Podział majątku małżonków a roszczenia wierzycieli - opinia prawna

Opinia prawna

Opiniujący przyjmuje, że rozdzielność majątkowa powstała na podstawie umownego zniesienia wspólności, mimo iż w sposób jednoznaczny nie wynika to z opisu stanu faktycznego.

Z dniem zawarcia umowy o rozdzielność majątkową ustała między Panią a Pani mężem ustawowa wspólność majątkowa i powstała rozdzielność majątkowa. Od momentu ustania wspólności ustawowej do majątku, który był tą wspólnością objęty stosuje się zgodnie z przepisem art. 42 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przepisy o współwłasności i podziale majątku spadkowego.

Tak więc do majątku, który stanowił Państwa wspólny majątek zastosowanie znajdą (od momentu wyłączenia wspólności ustawowej) przepisy kodeksu cywilnego. Należy jednak wskazać, że przepisy kro przyjmują, iż udziały małżonków w majątku dorobkowym są równe co oznacza, że udział każdego z Państwa w tym majątku wynosi 50 %.

Odpowiadając na pierwsze postawione pytanie: najprostszym sposobem, aby stała się Pani właścicielem nieruchomości, stanowiącej na chwilę obecną przedmiot współwłasności, jest dokonanie podziału majątku dorobkowego.

Do podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej stosuje się na mocy art. 46 kro przepisy o dziale spadku, tzn. art. 1035, 1037-1046 oraz art. 1070 i 1079 kc Przepisy te nie regulują działu spadku a co za tym idzie podziału majątku dorobkowego wyczerpująco, lecz art. 1035 i 1070 kc odsyłają co do kwestii w nich nie uregulowanych do przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych, to jest do przepisów art. 210 do art. 221 kc, które do działu spadku stosuje się odpowiednio. Przepisy proceduralne, które znajdą tu zastosowanie to przepisy kodeksu postępowania cywilnego: art. 617 kpc i następne.

Istnieją dwa sposoby dokonania podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej: podział umowny i podział sądowy. Podział majątku wspólnego może nastąpić na mocy umowy między Panią i Pani mężem, co jest sposobem rekomendowanym w sytuacji, gdy między małżonkami istnieje zgoda, co do wzajemnych rozliczeń i sposobu podziału między siebie poszczególnych składników majątku bądź na mocy orzeczenia sądu.  Wydaniu takiego orzeczenia służy postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 566 i 567 kpc).

Winna mieć Pani na uwadze ewentualne roszczenia pokrzywdzonych takim działaniem wierzycieli Pani męża. Biorąc pod uwagę ten aspekt sprawy należy zważyć (decyzja nie jest jednak pozbawiona ryzyka), czy nie byłoby uzasadnionym pozostawienie aktualnej sytuacji, to jest kiedy to posiadają Państwo udział w nieruchomości. W sytuacji skierowania ewentualnej egzekucji do udziału w nieruchomości Pani męża  istnieje możliwość, iż nie znajdzie się nań nabywca, a egzekucja z tegoż udziału okaże się bezskuteczna. 

Umowa o podział majątku dorobkowego, w skład którego wchodzi nieruchomość wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego. W Państwa sytuacji rozważyć można przeprowadzenie podziału majątku dorobkowego na drodze postępowania sądowego.

Zgodnie z wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19.10.1995 r. (III CRN40/95) czynności procesowe w postaci uznania przez dłużnika (pozwanego) powództwa o zniesienie wspólności ustawowej oraz złożenia przez niego jako współuczestnika postępowania zgodnego wniosku co do sposobu podziału majątku dorobkowego nie podlegają zaskarżeniu przez jego wierzyciela w drodze skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. kc). Jak wyżej wspomniano wierzycielom przysługuje ochrona wyrażająca się w możliwości żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej zdziałanej przez dłużnik z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Dlatego też przy dokonywaniu podziału majątku wspólnego czy jakiejkolwiek innej „operacji” na majątku, Pani mąż winien mieć na względzie poniżej opisane zagrożenia.

Zgodnie z art. 527 § 1 kc, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

W perspektywie zawarcia przez Panią i męża umowy o podział majątku ważne jest, iż w myśl przepisu art. 527 § 3 kc, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową czyli w przypadku umowy o podział majątku dorobkowego byłaby to Pani.

W efekcie uznania danej czynności prawnej za bezskuteczną wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 kc) W praktyce oznacza to, że wierzyciel Pani męża mógłby zaspokoić się z należącej do Pani nieruchomości. Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną można żądać w ciągu pięciu lat od daty tej czynności.

Przechodząc do drugiego pytania - o możliwość sprzedania nieruchomości podmiotowi zagranicznemu, w pierwszej kolejności należy wskazać, że odnoszą się do takiej transakcji powyższe uwagi o czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Dodatkowo zastrzec należy, iż niniejsze uwagi dotyczące nabywania nieruchomości przez „podmioty zagraniczne” są ogólnymi uwagami bez odniesienia do konkretnego przypadku, a to z uwagi na brak bliższego określenia potencjalnego nabywcy nieruchomości.

Co do zasady nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wymaga zezwolenia, które jest wydawane, w drodze decyzji administracyjnej, przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie Minister Obrony Narodowej, a w przypadku nieruchomości rolnych, jeżeli sprzeciwu również nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi (art. 1 ust. 1 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców). Cudzoziemcem natomiast w rozumieniu przedmiotowej ustawy jest:  

1. osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego;   

2. osoba prawna mająca siedzibę za granicą;   

3. nieposiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w pkt 1 lub 2, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych;   

4. osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w pkt 1, 2 i 3.   

Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wbrew przepisom ustawy, a więc bez zezwolenia, jest nieważne (art.6 ust.1).

Od zasady wymogu zezwolenie na nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, ustawa przewiduje określone wyjątki. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy nie wymaga uzyskania zezwolenia, z zastrzeżeniem ust. 3:

1. nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali,

2. nabycie samodzielnego lokalu użytkowego o przeznaczeniu garażowym lub udziału w takim lokalu, jeżeli jest to związane z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych nabywcy lub właściciela nieruchomości lub samodzielnego lokalu mieszkalnego; 

3. nabycie nieruchomości przez cudzoziemca zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich; 

4. nabycie przez cudzoziemca, będącego małżonkiem obywatela polskiego i zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 2 lata od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków; 

5. nabycie przez cudzoziemca nieruchomości, jeżeli w dniu nabycia jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy nieruchomości, a zbywca nieruchomości jest jej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem co najmniej 5 lat;  

6. nabycie przez podmiot, o którym mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 (osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej (...)), na jego cele statutowe, nieruchomości nie zabudowanych, których łączna powierzchnia w całym kraju nie przekracza 0,4 ha na obszarze miast;  

7. nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, będącego bankiem i jednocześnie wierzycielem hipotecznym, w trybie przejęcia nieruchomości na własność w wyniku bezskutecznej licytacji w postępowaniu egzekucyjnym;  

8. nabycie lub objęcie przez bank będący osobą prawną określoną w art. 1 ust. 2 pkt 4 akcji lub udziałów w spółce (...). 

Nie jest również wymagane uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemców, będących obywatelami lub przedsiębiorcami państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego, z wyjątkiem nabycia:

1. nieruchomości rolnych i leśnych, przez okres 12 lat od dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej; 

2. drugiego domu, przez okres 5 lat od dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej.