W jakim zakresie można zmienić statut fundacji?

Czym jest akt o ustanowieniu fundacji? 

Kształt normatywny fundacji zależy w znacznym stopniu od woli fundatora, która znajduje wyraz w dwóch oświadczeniach woli: o ustanowieniu fundacji oraz w statucie.

Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, w oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Są to więc jego obligatoryjne (konieczne) elementy. Treść aktu o ustanowieniu fundacji może być bogatsza i ustalać np. ponadto jej nazwę, obszar działania, siedzibę, nieokreślony zakres czasowy działania, sposób realizacji celów fundacji, przykładowe źródła dochodów, a także zawierać postanowienie, że fundacja nie będzie prowadzić działalności gospodarczej.  

Akt fundacyjny (akt erekcyjny), a ściśle akt o ustanowieniu fundacji, rozumiany jest w doktrynie jako oświadczenie woli, zmierzające do ustanowienia fundacji, wskazujące jej cele oraz majątek przeznaczony na ich realizację. Jest to jednostronna czynność prawna o charakterze zobowiązującym, której minimalną treść jest określa wzmiankowany już art. 3 ust. 2 ustawy). Można dokonać tej czynności także przez pełnomocnika.  

Co to jest statut fundacji? 

Charakter prawny statutu nie jest jednolicie określany w nauce prawa. Według jednego poglądu jest to zbiór przepisów prawa, na podstawie którego fundacja prowadzi działalność. Jednakże przyjęcie, że statut stanowi zbiór przepisów, pozbawione jest podstaw prawnych. Ponadto przy przyjęciu tej koncepcji określenie reżimu prawnego dotyczącego statutu byłoby niemożliwe, gdyż brak regulacji uzasadniających prawotwórczą działalność podmiotów prawa cywilnego.

W związku z tym należy opowiedzieć się za drugim stanowiskiem, uznającym, iż statut jest to akt prywatnoprawny, będący jednostronnym oświadczeniem woli fundatora lub innego podmiotu. Ten drugi pogląd znalazł uznanie także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (czyniącego odniesienie m.in. do statutu stowarzyszenia czy spółdzielni). Stanowisko to znajduje także potwierdzenie w art. 9 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym sąd dokonuje wpisu fundacji do KRS po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Podstawą wpisu jest zaś akt o ustanowieniu fundacji oraz statut.  

Przyjmując powyższe założenie, uznać należy, iż zarówno akt fundacyjny jak i statut stanowią czynności prawne. W związku z tym do obu odnoszą się przepisy dotyczące czynności prawnych, w tym zwłaszcza art. 56, 58 i 65 k.c. Przepisy te stanowią, iż czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Czym się różni akt fundacyjny od statutu fundacji? 

Między omawianymi czynnościami prawnymi zachodzą różnice wynikające zwłaszcza z ich funkcji.

Funkcją aktu fundacyjnego jest ustanowienie fundacji, statutu zaś – umożliwienie jej działania poprzez określenie jej organizacji i sposobu funkcjonowania. Ustanowienie fundacji wymaga oświadczenia woli fundatora, zaś statut może być także sporządzony przez inny podmiot. Fundator może np. odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną.

Ze względu na swoją „założycielską” funkcję, akt fundacyjny po zarejestrowaniu fundacji nie może w zasadzie ulegać zmianom, podczas gdy zmiana statutu jest w pewnym zakresie dopuszczalna. 

Co można zmienić w statucie? 

Co do zasady, fundator ustala statut fundacji określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Zmiana celu lub statutu, dopuszczalna w świetle art. 5 ust. 1 zd. 2 ustawy, powinna jednak pozostawać w zgodzie z pierwotną wolą fundatora, dla wyrażenia której szczególne znaczenie ma akt fundacyjny. Nie oznacza to jednak, że zmiany statutu w ogóle nie można dokonać. Nie można jedynie za jego pośrednictwem oddziaływać na istotę aktu fundacyjnego - w takim zakresie, jaki wskazany jest w art. 3 ust. 2 ustawy (tj. postanowień dotyczących celu fundacji oraz składników majątkowych przeznaczonych na jego realizację), a więc w zakresie tzw. obligatoryjnych postanowień tego aktu.

Zmiana nazwy fundacji?

W akcie fundacyjnym często w praktyce zamieszczane są także inne postanowienia fundatora, wykraczające poza minimalną treść aktu fundacyjnego, określoną w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy. Nie można wykluczyć możliwości zmiany takich postanowień, w tym także postanowień dotyczących nazwy fundacji czy dopuszczalności prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej. Skoro bowiem akt fundacyjny jest czynnością prawną, to decydujące znaczenie przy ocenie takiej możliwości mają reguły wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 1 k.c.). Jeżeli zatem wykładnia oświadczeń woli zawartych w statucie i akcie fundacyjnym pozwala na uznanie w konkretnym wypadku, że jest to możliwe, to nie można całkowicie z góry wykluczyć możliwości zmiany – poprzez zmianę statutu – tych postanowień aktu fundacyjnego, które wykraczają poza obligatoryjną jego treść określoną w art. 3 ust. 2 ustawy. Przy takiej ocenie należy mieć na uwadze, że w przypadku dokonywania zmian w statucie, zarząd, a także organy nadzorcze i sąd rejestracyjny, powinny brać w pierwszym rzędzie pod rozwagę wolę fundatora wyrażoną w akcie fundacyjnym i jej pierwotnym statucie, tak aby stworzona przez niego osoba prawna działała w sposób, jaki on sobie wyobrażał, z uwzględnieniem zmienionych warunków, w jakich przyszło jej funkcjonować.  

Jeżeli statut fundacji dopuszcza jego zmianę, nie jest wykluczona zmiana tych postanowień, które zgodne są z oświadczeniem woli o ustanowieniu fundacji i dotyczą wymagań innych niż określone w art. 3 ust. 2 ustawy o fundacjach – tak wynika z uchwały SN z dnia 12 kwietnia 2007 r. (sygn. akt III CZP 26/07). Dopuszczalne są więc w pewnych przypadkach zmiany statutu dotyczące takich jego postanowień, które zamieszczone zostały także w akcie fundacyjnym a jednocześnie nie stanowią obligatoryjnych elementów tego aktu w myśl art. 3 ust. 2 ustawy.

Z uwagi na to, że fundator po zarejestrowaniu fundacji pozbawiony jest już prawa samodzielnego decydowania o niej, czasami po zarejestrowaniu fundacji celowe jest wprowadzenie do statutu takich zmian, które prowadzą w istocie do zmiany woli fundatora ujawnionej w akcie fundacyjnym, ale dotyczącej materii wyłącznie statutowej.  

Przykład:

W statucie fundacji zamieszczono m.in. postanowienie, zgodnie z którym fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej, a także postanowienie dopuszczające możliwość zmiany statutu, z wyłączeniem zmian dotyczących celów, dla realizacji których fundacja została ustanowiona i określonych w akcie założycielskim. Możliwe jest jednak w tym przypadku zamieszczenie w statucie fundacji (w trybie jego zmiany) postanowień modyfikujących lub pozostających w sprzeczności z treścią aktu erekcyjnego fundacji w zakresie jego postanowień dodatkowych, a wykraczających poza wymogi stawiane w art. 3 ust. 2 ustawy o fundacjach.  

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz U. 1991 r., Nr 46, poz. 203, ze zmianami);

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 43, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl