Jak znieść obowiązek alimentacyjny po udowodnieniu że nie jestem ojcem dziecka?

Odpowiedź prawnika: Jak znieść obowiązek alimentacyjny po udowodnieniu że nie jestem ojcem dziecka?

Niniejsza opinia prawna została przygotowana na podstawie:

- ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jednolity: Dz. U. 2012 r. poz. 788 z zm.) - dalej kro,

- ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 121),

- ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 101)

- ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 1025) a także orzecznictwa i poglądów doktryny.

Sprawa niestety wymaga przeprowadzenia postępowania sądowego, nie będzie wystarczająca sama wizyta w Urzędzie Stanu Cywilnego. Zapewne uznał Pan ojcostwo przez USC, choć przepisy prawne przewidują także możliwość dokonania czynności uznania ojcostwa przed sądem [kro]:

Art. 73. § 1. Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.

§ 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa a przysposobieniem dziecka.

§ 3. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.

§ 4. Uznanie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są obywatelami polskimi. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio.

Uznanie ojcostwa jest jednak na tyle doniosłym prawnie aktem wiedzy, że stwierdzenie bezskuteczności uznania może być dokonane wyłącznie przed sądem, na skutek przeprowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. Aby do tego doszło konieczne jest wytoczenie powództwa przeciwko dziecku i matce o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka.

Art. 78. § 1. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.

Jak wynika z powołanego przepisu, wiąże Pana termin 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tym, że nie jest Pan ojcem dziecka. Jest to tzw. termin zawity powodujący, że po jego upływie nie będzie możliwe ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa z Pana powództwa. W opisanej sytuacji termin ten biegnie od dnia kiedy otrzymał Pan wyniki badań DNA, a wniesienie powództwa po jego upływ spowoduje, iż sąd je oddali. Upływ terminu nie uniemożliwia całkowicie stwierdzeniu bezskuteczności uznania ale o tym poniżej.

Jak wskazuje doktryna [w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Borysiak Witold, Manowska Małgorzata, Sadomski Jacek, Skowrońska-Bocian Elżbieta, Trębska Barbara, Trybulska-Skoczelas Ewa, Wierciński Jacek, Zegadło Robert. LexisNexis, Warszawa 2014]:

Jedyną przesłanką żądania ustalenia bezskuteczności uznania jest brak pokrewieństwa uznającego i dziecka. Wnoszący powództwo powinien zatem udowodnić, że nie jest biologicznym ojcem dziecka, którego ojcostwo uznał. Może to uczynić za pomocą wszelkich środków dowodowych, choć najpewniejszym dowodem dla wykazania braku pokrewieństwa jest badanie polimorfizmu DNA, które pozwala na ustalenie więzi genetycznej - lub jej braku - między ojcem a dzieckiem. Sąd nie może natomiast oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych, a wyrok zaoczny nie może opierać się na przyjęciu za prawdziwe twierdzenia powoda (art. 431 w zw. z art. 458 § 1 k.p.c.).

Pan posiada już dowód tego, że nie jest Pan ojcem dziecka – najbardziej pewny i nie budzący wątpliwości – dlatego też wobec tego, że to na Panu jako żądającym ustalenia bezskuteczności spoczywa obowiązek udowodnienia Pana żądania, Pana pozycja jest jak najbardziej korzystna. Jednakże w toku postępowania sąd zarządzi ponowne przeprowadzenie dowodu. Będzie to konieczne, gdyż nie można w toku procesu jednoznacznie potwierdzić, czy materiał którym Pan dysponował, pochodził od dziecka czy od innej osoby. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie sądowym, prywatna opinia, nawet sporządzona przez biegłego sądowego, nie może być dowodem w sprawie (jeśli już, to dowodem prywatnym, nie urzędowym). Bez wątpienia powinien ją Pan załączyć do pozwu, jednakże sąd nie oprze się wyłącznie na niej, lecz zarządzi przeprowadzenie dowodu w toku procesu. Oczywiście matka może nie zgodzić się na pobranie od dziecka krwi, sąd może zarządzić przeprowadzenie takiego badania bez zgody matki wyjątkowo – jeśli chodzi o dobro dziecka (art. 109 kro). Jeśli natomiast matka nie zgodzi się na badanie a sąd nie zarządzi przeprowadzenia takowego bez jej zgody, brak będzie jednoznacznego dowodu a sąd będzie oceniał brak zgody matki. Innymi słowy, odmowa matki może być uznana jako obawa przed przyznaniem, że dziecko nie pochodzi od Pana. Dysponuje Pan wprawdzie najbardziej pewnym dowodem, iż dziecko od Pana nie pochodzi, wydanie wyroku przez sąd nie będzie jednak w tej sytuacji wyłącznie formalnością a dowody przeprowadzone w toku postępowania wydają się konieczne.

Jak wskazano powyżej, termin 6 miesięcy jest terminem zawitym, jego upływ powoduje zasadniczo wygaśnięcie uprawnienia do żądania ustalenia bezskuteczności uznania. Jednakże warto wskazać, że terminem tym nie jest związany prokurator, który zawsze może wnieść powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w każdym czasie za życia dziecka, jeżeli wymaga tego jego dobro lub interes społeczny [kro]:

Art. 86. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, prokurator może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania.

Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka wnosi się do sądu rejonowego, właściwego miejscowo dla miejsca zamieszkania pozwanego – będzie to więc sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka i jego matki. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje także, kto jest stroną postępowania:

Art. 82. § 1. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku.

Prawidłowo powinien więc Pan pozwać matkę i dziecko. Opłata od pozwu jest stała i wynosi 200 zł [art. 27 pkt 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych].

W sprawach o zaprzeczenie pochodzenia dziecka lub o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, albo o rozwiązanie przysposobienia odpis pozwu doręcza się prokuratorowi i zawiadamia się go o terminach rozprawy [art. 457 k.p.c.].

W zakresie alimentów należy wskazać co następuje. Przepisy prawne nie regulują wprost analogicznej dla Pana sytuacji. Jedyną podstawą, na której mógłby się Pan oprzeć żądając zwrotu alimentów, byłoby tzw. nienależne świadczenie. Zgodnie z Kodeksem cywilnym:

Art. 410. § 1. Przepisy artykułów poprzedzających [o bezpodstawnym wzbogaceniu – przyp. red.] stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Jednakże w analogicznej sytuacji wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale, która stała się zasadą prawną:

(...)

2. Niezależnie od tego, czy wyrokowi unieważniającemu uznanie dziecka przypisze się znaczenie konstytutywne czy deklaratoryjne - wyrok taki usuwający istniejący dotychczas stosunek prawny rodzicielstwa działa wstecz (ex tunc). Nie jest możliwa do przyjęcia konstrukcja ojcostwa podzielonego w czasie.

3. Ustanie ojcostwa w następstwie wyroku sądowego nie ma wpływu na ocenę prawidłowości wyroku zasądzającego alimenty od ojca w okresie sprzed wyroku unieważniającego uznanie dziecka. Nie ulegają więc zwrotowi alimenty dotychczas zapłacone, natomiast od prawomocności wyroku uchylającego ojcostwo ustaje obowiązek dalszych świadczeń alimentacyjnych, chociażby były już prawomocnie zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane.

[tak: Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 26 stycznia 2012 r. - III CZP 91/2011].

Nie będzie się więc Pan mógł ubiegać o zwrot alimentów w opisanej sytuacji.