Jak przeprowadzić likwidację spółki cywilnej?

Odpowiedź prawnika: Jak przeprowadzić likwidację spółki cywilnej?

Opinia prawna

Opinia niniejsza sporządzona została na podstawie przepisów:

– ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz.

93 ze zm., dalej k.c.),

– ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst

jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 220 poz. 1447 z późn. zm., dalej u.s.d.g.),

– ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r. Nr

21 poz. 94, dalej k.p.),

– ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.

U. 2009 r. Nr 205 poz. 1585 z późn. zm.), a także w oparciu o poglądy prezentowane w doktrynie oraz aktualne orzecznictwo

sądów.

Rozwiązanie spółki

Problematyka związana ze spółką cywilną została uregulowana w Kodeksie cywilnym

(art. 860 – 875). Zgodnie z pierwszym z tych przepisów przez umowę spółki wspólnicy

zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w

sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki powinna

być stwierdzona pismem. Trzeba tutaj wyraźnie zaznaczyć, że spółka cywilna nie jest

odrębnym podmiotem prawa, tak jak ma to miejsce w przypadku spółek handlowych

(np. jawnej czy z o.o.), a jedynie umową. Jak słusznie zauważył Andrzej Kidyba

„Konsekwencje braku podmiotowości prawnej spółki cywilnej wyrażają się między innymi

w tym, że: 1) stroną zawieranych umów są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 2) podmiotami

praw i obowiązków są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 3) stroną postępowania sądowego

czy administracyjnego są wszyscy wspólnicy, a nie spółka; 4) majątek spółki jest

majątkiem wspólnym wspólników; 5) odpowiedzialność za zobowiązania ponoszą

wspólnicy, a nie spółka” - Andrzej Kidyba (red.) "Komentarz do Kodeksu cywilnego", LEX

2010

Stronami umowy spółki są wspólnicy. Istota spółki jako umowy wyraża się w tym, że

wspólników powinno być co najmniej dwóch. Wspólnikiem może być każdy podmiot

prawa, a więc osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niebędąca

osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. To czy wspólnicy spółki

cywilnej powinni być przedsiębiorcami – np. osobami fizycznymi prowadzącymi

działalność gospodarczą – uzależnione jest od celu gospodarczego spółki. Ten ostatni nie

musi bowiem polegać na prowadzeniu działalności gospodarczej. Może być ona bowiem

jedynie przejawem wspólnego celu gospodarczego. Tezę tę potwierdza także

orzecznictwo. Gwoli przykładu można tu wskazać na wyrok Naczelnego Sądu

Administracyjnego w Białymstoku z dnia 20 grudnia 2001 r. (SA/Bk 84/01, LEX nr

53597): „Cel gospodarczy spółki cywilnej należy pojmować szeroko, a więc jako wszelkie

dążenie do uzyskania korzyści materialnych w postaci zysku albo do osiągnięcia

wyznaczonego zadania o charakterze majątkowym. Nie zawsze realizacja wspólnego celu

gospodarczego będzie równoznaczna z prowadzeniem działalności gospodarczej

rozumianej jako działalność zawodowa, sformalizowana. Cel gospodarczy i sposób działania wspólników mogą być opisane w sposób ramowy albo bardziej szczegółowo. Nie

ma celów gospodarczych, które byłyby wyłączone z zakresu działania spółek cywilnych.”

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,

a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2

u.s.d.g.).

Prowadzenie działalności gospodarczej jest kategorią faktyczną, a nie prawną. Dla

przyjęcia bowiem, że dany podmiot taką działalność prowadzi nie jest konieczne

zarejestrowanie tej działalności przez ten podmiot. Aby mówić o prowadzeniu

działalności gospodarczej musi się ona charakteryzować następującymi cechami:

– zarobkowością – „Zarobkowy cel działalności gospodarczej wiąże się z jej

odpłatnością. Nie mają więc takiego charakteru działania, których celem jest

wyłącznie zaspokojenie potrzeb własnych, np. amatorski połów ryb i łowiectwo,

działalność wytwórcza w zakresie produkcji towarów przeznaczonych na

zaspokojenie własnych potrzeb.” - Kosikowski Cezary, Najnowsze wydanie:

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2011,

LexisNexis (wydanie VI), ss. 604 ,

– wykonywaniem działalności w sposób zorganizowany i ciągły – organizacja

działalności gospodarczej oznacza wszelkie czynności faktyczne i prawne

zmierzające do osiągnięcia określonego celu tej działalności, natomiast ciągłość

jej wykonywania oznacza względnie stałe zamiarze jej wykonywanie, co nie

wyklucza oczywiście możliwości prowadzenia jej tylko sezonowo,

– działalnością zawodową, działalność wytwórczą, budowlaną, handlową,

usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż.

