Rachunek wspólny - śmierć współposiadacza

Odpowiedź prawnika: Rachunek wspólny - śmierć współposiadacza

Zgodnie z art. 51 prawa bankowego rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek samorządu terytorialnego (rachunek wspólny).Z kolei zgodnie z art. 51a prawa bankowego, w przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Tak samo każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy. Na podstawie art. 57 prawa bankowego przepisy art. 55 ust. 1 i art. 56 ust. 1 nie dotyczą rachunku, o którym mowa w art. 51.

Oznacza to więc, iż z mocy art. 57 prawa bankowego wypłaty z rachunków oszczędnościowych na pokrycie kosztów pogrzebu, wypłat kwot z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego, o których mowa w art. 55 ust. 1 prawa bankowego oraz wypłaty dyspozycji wkładem na wypadek śmierci dotyczą wyłącznie rachunków indywidualnych i nie jest możliwe zastosowanie wymienionej regulacji do wspólnych rachunków bankowych.

Przytaczając pogląd zawarty w Wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 października 2010 r. należy wskazać, że:

,,Z chwilą śmierci jednego z dwóch współposiadaczy rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego staje się on rachunkiem indywidualnym prowadzonym tylko dla jednej osoby fizycznej. Oznacza to, że bank - zgodnie z art. 138a ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - jest zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu kwoty świadczeń przekazanych na ten rachunek za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy (drugiego współposiadacza konta)."(1)

 ,,Umowa wspólnego rachunku bankowego powinna określać losy tego stosunku prawnego na wypadek śmierci współposiadacza. Dopuszczalne jest zarówno postanowienie o rozwiązaniu umowy, jak i jej przekształceniu w umowę indywidualnego rachunku bankowego. W przypadku wygaśnięcia umowy dopuszczalne jest postanowienie o podziale środków w częściach równych między pozostałych przy życiu współposiadaczy i spadkobierców zmarłego. Dopuszczalność takich klauzul wynika z faktu, że regulują one wyłącznie treść wierzytelności do banku na wypadek śmierci współposiadacza. Skutkują zatem tylko w stosunku: współposiadacze - bank. Jeżeli w rzeczywistości zmarłemu współposiadaczowi przysługiwało w stosunkach wewnętrznych prawo do większej części środków, niż ustalona w umowie rachunku bankowego, spadkobiercy mogą dochodzić zwrotu od pozostałego przy życiu współposiadacza, będzie to jednak kwestia ich rozliczeń wewnętrznych. W tym zakresie postanowienie umowy rachunku wspólnego o podziale środków nic nie zmienia, a bank, postępując zgodnie z tym postanowieniem skutecznie zwolni się z zobowiązania zarówno w stosunku do pozostałych przy życiu współposiadaczy, jak i spadkobierców zmarłego współposiadacza."(2)

W doktrynie prawa wyrażony jest pogląd, że ,,za niedopuszczalne i zarazem niecelowe z punktu widzenia banku należałoby uznać postanowienie, z mocy którego z chwilą śmierci współposiadacza bank miałby blokować konto wspólne do czasu przedstawienia postanowień sądowych o stwierdzeniu nabycia i dziale spadku. Bank nie jest bowiem w takiej sytuacji gwarantem wypłaty środków na rzecz spadkobierców zmarłego współposiadacza. Nie jest też uprawniony do przeprowadzania we własnym zakresie "działu spadku", ponadto nie ma ani interesu, ani możliwości ustalania, jaka ilość zgromadzonych środków powinna rzeczywiście w wewnętrznym rozrachunku przypaść poszczególnym współposiadaczom, a następnie ich spadkobiercom. Nie można ponadto dopuścić do sytuacji, w której z powodu śmierci jednego współposiadacza współposiadacz pozostały przy życiu zostaje odcięty od środków na rachunku i nie może realizować przysługującej mu do banku wierzytelności."(3)

Wydaje się zatem, iż istniej możliwość, aby spadkobiercy po pobraniu przez żyjącego współposiadacza połowy zgromadzonych środków na koncie, dochodzili od niego zwrotu takiej części kwoty, która według ich wiedzy przypadała ich spadkodawcy w części przekraczającej połowę środków zgromadzonych na wspólnym koncie, będzie to jednak kwestia ich rozliczeń wewnętrznych, na które bank nie ma wpływu.

