Przepadek zaliczki

Odpowiedź prawnika: Przepadek zaliczki

Instytucja zadatku uregulowana została w art. 394 k.c., który stanowi:

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym wzmacniającym umowę (podobnie - odstępne i kara umowna). Zadatek zabezpiecza pewność wykonania umowy. Wola stron decyduje o tym, którą z możliwych klasycznych funkcji zadatku zwiążą one z jego wręczeniem:

• znaku zawarcia umowy (np. w razie długo trwających negocjacji),

• zaliczki na poczet przyszłego świadczenia (przede wszystkim pieniężnego), w takim przypadku zadatek-zaliczka zapłacony przy umowie przedwstępnej podlega zwrotowi, jeśli nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej - tak orz. SN z 25 marca 2004 r., II CK 116/2003 (niepubl.);

• szczególnej sankcji na wypadek niewykonania umowy przez którąkolwiek ze stron;

• odstępnego (art. 396 k.c.).

Natomiast instytucja zaliczki nie jest wprost uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego. Co do zasady (strony mogą postanowić inaczej), zaliczka nie stanowi zabezpieczenia wykonania umowy. Stanowi jedynie kwotę wpłaconą na poczet przyszłych należności. Skutki wręczenia zaliczki wywnioskować można jedynie z ogólnych przepisów o wykonywaniu umów wzajemnych. Zgodnie z art. 494 k.c. strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Z chwilą skutecznego złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy odpada podstawa prawna spełnionych już świadczeń. W konsekwencji powinien zostać przywrócony stan rzeczy sprzed zawarcia umowy. Może to w szczególności nastąpić przez zwrot świadczeń otrzymanych przez strony. Z tej przyczyny każdej ze stron przysługuje roszczenie zwrotne (por. Wiśniewski Tadeusz [w:] Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard - Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom I. Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IX) ss. 851). Pamiętać jednak należy, iż jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej lub jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może m.in. żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.