Skoro spółka cywilna pozbawiona jest podmiotowości prawnej, to nie tyle można mówić

o prowadzeniu przez nią działalności gospodarczej, co o prowadzeniu jej przez

wspólników. Konsekwencją powyższego wniosku jest to, że prowadzone pod firma

spółki cywilnej przedsiębiorstwo w istocie rzeczy prowadzone jest przez jej

wspólników, a nie przez spółkę. Przedsiębiorstwo to, zgodnie z art. 55 [1] k.c. zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do

prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa

przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i

wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz

prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków

prawnych;

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

 Zasadniczo czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko,

co wchodzi w skład przedsiębiorstwa. Nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny

solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania

należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego

przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia

wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani

ograniczyć.

Zgodnie z art. 75 § [1] k.c. zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo

ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z

podpisami notarialnie poświadczonymi.

Jeżeli spółka została zawarta na czas nie oznaczony, każdy wspólnik może z niej

wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku

obrachunkowego. Przy czym jeżeli w spółce było dwóch wspólników, wypowiedzenie

udziału przez jednego z nich powoduje rozwiązanie spółki. Z ważnych powodów

wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia,

chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest

nieważne.

Wreszcie należy wskazać, na treść art. 871 k.c. stanowiącego, że wspólnikowi

występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do

używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie

spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili

wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo

na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. Ponadto wypłaca się

występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku

pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada

stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. Umowa

spółki może w tym zakresie zawierać odmienne postanowienia, w szczególności

uwzględniać wartość używania rzeczy, obniżenie wartości samej rzeczy, czy też

przewidywać zatrzymanie rzeczy w spółce oraz zwrot wspólnikowi ekwiwalentu jej

wartości.

Zgodnie z art. 875 k.c. od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do

wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z

zachowaniem przepisów poniższych. Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów

spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie

wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki. Pozostałą nadwyżkę wspólnego

majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w

zyskach spółki. Niemniej jednak jak słusznie zauważył Andrzej Kidyba „Umowa spółki

może określać inne zasady przeprowadzenia "likwidacji" majątku wspólnego. Przepisy art.

875 § 2 i 3 k.c., dotyczące rozliczenia wspólników, mają zastosowanie, gdy wspólnicy nie postanowią inaczej (B. Łubkowski (w:) Komentarz, t. II, 1972, s. 1707; podobnie J.

Gudowski (w:) G. Bieniek, Komentarz, t. II, 2006, s. 702, wskazujący na zastosowanie art.

875 k.c. (całego), gdy w umowie spółki nie ma stosownych regulacji).“ - Andrzej Kidyba

(red.) "Komentarz …”

Z rozwiązaniem spółki cywilnej i przejęciem związanego z nią przedsiębiorstwa

jednemu ze wspólników będą się również łączyć konsekwencje wynikające z prawa

pracy i ubezpieczeń społecznych. Jeśli chodzi o prawo pracy, to zgodnie z art. 23 [1] k.p.

w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę staje się on z mocy

prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Za zobowiązania wynikające ze

stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego pracodawcę,

dotychczasowy i nowy pracodawca odpowiadają solidarnie. W terminie 2 miesięcy od

przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, pracownik może bez

wypowiedzenia, za siedmiodniowym uprzedzeniem, rozwiązać stosunek pracy.

Rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika skutki, jakie

przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za

wypowiedzeniem. Pracodawca, z dniem przejęcia zakładu pracy lub jego części, jest

obowiązany zaproponować nowe warunki pracy i płacy pracownikom świadczącym

dotychczas pracę na innej podstawie niż umowa o pracę oraz wskazać termin, nie

krótszy niż 7 dni, do którego pracownicy mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub

odmowie przyjęcia proponowanych warunków. W razie nieuzgodnienia nowych

warunków pracy i płacy dotychczasowy stosunek pracy rozwiązuje się z upływem

okresu równego okresowi wypowiedzenia, liczonego od dnia, w którym pracownik

złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia proponowanych warunków, lub od dnia, do

którego mógł złożyć takie oświadczenie. Przejście zakładu pracy lub jego części na

innego pracodawcę nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez

pracodawcę stosunku pracy. Jeśli chodzi o obowiązki związane z ubezpieczeniami

społecznymi, to w rozpatrywanej w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń oraz rozliczenia

składek na ubezpieczenia społeczne powstaną obowiązki zarówno po stroni

likwidowanej spółki, jak i wspólnika mającego w dalszym ciągu prowadzić związane z

nią przedsiębiorstwo. Spółka cywilna, jako płatnik składek powinien sporządzić i

przekazać do ZUS, w ciągu 7 dni od przejęcia przedsiębiorstwa przez jednego ze wspólników:

1) formularze ZUS ZWUA (wyrejestrowania z ubezpieczeń) za pracowników: - którzy są

przejmowani przez innego płatnika - z kodem przyczyny wyrejestrowania "600" (inna

przyczyna wyrejestrowania) od dnia przejęcia przez inny podmiot, - dla których wygasa

stosunek pracy lub z którymi dany podmiot rozwiązuje umowę o pracę na zasadach

ogólnych, z kodem przyczyny "100" (ustanie tytułu do ubezpieczeń),

2) formularz ZUS ZWPA (zgłoszenie wyrejestrowania płatnika) - od dnia przejęcia przez

inny podmiot,

3) formularz ZUS ZIPA (zgłoszenie zmiany danych identyfikacyjnych płatnika składek),

wykazując w bloku II swoje dane, tj. dane dotychczasowego (przejmowanego) płatnika,

zaś w bloku III dane nowego (przejmującego) płatnika składek.

Natomiast wspólnik przejmujący powinien sporządzić i przekazać do ZUS następujące

dokumenty: - ZUS ZUA (lub ZUS ZZA) - zgłoszenia wszystkich osób podlegających

ubezpieczeniom, w tym pracowników przejętego podmiotu - od daty przejęcia. Poza

tym, jeśli to konieczne, należy przesłać:

- formularz ZUS ZPA - w trybie zmiany (zgłoszenie płatnika składek), w przypadku gdy

w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu płatnika składek nastąpiły zmiany w

danych ewidencyjnych płatnika,

- formularz ZUS ZAA - z aktualną informacją o adresach prowadzenia działalności

gospodarczej przez płatnika składek,

- formularz ZUS ZBA - z aktualną informacją o numerach rachunków bankowych

płatnika składek.

Celem podsumowania powyższych wywodów oraz wskazania czynności, jakie należy

podjąć, aby osiągnąć opisany przez Pana skutek w postaci zlikwidowania spółki cywilnej

i przejęcia prowadzenia związanego z nią przedsiębiorstwa przez jednego ze

wspólników należy wskazać, co następuje.

Celem podsumowania powyższych wywodów oraz wskazania czynności, jakie należy

podjąć, aby osiągnąć opisany przez Pana skutek w postaci zlikwidowania spółki cywilnej

i przejęcia prowadzenia związanego z nią przedsiębiorstwa przez jednego ze

wspólników należy wskazać, co następuje.

Jeżeli dotychczasowa umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień dotyczących jej

rozwiązania lub postanowienia te są analogiczne lub podobne do przewidzianych w art.

875 k.c. (cytowanym wyżej), to wówczas w pierwszej kolejności należy zmienić umowę

spółki w taki sposób, aby przewidywała ona, że po jej rozwiązaniu jeden ze wspólników przejmie wszystkie aktywa spółki

(a zatem również elementy wchodzącego w jej skład przedsiębiorstwa), a drugi zostanie przez niego spłacony. W następnej kolejności należy

sporządzić umowę rozwiązania spółki, na podstawie której nastąpi skutek wymieniony

wyżej. Przy czym jeśli w skład majątku wspólnego wspólników wchodzą nieruchomości,

umowa ta musi być sporządzona w formie aktu notarialnego. W następnej kolejności

wspólnik, który przejmie majątek spółki winien dokonać czynności związanych z

prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, a opisanych wyżej.