainy? Świadczenie aktywnie w domu nie przysługuje obywatelom Ukrainy ze statusem UKR, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi.

Na kogo przysługuje to świadczenie?

Świadczenie aktywnie w domu przysługuje na każde dziecko w rodzinie, w wieku od 12. do 35. miesiąca życia.

Dokładnie liczy się to następująco: od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko skończyło 12. miesiąc, do ostatniego dnia miesiąca przed tym, w którym dziecko skończy 36. miesiąc.

Świadczenie przysługuje bez względu na dochód w rodzinie.

Od 1 października 2024 r. świadczenie aktywnie w domu zastąpi rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO - tj. świadczenie RKO przyznawane na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym). Ustawa Aktywny rodzic zawiera przepisy przejściowe, które odnoszą się m.in. do osób, którym 1 października 2024 r. przysługuje prawo do RKO.

Ile wynosi świadczenie aktywnie w domu?

Świadczenie aktywnie w domu przysługuje w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko, niezależnie od tego, czy ma ono orzeczenie o niepełnosprawności.

Świadczenie przysługuje na dziecko w pełnej wysokości także w przypadku, gdy prawo do świadczenia powstało w trakcie miesiąca. Na przykład w sytuacji, gdy dziecko zostało przyjęte przez opiekuna faktycznego na wychowanie w połowie lub pod koniec miesiąca.

Przykład:

Jeżeli opiekun faktyczny złoży wniosek o świadczenie i wskaże, że dziecko zostało przyjęte na wychowanie 15 stycznia 2025 r., ZUS przyzna mu prawo do świadczenia od 15 stycznia 2025 r. Za styczeń 2025 r. przysługuje mu świadczenie w pełnej wysokości, czyli 500 zł.

Kiedy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną, kwotę świadczenia ustala się każdemu z rodziców w połowie wysokości, czyli 250 zł miesięcznie.

Od świadczenia nie pobiera się:

• zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
• składek na ubezpieczenia społeczne,
• składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Świadczenie nie podlega egzekucji administracyjnej i komorniczej.

Ustawa nie przewiduje możliwości wyboru kwoty świadczenia aktywnie w domu. Nie można więc wybrać, że chce się pobierać 1000 zł przez 12 miesięcy albo 500 zł przez 24 miesiące, tak jak było przy RKO.

Kiedy nie przysługuje świadczenie aktywnie w domu?

Świadczenie aktywnie w domu nie przysługuje Ci, jeśli:

• pozbawiono Cię władzy rodzicielskiej,
• dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej,
• na to samo dziecko za dany miesiąc:
  • ZUS przyznał Ci świadczenie aktywni rodzice w pracy,
  • ZUS przyznał Ci świadczenie aktywnie w żłobku.

• Tobie lub członkowi Twojej rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia aktywnie w domu (nie dotyczy to świadczeń z państw UE/EFTA oraz Wielkiej Brytanii).

Świadczenie aktywnie w domu nie przysługuje również wtedy, gdy na dane dziecko pobierzesz już rodzinny kapitał opiekuńczy w łącznej kwocie 12 tys. zł.

Zgodnie z przepisami przejściowymi ustawy (art. 75 ust. 11 ustawy Aktywny rodzic) łączna maksymalna wysokość rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz świadczenia aktywnie w domu pobranych na dane dziecko nie może być wyższa niż 12 tys. zł.

Oznacza to, że jeśli na dziecko przysługiwało RKO, które zostało pobrane w łącznej kwocie 12 tys. zł, nie przysługuje na nie świadczenie aktywnie w domu, nawet jeżeli dziecko nie skończyło jeszcze 35. miesiąca.

Gdzie i jak złożyć wniosek?

Wniosek o świadczenie możesz złożyć tylko elektronicznie od 1 października 2024 r.

ZUS nie rozpatrzy wniosków złożonych w formie papierowej.

Jakie dokumenty dołączyć do wniosku?

Dla rodziców z opieką naprzemienną

Dołącz do wniosku prawomocne orzeczenie sądu potwierdzające opiekę naprzemienną.

Dla cudzoziemców

Dołącz do wniosku dokument potwierdzający legalny pobyt w Polsce wraz z dostępem do rynku pracy (np. karta pobytu z dostępem do rynku pracy).

Może to być w szczególności:

• karta pobytu – na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 ustawy o cudzoziemcach,
• karta pobytu i decyzja o udzieleniu zezwolenia na pobyt na terytorium Polski lub inny dokument; który uprawnia Cię do pobytu i pracy w Polsce

Dla opiekuna faktycznego

Jeśli jesteś opiekunem faktycznym, dołącz do wniosku:

• zaświadczenie sądu opiekuńczego lub ośrodka adopcyjnego o prowadzonym postępowaniu sądowym w sprawie o przysposobienie dziecka – zaświadczenie to musi zawierać datę wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka oraz
• oświadczenie o dacie przyjęcia tego dziecka na wychowanie.

Do kiedy złożyć wniosek?

Wniosek możesz złożyć najwcześniej w miesiącu, w którym dziecko kończy 12. miesiąc.

Na jaki okres ZUS ustala prawo do świadczenia?

Prawo do świadczenia aktywnie w domu ZUS ustala na okres między pierwszym dniem miesiąca, w którym dziecko skończyło 12. miesiąc, a ostatnim dniem miesiąca przed tym, w którym dziecko skończy 36. miesiąc, tj. do 35. miesiąca.

Prawo do świadczenia aktywnie w domu ZUS ustala od miesiąca, w którym wpłynął wniosek (wg art. 47 ust. 1 ustawy Aktywny rodzic).

Jak ZUS wypłaca świadczenie?

Świadczenie aktywnie w domu ZUS przekazuje na rachunek bankowy, który podasz we wniosku.

Jak ZUS się z Tobą skontaktuje?

Jeżeli ZUS przyzna Ci świadczenie, nie będzie wydawał decyzji. Informację o przyznaniu świadczenia przekaże na Twoje konto na PUE ZUS.

Całą korespondencję w sprawie programu Aktywny Rodzic ZUS prowadzi z Tobą przez PUE ZUS. Informację o tym, że na PUE czekają na Ciebie pisma w sprawie świadczenia, może także przesłać w wiadomości e-mail lub SMS – gdy we wniosku podasz swój adres e-mail lub numer telefonu.

Jeżeli nie wypełnisz prawidłowo wniosku, ZUS poprosi Cię o jego poprawienie w ciągu 14 dni.

Jeśli nie złożysz wymaganych dokumentów, ZUS poprosi Cię o ich dostarczenie i wyznaczy Ci termin od 14 do 30 dni.

Jeżeli nie poprawisz lub nie uzupełnisz dokumentów w wyznaczonym terminie, ZUS nie rozpatrzy Twojego wniosku.

Jeśli ZUS będzie mieć wątpliwości, czy spełniasz warunki do tego, aby otrzymywać świadczenie aktywnie w domu, w szczególności warunek mieszkania w Polsce, może Cię poprosić o udzielenie nam informacji w tej sprawie w wyznaczonym terminie (wg art. 50 ust. 2 ustawy Aktywny rodzic).

Jak się odwołać od decyzji ZUS?

ZUS wyda decyzję w sytuacji:

• odmowy przyznania świadczenia,
• uchylenia prawa do świadczenia,
• zmiany wysokości świadczenia,
• nienależnie pobranego świadczenia.

Decyzję ZUS doręczy Ci tylko elektronicznie – na PUE ZUS.

Od decyzji możesz się odwołać do prezesa ZUS w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji.

Od decyzji prezesa ZUS przysługuje Ci skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Złóż ją w ciągu 30 dni od doręczenia decyzji – za pośrednictwem ZUS.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (Dz.U. z 2024 r. poz. 858);
• ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym (Dz.U. z 2023 r. poz. 883).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl