Prawo upadłościowe nie spełniło pokładanych w nim nadziei

Ogłoszenie upadłości przez niewypłacalną spółkę, to nic nowego. Ustawodawca w 2009 roku wprowadził do polskiego porządku prawnego nową, długo wyczekiwaną instytucję upadłości konsumenckiej. Niestety po czterech latach należy stwierdzić, że wprowadzona nowelizacja Prawa upadłościowego i naprawczego dotycząca upadłości konsumenckiej nie spełniła pokładanych w niej oczekiwań.

Ogłoszenie upadłość konsumenckiej, to nic innego jak możliwość umorzenia części zobowiązań osoby fizycznej. W tym celu ustawodawca w 2009 roku wprowadził do Prawa upadłościowego i naprawczego (dalej pr.up. i n.) tytuł V postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Oczywiście wprowadzone przepisy dają formalnie szansę ogłoszenia upadłości przez osobę fizyczną nie prowadzącą działalności gospodarczej, jednakże ustawodawca postawił trudne do spełnienia wymogi formalne.

Po pierwsze, ustawodawca zakreślił dość wąskie grono osób fizycznych, które mogą ogłosić upadłość. Na podstawie art. 4911 pr.up. i n. upadłość mogą ogłosić:

• 1) osoby fizyczne, które nie są przedsiębiorcami (nie prowadzą we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej).
• 2) wspólnicy osobowych spółek handlowych ponoszących ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, taką jak komandytariusze w spółkach komandytowych, akcjonariusze w spółkach komandytowo-akcyjnych.
• 3) akcjonariusze w spółkach akcyjnych bez względu na liczbę i rodzaj posiadanych akcji, jak również udziałowcy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i to także wtedy, gdy są jedynymi akcjonariuszami lub udziałowcami, jeśli nie są przedsiębiorcami.
• 4) osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, jeżeli obok gospodarstwa rolnego nie prowadzą innego przedsiębiorstwa.

Ustawa przewiduje, że w przeciwieństwie do osób prawnych, wniosek o upadłość osoby fizycznej może zostać złożony wyłącznie przez samego dłużnika. Osoby wskazane powyższej mogą złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w sądzie rejonowym (sądzie gospodarczym) właściwym do rozpatrywania spraw upadłościowych z obszaru miejsca zamieszkania osoby składającej wniosek. Należy wskazać, że wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć konsument, który jest zadłużony u dwóch lub więcej wierzycieli, a zadłużenie nie powstało z jego winy, ale w wyniku zewnętrznych i niemożliwych do przewidzenia okoliczności (np. utrata możliwości zarobkowania w wyniku ciężkiej lub długotrwałej choroby albo nieszczęśliwego wypadku, czy też niezawiniona utrata pracy, etc.).

Kluczowe dla pozytywnego rozpatrzenia wniosku jest wykazanie braku winy w powstaniu zadłużenia. Sąd zapewne oddali wniosek konsumenta o ogłoszenie upadłości w przypadku gdy zadłużenie powstało w wyniku utraty pracy - zwolnienia dyscyplinarnego pracownika lub gdy sam pracownik wypowiedział umowę lub rozwiązał stosunek pracy w wyniku porozumienia stron, a także w przypadku gdy konsument bezmyślnie zaciąga kolejne zobowiązania na spłatę już istniejącego zadłużenia.

Wniosek osoby fizycznej o ogłoszenie upadłości powinien zawierać przede wszystkim imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania konsumenta składającego wniosek, oznaczenie miejsca, w którym znajduje się majątek konsumenta (np. adres położenia nieruchomości – domu lub mieszkania), a także wskazanie okoliczności, które uzasadniają składany wniosek oraz ich uprawdopodobnienie. Do wniosku koniecznie należy załączyć między innymi:

• 1) aktualny wykaz posiadanego całego majątku, jednocześnie wskazując wartość wymienionych w wykazie składników tego majątku;
• 2) spis wszystkich wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości zobowiązań wobec każdego z nich oraz terminy ich zapłaty.
• 3) wykaz osób, które mają zobowiązania majątkowe wobec konsumenta składającego wniosek.
• 4) wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych wydanych przeciwko konsumentowi składającemu wniosek (np. wyroki sądu, nakazy zapłaty, bankowe tytuły egzekucyjne).
• 5) wykaz toczących się postępowań w celu ustanowienia na majątku konsumenta wszelkiego rodzaju obciążeń (np. złożone wnioski o ustanowienie hipoteki lub zastawu).
• 6) oświadczenie wnioskodawcy potwierdzające, że dane zawarte we wniosku o ogłoszenie upadłości są prawdziwe.

Po złożeniu wszystkich niezbędnych dokumentów Sąd sprawdza wniosek pod kątem formalnym, a następnie przystępuje do rozpatrzenia wniosku. Procedurę ogłoszenia upadłości można podzielić na trzy etapy:

• 1) likwidacji (sprzedaży) majątku dłużnika i zaspokojenia wierzycieli ze środków uzyskanych z likwidacji.
• 2) realizacji przez dłużnika ustalonego przez sąd planu spłaty określonej części jego pozostałych zobowiązań.
• 3) umorzenia przez sąd części pozostałych zobowiązań dłużnika po rzetelnym wykonaniu planu spłaty.

