Jakie skutki w sferze majątkowej wywiera orzeczenie separacji? - opinia prawna

Opinia prawna

Zgodnie z wyraźnym brzmieniem art. 54 § 1 k.r.o. orzeczenie separacji powoduje powstanie pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej. Od uprawomocnienia się orzeczenia o separacji do majątku, który był objęty wspólnością majątkową, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku (art. 46 k.r.o.).

Możliwość orzeczenia rozwodu pomiędzy małżonkami pozostającymi w separacji

Orzeczenie separacji nie stoi na przeszkodzie możliwości orzeczenia rozwodu pomiędzy małżonkami. Należy jednak zauważyć, że podczas gdy dla orzeczenia separacji wystarczało, by pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, to w przypadku rozwodu rozkład ten musi być nie tylko zupełny ale i trwały. Orzekając rozwód sąd zawsze zobowiązany jest do zbadania, czy ów rozkład nastąpił. Istnienie pomiędzy małżonkami separacji może natomiast ułatwić postępowanie, oznacza bowiem, że nastąpił już zupełny rozkład pożycia. Oczywiście sytuacja między małżonkami może ulec zmianie.

Trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego to pewien fakt. Pomocne w tym zakresie będzie bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego. "Rozkład pożycia jest trwały, gdy ocena oparta na doświadczeniu życiowym pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków" (wytyczne SN z 1955 r., teza II ust. 2; orz. SN z dnia 13 września 1952 r., sygn. akt C 1702/51, opubl. PiP 1953, nr 2, s. 294). W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że "z reguły przy ocenie trwałości rozkładu pożycia małżonków, który stanowi decydującą przesłankę rozwodową, bierze się pod uwagę długotrwałość trwania rozpadu" (wyrok SN z dnia 10 stycznia 1997 r., sygn. II CKN 54/96, nie publ.) - trzeba jednak zastrzec, że rozkład "trwały" nie musi być "długotrwały".

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 56 § 2 k.r.o. orzeczenie rozwodu nie jest możliwe pomimo istnienia trwałego i zupełnego pożycia małżeńskiego małżonków, jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jednakże taka sama przesłanka negatywna musiała zostać spełniona, aby sąd mógł orzec separację (art. 61[1] § 2 k.r.o.). Jeżeli więc w tym zakresie nie nastąpiła żadna zmiana stanu faktycznego w porównaniu z okresem, w którym orzekano separację (a na podstawie przedstawionego stanu faktycznego można tak wnioskować), sąd orzeknie rozwód.

Co do winy rozkładu pożycia - orzeczenie o winie przy separacji nie przesądza o orzeczeniu o winie przy rozwodzie; jest zatem możliwe, że sąd przypisze winę mężowi, mimo iż przy separacji sąd nie orzekał o winie w ogóle.

Konsekwencje prawnorzeczowe

W wyniku orzeczenia separacji powstała pomiędzy Państwem rozdzielność majątkowa (art. 54 §1 k.r.o.). Jeżeli sąd nie orzeknie inaczej, udziały obydwu małżonków w majątku wspólnym są równe (art. 43 k.r.o.). Podział majątku pomiędzy Państwem może być - między innymi - przeprowadzony w postępowaniu rozwodowym. Możliwość taka dotyczy majątku wspólnego. Przy podziale tym nie uwzględnia się wspólnego dziecka, gdyż nie jest ono współwłaścicielem tego majątku. Podział może być dokonany tylko pomiędzy Państwem.

Podział majątku wspólnego dokonany w wyroku rozwodowym na wniosek jednego z małżonków tylko różni się od podziału dokonywanego po ustaniu wspólności majątkowej w zwykłym trybie (czyli na podstawie art. 46 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w związku z art. 567 kodeksu postępowania cywilnego), że następuje w procesie, a nie w postępowaniu nieprocesowym; ponadto, gdyby miał spowodować nadmierną zwłokę w postępowaniu rozwodowym, to sąd może wniosek o dokonanie podziału pozostawić bez rozpoznania.

