Formalności przy rozwodzie, czyli czas trwania, przebieg i koszty postępowania rozwodowego - opinia prawna

Stan faktyczny

W roku 1996 moja mama wyjechała do innego województwa za pracę ze względu na złą sytuację materialną, jak również nie układające się stosunki z ojcem. W związku z brakiem jakichkolwiek więzi rodzice podjęli decyzję o rozwodzie. Ojciec jest bezrobotny, bez prawa do zasiłku, mama pracuje, ale niewiele zarabia. Ja i moja siostra możemy poświadczyć o jej wyjeździe i rozpadzie małżeństwa rodziców. Mama nie chciałaby przyjeżdżać do sądu, ale jeśli przyspieszyłoby to rozwód, to jest zdecydowana stawić się w sądzie. Nie chcielibyśmy angażować w całą sprawę osób trzecich tj. adwokata, sąsiadów, znajomych etc. Przez cały ten okres mama jest zameldowana w mieszkaniu (spółdzielczym lokatorskim) razem z ojcem. Mama zrzeka się prawa do wspólnego dorobku małżeńskiego. Rodzice prosili mnie o poprowadzenie całej sprawy. Czy możliwe jest następujące rozwiązanie: Pozew o rozwód bez orzekania winy wnosi mój ojciec. Trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego uzasadnia tym, że mama w roku 1996 wyjechała i od tamtej pory nie utrzymuje z nim żadnego kontaktu (poza sporadycznymi spotkaniami podczas uroczystości rodzinnych - w tym czasie mama mieszkała u mnie lub u siostry). Ojciec nie zna miejsca pobytu mamy. Mama utrzymuje stały kontakt z dziećmi, tj.: ze mną (lat 28, żonaty) oraz moją siostrą (lat 33, zamężna). Ja i moja siostra jesteśmy w stanie potwierdzić zgodę  mamy na orzeczenie wyroku w sprawie bez orzekania winy i zrzeczenie się prawa do wspólnego majątku. Jakie są koszty przeprowadzenia całej sprawy? Ile czasu jest potrzebne do przeprowadzenia sprawy? Jakie są konieczne dowody w tej sprawie? Czy wystarczy przesłuchanie ojca jako strony, czy konieczne są zeznania świadków tj. dzieci, czy będzie to wystarczające dla udowodnienia trwałego i zupełnego rozpadu małżeństwa? Czy jest możliwe w tym przypadku wydanie wyroku bez orzekania o winie? Czy konieczne byłoby oświadczenie mamy o wyrażeniu zgody na rozwód bez orzekania o winie i o zrzeczeniu się praw do majątku, jeśli tak to w jakiej formie?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 Nr 43, poz. 296 ze zm.),

• Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zm.).

Koszty postępowania w sprawie o rozwód

Zgodnie z art. 26 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych od pozwu o rozwó pobiera się opłatę w wysokości 600 zł. W sprawach o rozwód, o separację lub o unieważnienie małżeństwa, w razie zasądzenia alimentów na rzecz małżonka w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji, pobiera się od małżonka zobowiązanego opłatę stosunkową od zasądzonego roszczenia, a w razie nakazania eksmisji jednego z małżonków albo podziału wspólnego majątku pobiera się także opłatę w wysokości przewidzianej od pozwu lub wniosku w takiej sprawie (art. 26 ust. 2). W przypadku orzeczenia eksmisji jednego z małżonków opłata wynosi 200 zł. Natomiast opłatę w kwocie 1 000 złotych pobiera się od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych. Nie pobiera się natomiast osobnej opłaty za alimenty zasądzone na rzecz dzieci, ponieważ jest to obligatoryjny element wyroku rozwodowego. Podobnie rzecz się ma  z orzeczeniem o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania.

Przebieg i czas postępowania w sprawie o rozwód

Postępowanie  w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa i o rozwód oraz o separację na żądanie jednego z małżonków jest postępowaniem odrębnym i toczy się na podstawie przepisów art. 425 i nast. kpc.

W postępowaniu rozwodowym strony mogą przedstawiać wszelkie środki dowodowe na poparcie swoich twierdzeń:

• Dokumenty urzędowe i prywatne,

• Zeznania świadków,

• Opinie biegłych np. potwierdzające nałóg współmałżonka czy dotyczące wyceny wspólnego majątku,

• Wywiad środowiskowy,

• Wydruki maili,

• Sms-y,

• Nagrania obrazu i/lub dźwięku.

Przepisy regulujące postępowanie rozwodowe zawiera też pewne szczególne zasady dotyczące postępowania dowodowego.