Najczęściej w praktyce w sytuacji śmierci jednego ze współposiadaczy konta banki przyjmują zasadę, która z jednej strony chroni interesy spadkobierców zmarłego współposiadacza rachunku wspólnego, a z drugiej strony dzięki tej zasadzie nie dochodzi do zupełnej blokady dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku wspólnym przez żyjącego współposiadacza rachunku. Polega to na tym, że zablokowana części środków pieniężnych (przy 2 współposiadaczach rachunku jest to połowa) jest możliwa do pobrania przez spadkobierców zmarłego współposiadacza rachunku wspólnego po okazaniu w banku postanowienia o nabyciu spadku, a do pozostałej część środków pieniężnych zgromadzonych na tym rachunku bankowym uprawnionym do dyspozycji jest żyjący współposiadacz.

Reasumując należy wskazać, iż pomimo tego, że zasady prowadzenia wspólnych kont bankowych określone są w prawie bankowym, to duże znaczenia ma tutaj także umowa rachunku bankowego zawarta między stronami oraz regulamin związany z tą umową. Najczęściej w regulaminie (lub w umowie) znajduje się zapis, iż w razie śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku bankowego, pozostali współposiadacze rachunku są zobowiązani do niezwłocznego zawiadomienia o tym facie banku. Wtedy bank blokuje połowę środków na koncie do czasu przeprowadzenia postępowania spadkowego. Połowa środków z konta może zostać wtedy przeksięgowana na indywidualne konto żyjącego współposiadacza rachunku, o ile samo konto nie zostaje zgodnie z umową przekształcone w konto indywidualne, to wtedy połowa tych środków pozostaje w dyspozycji żyjącego współposiadacza konta. Nie jest to jednak regułą i banki mogą te sprawy regulować nieco odmiennie. W celu ustalenia zatem szczegółów w tym zakresie należy dokonać analizy zapisów znajdujących się w umowie o prowadzenie wspólnego rachunku, a także weryfikacji postanowień zawartych w regulaminie banku. Niezależnie jednak od szczegółów zapisów umowy i regulaminu bankowego po śmierci jednego ze współposiadaczy rachunku bankowego w dyspozycji drugiego (żyjącego) współposiadacza rachunku powinna pozostać co najmniej połowa zgromadzonych środków na koncie. Natomiast pozostała część powinna zostać rozdysponowana dopiero na podstawie postanowienia o nabyciu spadku lub postanowienia o dziale spadku przy uwzględnieniu zapisów umowy o prowadzenie tego rachunku. Jeżeli współposiadacz nie poinformuje banku o śmierci drugiego współposiadacza, wtedy pewnie będzie w stanie pobrać zgromadzoną całość środków finansowych na koncie wspólnym, gdyż bank nie będzie wiedział o śmierci współposiadacza tego konta. Jednakże żyjący współposiadacz konta powinien liczyć się z tym, że spadkobiercy zmarłego współposiadacza rachunku wspólnego będą uprawnieni do dochodzenia od niego na drodze sądowej zwrotu pobranej przez niego części środków zgromadzonych na koncie przypadających ich spadkodawcy, czyli zmarłemu współposiadaczowi konta (tytułem np. bezpodstawnego wzbogacenia lub świadczenia nienależnego). Ponadto takie zachowanie żyjącego współposiadacza rachunku może zostać potraktowane w świetle przepisów prawa jako przestępstwo i z tego tytułu ścigane na drodze karnej, bowiem istnieje możliwość złożenia zawiadomienia przez bank o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa przywłaszczenia sobie powierzonego mienia. Zgodnie z art. 284 § 1 k.k. (kodeksu karnego) osoba, która przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

(1) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 października 2010 r. III AUa 773/2010 LexPolonica nr 2623395, Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych 2011/3 poz. 3 str. 36.
(2) D. Rogoń, Komentarz do art.51(a) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U.02.72.665), [w:] F. Zoll (red.), A. Adamek, K. Bitner-Przybylska, M. Brożyna, M. Chudzik, A. Frań, I. Karasek, K. Kohutek, K. Korus, R. Kwaśnicki, J. Lachner, J. Molis, M. Olczyk, K. Płończyk, P. Podlasko, M. Porzycki, A. Rataj, D. Rogoń, M. Rusinek, M. Spyra, T. Spyra, S. Szuster, P. Tereszkiewicz, A. Wacławik, F. Wejman, M. Wyrwiński. Prawo bankowe. Komentarz, Tom I i II, Zakamycze, 2005.Stan prawny: 2005.05.20.
(3) Ibidem