Skierowanie oskarżonego na badania psychiatryczne - opinia prawna

Stan faktyczny

Zostałem oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 160 § 1 Kodeksu karnego, tj. narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W toku postępowania sąd stwierdził, że moje wybuchowe zachowanie na sali sądowej kwalifikuje się do podjęcia badań w zakresie mojego zdrowia psychicznego. W wyniku mojego zachowania na rozprawie zostałem wydalony z sali sądowej. Nadmieniam, że moje zachowanie może być spowodowane chorobą alkoholową (byłem pod wpływem alkoholu podczas rozprawy sądowej). Czy sąd miał prawo wydalić mnie z sali rozpraw? Co w takiej sytuacji mi grozi? Jak mogę bronić się przed ujemnymi konsekwencjami badań psychiatrycznych?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997  r. Nr 89 poz. 555 ze zm.), dalej KPK

• Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz.553 ze zm.), dalej KK

Wydalenie z sali rozpraw

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż został Pan wydalony z sali rozpraw, z powodu zakłócania swoim zachowaniem, przebiegu rozprawy. Zgodnie, bowiem, z art. 375 kpk, jeżeli oskarżony pomimo upomnienia go przez przewodniczącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu, przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozprawy. Zezwalając oskarżonemu na powrót, przewodniczący niezwłocznie informuje go o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności oraz umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów. Jak więc wynika z w/w przepisu, sędzia przewodniczący, miał prawo wydalić Pana z sali rozpraw, jeżeli zakłócał Pan porządek rozprawy. Wydalenie takie nie skutkuje żadnymi innymi sankcjami, a oskarżony po powrocie na salę rozpraw powinien być poinformowany o przebiegu rozprawy podczas jego nieobecności oraz powinien Pan mieć możliwość złożenia wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie Pana nieobecności dowodów.

Badania psychiatryczne

Powyższe zachowanie prawdopodobnie spowodowało konieczność skierowania przez sąd wniosku o skierowanie Pana na badania psychiatryczne. Zgodnie z art. 74 § 2 pkt.2 KPK oskarżony jest obowiązany poddać się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym. Artykuł ten stanowi wyjątek od zasady braku konieczności dostarczania przeciwko sobie dowodów. Niestety badaniom tym oskarżony musi się poddać nie tylko w przypadku ustalania jego poczytalności, lecz również wtedy gdy są one konieczne dla ustalenia jego osobowości, nawet gdyby informacje w ich wyniku uzyskane mogły posłużyć do podważenia wiarygodności jego wyjaśnień. Powyższe stanowisko zostało potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r. (V KKN 461/2000), zgodnie z którym, przepis art. 74 § 2 pkt 2 kpk zobowiązujący oskarżonego do poddania się m.in. badaniom psychologicznym, choć stanowi wyjątek od zasady braku po jego stronie obowiązku dostarczania dowodów przeciwko sobie, uprawnia sąd do wyegzekwowania określonego w nim obowiązku procesowego poddania się takim badaniom nie tylko wtedy, gdy badania te są niezbędne dla ustalenia poczytalności oskarżonego, ale także wtedy, gdy są one niezbędne dla oceny osobowości oskarżonego, nawet gdyby informacje w ich wyniku uzyskane mogły posłużyć do podważenia wiarygodności jego wyjaśnień. Ponadto odmowa poddania się przez oskarżonego określonym badaniom, także psychologicznym, wbrew obowiązkowi płynącemu z art. 74 § 2 kpk, w szczególności gdy jest oczywiście nieuzasadniona, musi zostać - jak każda inna istotna okoliczność - rozważona w całokształcie zebranych w sprawie dowodów.

Należy pamiętać, że badania, o których mowa powyżej, mogą być poczynione jedynie przez biegłych psychologów, a zarządzić może je sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - również prokurator.

Obserwacja w zakładzie leczniczym

Najbardziej dotkliwą konsekwencją, jaka może Pana spotkać w związku z badaniami psychiatrycznymi może być połączenie tych badań z obserwacją w zakładzie leczniczym.

Może to jednak nastąpić jedynie w przypadku, gdy biegli zgłoszą taką konieczność w związku z tym, że badania oskarżonego nie są wystarczające i nie pozwalają na wydanie stanowczej opinii psychiatrycznej. Sąd nie musi się przychylić do opinii biegłych, a zarówno w postępowaniu przed sądem, jak i w postępowaniu przygotowawczym tylko on jest władny umieścić oskarżonego w takim zakładzie. Reasumując, umieścić w zakładzie leczniczym oskarżonego może jedynie sąd i tylko na żądanie biegłych. Umieszczenie w takowym zakładzie nie może nastąpić na czas dłuższy niż 6 tygodni, jednakże na wniosek zakładu sąd może przedłużyć pobyt na czas określony niezbędny w celu dokonania pozostałych badań (art. 203 kpk). W tym wypadku sąd również nie może z własnej inicjatywy przedłużyć pobytu w zakładzie, może jedynie to uczynić na wniosek zakładu, w którym oskarżony przebywa.

Prawo do obrony

Należy zaznaczyć, iż oskarżonemu przysługuje konstytucyjne prawo do obrony, uprawnienie to zostało również zagwarantowane w art. 6 kodeksu postępowania karnego. W związku z powyższym, zarówno na postanowienie o umieszczeniu w zakładzie leczniczym, jak i na postanowienie o przedłużenie pobytu w takim zakładzie oskarżonemu przysługuje zażalenie. Należy zwrócić tutaj uwagę na dwa fakty. Po pierwsze, zażalenie oskarżonemu nie przysługuje na samo dokonanie badań psychiatrycznych bez umieszczania w zakładzie leczniczym. W zażaleniu można podważać zasadność umieszczenia oskarżonego w zakładzie w celu obserwacji. Można także tylko częściowo podważyć postanowienie sądu – w zakresie wyboru zakładu leczniczego.

Środki zabezpieczające

Inną dotkliwą konsekwencją, w szczególności przez wzgląd na Pańską chorobę alkoholową, może okazać się umieszczenie Pana w zakładzie zamkniętym, o czym mówi art. 93 KK. W tym przypadku należy pamiętać, że może orzec o tym jedynie sąd i tylko wówczas, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego w związku z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem albo uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego.

Sąd również musi obligatoryjnie wysłuchać lekarzy psychiatrów i psychologów. Może to nastąpić jednak dopiero wówczas, gdy sąd, zgodnie z art. 94 §1 KK, uzna, że popełnił Pan czyn zabroniony w stanie niepoczytalności, bądź skaże Pana na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszania jej wykonania za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu (art.96 §1 KK).

Zespół
e-prawnik.pl