Unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński

Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, iż małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie zawarte w obecności duchownego (gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa) zostało złożone:

1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
3. pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Kiedy mamy do czynienia z wadą oświadczenia woli wyłączającą świadome wyrażenie woli?

Jeżeli osoba wstępująca w związek małżeński składa oświadczenie w tej kwestii w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli - z jakichkolwiek powodów - to pociąga to za sobą możliwość unieważnienia małżeństwa zawartego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Z taką sytuacją na pewno mamy do czynienia w przypadku choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych, ale nie tylko.
To, czy kierownik urzędu stanu cywilnego miał tego świadomość nie ma znaczenia.

Czy dla unieważnienia małżeństwa konieczne jest stwierdzenie całkowitego brak świadomości?

Stan wyłączający świadome wyrażenie woli nie jest równoznaczny w tym wypadku z całkowitym brakiem świadomości. Nie jest konieczne stwierdzenie tak radykalnego stanu jak zupełny zanik świadomości i brak czynności mózgu.

Jaki stan może mieć znaczenie w obliczu prawa jako wyłączający świadome powzięcie decyzji?

Na swobodne i w pełni świadome powzięcie decyzji może mieć również wpływ stan ciężkiej choroby, doprowadzającej do wyczerpania organizmu i jego siły woli (brak wtedy zdolności - mimo posiadania świadomości - do przeciwstawienia się zewnętrznym wpływom). Podobny skutek może mieć stan po ciężkiej operacji bądź np. demencja.

Kiedy mamy do czynienia ze złożeniem oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby?

Błąd jest wadą oświadczenia woli i dotyczy świadomości składającego to oświadczenie. Polega na istotnej rozbieżności pomiędzy wyobrażeniem o określonym stanie dotyczącym treści dokonywanej czynności a samą rzeczywistością. W przypadku błędu co do tożsamości drugiej osoby w praktyce może to być sytuacja, gdy jedna osoba składa oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński mylnie sądząc, iż drugą osobą jest A, gdy w rzeczywistości jest nią B.

Co nie jest błędem co do tożsamości drugiej osoby?

Nie jest błędem co do tożsamości drugiej osoby mylne wyobrażenie co do jakiegoś przymiotu drugiej osoby.
Nie należą tu także sytuacje, gdy zostanie popełniony błąd co do złożenia oświadczenia woli (ktoś twierdzi, że nie wiedział, iż takie zachowanie jest w obliczu prawa oświadczeniem woli wywołującym skutki prawne) oraz błąd co do czynności prawnej (ktoś twierdzi, że składając oświadczenie woli, chciał dokonać innej czynności prawnej, a nie wstąpienia w związek małżeński).

Bład prawnie doniosły dotyczy generalnie tylko co do identyczności fizycznej osoby (gdy małżeństwo zostało zawarte z bratem-bliźniakiem bądź siostrą-bliźniaczką właściwej osoby). Natomiast błąd co do identyczności cywilnej osoby oraz błąd co do przymiotu osoby ma znaczenie tylko w razie podstępnego wywołania błędu.

Kiedy mamy do czynienia ze złożeniem oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem groźby?

Groźba polega na wywieraniu na określonej osobie presji psychicznej w celu wywołania pożądanego zachowania. Warunkiem jednak jest, by groźba ta wzbudzała w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona oraz musi pochodzić od osoby, a nie wynikać z sytuacji.
Groźba może przybrać formę słowną, pisemną czy każdą inną - konieczne jest tylko, by dało się z niej wydedukować treść zagrożenia, niebezpieczeństwa.

Jakiego typu niebezpieczeństwo może być przedmiotem groźby?

Niebezpieczeństwo majątkowe nie może być brane pod uwagę w tym przypadku. Przedmiotem groźby nie musi być dobro zagrożonego (w tym wypadku wstępującego w związek małżeński); za groźbę równie dobrze można poczytać posługiwanie się groźbą samobójstwa w celu wymuszenia złożenia oświadczenia woli.
Generalnie przedmiotem groźby, która uzasadnia unieważnienie małżeństwa jest niebezpieczeństwo osobiste. Może ono dotyczyć:

• zagrożenia życia,
• integralności cielesnej,
• naruszenia dóbr osobistych, np. wolności.

Co jeszcze może stać się podstawą do unieważnienia małżeństwa?

Pomimo, iż prawo rodzinne i opiekuńcze nie stanowi o tym, to jednak przyczyną unieważnienia małżeństwa może być także pozorność.

Na czym polega pozorność zawierania związku małżeńskiego?

Pozorność polega na sprzeczności pomiędzy zamiarem wywołania określonego skutku prawnego a przejawem tego zamiaru. Innymi słowy, chodzi tu o sytuację, gdy zostaje złożone oświadczenie przed urzędnikiem stanu cywilnego jednak bez woli wywołania skutku w postaci zawarcia małżeństwa. Osoby takie pobierają się tylko dla pozoru, np. ze wzgledu na przywileje podatkowe.

Pamiętaj, że:

• Unieważnienia małżeństwa nie może żądać małżonek, który nie złożył oświadczenia dotkniętego wadą, może domagać się tego tylko małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą,
• Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami)

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.