Sąd powinien rozpoznać wniosek konsumenta w ciągu dwóch miesięcy od dnia jego złożenia, jednakże sąd odmówi ogłoszenia upadłości, jeżeli uzna, że jego zadłużenie nie powstało na skutek wyjątkowych i niezależnych okoliczności, a także w przypadku gdy majątek wnioskodawcy nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (opłaty sądowe, koszty licytacji majątku, wynagrodzenie syndyka lub biegłych).

Jak wspomniałem powyżej pierwszym etapem postępowania upadłościowego jest likwidacja majątku dłużnika. W tym celu po wszczęciu postępowania likwidacyjnego sędzia-komisarz wyznacza syndyka, któremu upadły jest zobowiązany wydać cały majątek. W razie ewentualnych wątpliwości, które z przedmiotów należących do upadłego wejdą w skład masy upadłości rozstrzyga sędzia-komisarz na wniosek syndyka lub upadłego. Zgodnie z art. 4966 ust. 1 pr.up. i n. jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy. Po likwidacji majątku (ustaleniu ostatecznego planu podziału), sąd wydaje postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli upadłego, określając w nim w jakim zakresie i w jakim czasie (nie dłuższym niż pięć lat, który później może zostać wydłużony o kolejne dwa lata) upadły jest zobowiązany spłacać należności niezaspokojone na podstawie planu podziału oraz jaka część zobowiązań upadłego, po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, zostanie umorzona. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ustaleniu spłaty wierzycieli powołanie syndyka wygasa z mocy prawa. Upadły jest zobowiązany składać sądowi corocznie (do końca kwietnia) sprawozdanie z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. Nadto, warto zaznaczyć, że w okresie planu spłaty wierzycieli, upadły nie może dokonywać czynności prawych przekraczających granicę zwykłego zarządu, a także dokonywać zakupów na raty lub zakupów z odroczoną płatnością.

W przypadku niewykonania przez upadłego obowiązków ustalonych w planie spłaty wierzycieli sąd na wniosek wierzyciela, po przeprowadzeniu rozprawy, uchyla plan spłaty wierzycieli i umarza postępowanie. Jednakże w sytuacji gdy upadły wykona obowiązki określone w planie spłaty, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego oraz o zakończeniu postępowania upadłościowego.

Opisane powyżej postępowanie upadłościowe osób fizycznych jest zbyt skomplikowane. Przede wszystkim osoby fizyczne zainteresowane tą procedurą nie potrafią sprostać wymaganiom formalnym i materialnym. Dokumentację jaką musi złożyć wnioskodawca (niewypłacalna osoba fizyczna) jest bardzo złożona. Jak wspomniałem wcześniej, wniosek o upadłość może złożyć dłużnik, który jest niewypłacalny, a w związku z czym nie powinien korzystać z żadnej płatnej profesjonalnej pomocy prawnej. Nadto, samo postępowanie upadłościowe jest bardzo kosztowne, biorąc pod uwagę koszty postępowania oraz koszty syndyka - może to być koszt nawet kilkunastu tysięcy złotych (samo złożenie wniosku nie jest kosztowne i wynosi 200,00 zł). Biorąc pod uwagę, że wniosek składa osoba niewypłacalna, koszty postępowania oraz koszty syndyka są zdecydowanie zbyt wygórowane, wręcz absurdalne w tym przypadku.

W innych krajach europejskich postępowanie upadłościowe kosztuje znacznie mniej, np. w Wielkiej Brytanii jest to koszt 50 funtów. Uznać należy również za błędne brak ustalenia w ustawie, jaka część zobowiązań zostanie umorzona dłużnikowi. Ustawa nie przewiduje również możliwości złożenia wniosku o upadłość przez małżonków, w wyniku czego z chwilą ogłoszenia upadłości przez któregoś z małżonków w skład masy upadłościowej wchodzi cały wspólny majątek. W takiej sytuacji, drugi małżonek może dochodzić swojej części majątku wspólnego na takich samych zasadach jak reszta wierzycieli. Ustawodawca powinien również wziąć pod uwagę zmianę restrykcyjnych przepisów dotyczących braku winy w powstaniu zadłużenia, dzięki czemu osoby, które wpadły w spiralę zadłużenia/kredytową również mogłyby skorzystać z przedmiotowej instytucji.

Podsumowując, ustawodawca powinien znowelizować przepisy dotyczące upadłości konsumentów. W obecnym kształcie można powiedzieć, że są to przepisy martwe. Od dnia wejścia w życie przepisów o upadłości osób fizycznych, czyli od dnia 31 marca 2009 roku do końca 2011 roku do sądów wpłynęło 1.875 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Uwzględniono jedynie 36. W 2012 roku, niestety również nie było lepiej.

Zespół
e-prawnik.pl