Kara umowna, odstąpienie, wykonanie zastępcze

Odpowiedź prawnika: Kara umowna, odstąpienie, wykonanie zastępcze

Jeśli strony zawarły w umowie klauzulę, zgodnie z którą wykonawca w razie opóźnienia ma zapłacić określoną kwotę, a opóźnienie takie nastąpiło, to oczywiście można dochodzić roszczenia. Zgodnie z art. 483 kc można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Może Pan żądać zarówno zapłaty kary umownej za niedotrzymanie terminu jak i wykonania robót do końca. Zgodnie bowiem z § 2 tego artykułu dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Żądanie może być skierowane do wykonawcy w dowolnej formie, jednak dla celów dowodowych należałoby zrobić to, jak sam Pan wskazuje, w formie listu poleconego - za potwierdzeniem odbioru.

Nierzetelny wykonawca mógłby uchylić się od zapłaty kary umownej w zasadzie tylko wtedy, gdy opóźnienie wyniknęłoby nie z jego winy albo zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane (wtedy dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej), albo wykazując, że kara umowna jest rażąco wygórowana (484 § 2 kc).

Ponadto w razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika. Natomiast tylko w  wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika (480 kc).

Może Pan również skorzystać z możliwości odstąpienia od umowy. Zasady tego odstąpienia są następujące. Powinien Pan wyznaczyć wykonawcy odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie Pan uprawniony do odstąpienia od umowy. Może Pan również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Wyznaczenia dodatkowego terminu z zagrożeniem odstąpienia od umowy nie traktuje się jako zmiany umowy, przedłużenia terminu dłużnikowi.

Pojawia się więc pytanie czy w razie odstąpienia od umowy może Pan żądać zapłaty kary umownej.

Co do zasady przyjmuje się bowiem, że w razie odstąpienia umowa jest uważana za niezawartą (skutkuje wygaśnięciem zobowiązania od samego początku, tak jakby go nie było), a strony muszą sobie zwrócić wzajemne świadczenia. Skoro umowa wygasa ze skutkiem wstecznym to rodzi się problem taki, że również ze skutkiem wstecznym wygasa klauzula, w której zastrzeżono karę umowną. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 5 października 2006 r., IV CSK 157/2006, zgodnie z którym wykonanie prawa odstąpienia inwestora od umowy o roboty budowlane nie pozbawia go roszczenia o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek przekroczenia terminu oddania obiektu.

W uzasadnieniu SN wskazał, iż „utrzymywanie w mocy postanowień umownych zabezpieczających lub upraszczających wyrównanie szkody w znaczeniu bardziej potocznym niż w art. 361 § 2 kc lub skłaniających dłużnika do wypełnienia zobowiązania jest zgodne z zasadami współczesnych regulacji prawa kontraktowego lub traktatowego. Principles of European Contract Law w art. 9:3052 wyrażają zasadę utrzymania w mocy postanowień umowy, które zgodnie z wolą stron mają działać nawet po rozwiązaniu. Utrzymywanie się roszczeń o zapłatę kary umownej nie zostało zakwestionowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. wyroki z dnia 26 listopada 2004 r. V CK 411/2004 Izba Cywilna 2005/10 str. 48, z dnia 6 maja 2004 r. II CK 261/2003 niepubl., oraz z dnia 15 września 2005 r. II CK 72/2005 Monitor Prawniczy 2006/22 str. 1222)."