Otóż małoletni, np. dzieci znajomych małżonków czy członków ich rodziny, przyjaciele ich dzieci itp., którzy nie ukończyli lat trzynastu nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Podobnie, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków zstępni małżonków (ich dzieci, wnuki, prawnuki), którzy nie ukończyli lat siedemnastu.

Ponadto w każdej sprawie o rozwód sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron. Jest obligatoryjny dowód, którego nieprzeprowadzenie prowadzi do naruszenia procedury i może być podstawą apelacji. Nie oznacza to jednak, że jeden z małżonków może skutecznie blokować orzeczenie rozwodu nie stawiając się na rozprawę, na której ma być przesłuchiwany w charakterze strony. Zgodnie bowiem z art. 302 kpc, który znajduje tu odpowiednie zastosowanie, gdy z przyczyn natury faktycznej lub prawnej przesłuchać można co do okoliczności spornych jedną tylko stronę, sąd oceni, czy mimo to należy przesłuchać tę stronę, czy też dowód ten pominąć w zupełności. Sąd postąpi tak samo, gdy druga strona nie stawiła się na przesłuchanie stron lub odmówiła zeznań. Jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu (art. 429 kpc).

Sąd może też zarządzić przeprowadzenie przez wyznaczoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron.

Postępowanie dowodowe ma przede wszystkim na celu ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia, jak również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji, a w razie uznania powództwa - także przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną. Jeżeli pozwany uznaje żądanie pozwu, a małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron.

Powyższe zasady powodują pewne wydłużenie postępowania. Na najszybsze orzeczenie rozwodu mogą liczyć strony, które są zgodne co do orzeczenia rozwodu, a przy tym nie mają dzieci lub ich dzieci są już dorosłe - tak jak w przedmiotowej sprawie.

Raczej jednak nie można zakładać, że sąd orzeknie rozwód na pierwszej rozprawie. Średnio przerwa między jedną a drugą rozprawą wyznaczaną przez sąd wynosi od jednego do trzech miesięcy, zależnie od ilości spraw w danym sądzie. Dlatego przy prostej sprawie orzeczenie rozwodu może trwać nawet 6 miesięcy do roku. W obecnej chwili i tak postępowanie rozwodowe może być krótsze niż poprzednio, dzięki zmianie przepisów. Przed 10 grudnia 2005 r. bowiem przepisy te przewidywały obowiązkowe wyznaczenie posiedzenia pojednawczego, co wydłużało postępowanie o jedną rozprawę.

Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego zlikwidowała instytucję posiedzenia pojednawczego na rzecz - nieobowiązkowej - mediacji. Zgodnie z art. 436 kpc, jeżeli istnieją widoki na utrzymanie małżeństwa, sąd może skierować strony do mediacji. Skierowanie to jest możliwe także wtedy, gdy postępowanie zostało zawieszone. Przedmiotem mediacji może być także pojednanie małżonków.

Jeżeli sąd nabierze przekonania, że istnieją widoki na utrzymanie pożycia małżeńskiego, zawiesza postępowanie. Jest to obowiązkiem sądu, choć kwestia ta jest wysoce ocenna. Może się zdarzyć, że drugi małżonek nie zgadza się na rozwód i sąd zawiesi postępowanie. Sam sprzeciw tego małżonka wobec rozwodu nie jest jeszcze wystarczający; sąd musi dojść do wniosku, że również drugi małżonek (który wniósł pozew) nie jest pewien decyzji i sąd doszedł do takiego wniosku po uwzględnieniu jego zachowania, postawy itp. Zawieszenie takie może nastąpić tylko raz w toku postępowania. Podjęcie postępowania następuje na wniosek jednej ze stron.

Zaniechanie orzekania o winie

Zgodnie z art. 57 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego orzekając rozwód sąd ma obowiązek stwierdzić w wyroku, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Małżonkowie nie mogą skierować do sądu wspólnego pozwu o rozwód, nie jest też dopuszczalne powództwo wzajemne. Dlatego prawidłową formą jest skierowanie przez żonę do sądu odpowiedzi na pozew, przed pierwszą rozprawą, w której wyrazi zgodę na rozwód oraz na zaniechanie orzekania o winie. Przesłanie tego pisma jeszcze przed terminem pierwszej rozprawy pozwoli na przyspieszenie postępowania.

Zrzeczenie się majątku

Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Jeśli żona wyraża zgodę na to, by mąż zatrzymał mieszkanie, można złożyć taki wniosek. Należy jednak podkreślić, że postępowanie przedłużyć może ewentualna wycena spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, chyba że jeden z małżonków nie będzie  kwestionować kwoty wskazanej przez drugiego lub,  jak wskazano w opisie sytuacji, żona zrzeknie się roszczenia (spłat).

Zespół
e-prawnik.pl