Podział majątku

Podział majątku, który był objęty wspólnością ustawową, może nastąpić po ustaniu tej wspólności, bez względu na przyczynę tego ustania. Może nastąpić w każdym czasie. Jednym ze sposobów jest na pewno umowa pomiędzy byłymi małżonkami (w formie aktu notarialnego, gdy w skład majątku wchodzi nieruchomość). Inny sposób to orzeczenie sądu znoszące współwłasność, czyli w tym wypadku dokonujące podziału majątku. Pani jako współwłaściciel tego majątku powinna wystąpić do sądu z wnioskiem o dokonanie podziału majątku.

Proszę przy tym pamiętać, iż sądowy podział majątku wspólnego dokonywany jest w postępowaniu nieprocesowym, czyli wszczyna się je nie na podstawie pozwu, ale wniosku. Właściwy jest sąd rejonowy miejsca położenia majątku. Taka jest zasada ogólna. Z wnioskiem o podział majątku wspólnego może wystąpić każde z małżonków lub każdy ze spadkobierców zmarłego małżonka. Aby dokonać podziału majątku wspólnego, sąd przede wszystkim - jako przesłankę podziału - musi ustalić skład i wartość dzielonego majątku. Oczywistym jest, iż podział majątku wspólnego obejmuje tylko aktywa, nie podlegają mu zatem zobowiązania obciążające majątek wspólny (nie spłacone długi). Majątek wspólny podlegający podziałowi stanowią wchodzące w skład tego majątku rzeczy ruchome i nieruchomości, jak również inne prawa majątkowe będące dorobkiem małżonków, w tym wierzytelności, roszczenia i przysługujące wspólnie małżonkom ekspektatywy nabycia prawa majątkowego w przyszłości. Podział majątku wspólnego obejmuje przedmioty majątkowe, które były składnikami majątku wspólnego w chwili ustania wspólności ustawowej i które istnieją w chwili dokonywania podziału. Uwzględnia się (rachunkowo) przedmioty majątkowe, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone, zużyte lub roztrwonione przez jedno z małżonków. Przy podziale majątku wspólnego wartość tych przedmiotów podlega zaliczeniu na poczet udziału przypadającego temu małżonkowi. Skład i wartość majątku podlegającego podziałowi powinny być ustalone przez sąd z urzędu. W praktyce jednak konieczne jest wykazanie składników majątku wchodzącego w skład majątku wspólnego i przedstawienie dowodów w tej kwestii. Ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według ich stanu z chwili orzekania (zamknięcia rozprawy). Zmiana wartości tych przedmiotów, która nastąpiła w czasie pomiędzy chwilą ustania wspólności ustawowej a chwilą orzekania, w zasadzie podlega rekompensacie jedynie w razie orzeczenia o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania tychże przedmiotów, pobranych pożytków i poczynionych na te przedmioty nakładów.

Tak naprawdę to sąd rozstrzyga ostatecznie o tym, jak postąpić z majątkiem wspólnym (jak go podzielić).

Sąd bierze pod uwagę sytuację małżonków, to, któremu z nich zostało przyznane prawo do opieki nad dzieckiem, warunki mieszkaniowe i wiele innych, indywidualnych okoliczności. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie aby przedstawiła Pani swoje zdanie w zakresie sprzedaży czy też powierzenia wspólnego majątku (domu) na wyłączny Pani użytek. Warto także wspomnieć, iż gdyby doszło do przyznania Pani domu z obowiązkiem spłat, sąd ma możliwość rozłożenia spłat na dogodne raty.

Koszty podziału majątku zależeć będą od sposobu podziału. Jeśli dokonają Państwo podziału umownie (także w formie notarialnej) to wówczas poniosą Państwo wyłącznie koszty sporządzenia umowy. Jeśli natomiast dojdzie do sądowego podziału majątku wspólnego, zgodnie z przepisem art. 38 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej pobiera się opłatę w wysokości 1.000 zł. Jeśli małżonkowie przedstawią zgodny plan podziału majątku małżeńskiego opłata wynosi 300 zł.