Ustanowienie służebności pod wpływem podstępu

Odpowiedź prawnika: Ustanowienie służebności pod wpływem podstępu

Niestety trudno w świetle opisanego stanu faktycznego podważać akt notarialny tylko dlatego, że matka nie była właścicielką nieruchomości. Nie ma bowiem znaczenia czy uprawniony do służebności (matka) nie był właścicielem nieruchomości, która została obciążona służebnością osobistego na jego rzecz. Służebność osobista może być ustanowiona na rzecz, która jest zupełnie niezwiązana prawne z nieruchomością.

Pojawia się więc pytania czy możliwe byłoby powołanie się na błąd.

Zgodnie z art. 84 i nast. kc w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

W opisanej sytuacji mamy do czynienia raczej z błędem w zakresie pobudek jakimi kierowała się córka ustawiając służebność na rzecz matki. Tak też SN w wyroku z 10 września 1997 r., I PKN 251/97, OSNAPiUS 13/98, poz. 389, zgodnie z którym do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wywołanego podstępnie wystarczy, aby błąd dotyczył sfery motywacyjnej stanowiącego przyczynę złożenia oświadczenia woli.

Zakładając, że będą Państwo w stanie udowodnić podstęp matki, córka można rozważyć złożenie  oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli - uchylenie się można ograniczyć do ustanowienia służebności, nie trzeba uchylać się od umowy darowizny.

Oprócz problemów dowodowych mogą pojawić się jeszcze problemy odnośnie terminu do skutecznego złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków oświadczenia. Otóż zgodnie z art. 88 kc uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia. Z uwagi na to, że nastąpiło wprowadzenie w błąd odnośnie regulacji prawnej (co następnie miało wpływ na sferę motywacyjną, było pobudką do ustanowienia służebności) błąd można było wykryć w zasadzie od razu i może pojawić się problem z wykazaniem, że faktycznie dopiero teraz zorientowali się Państwo w tej materii.

Przede wszystkim jednak należałoby się zastanowić, czy rzeczywiście mamy tu do czynienia z podstępem. „W potocznym rozumieniu jest to świadome wywołanie u drugiej osoby fałszywego obrazu jakiegoś faktu, sytuacji lub przekonania po to, aby skłonić ją do określonego postępowania. W znaczeniu normatywnym celem podstępnego działania jest wprowadzenie drugiej osoby w błąd po to, żeby dokonała określonej czynności prawnej" (tak S. Rudnicki, w: S. Rudnicki, S. Dmowski, Najnowsze wydanie:  Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2007 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, wydanie VIII).

Problem w tym wypadku wynika z tego, iż to podstępne wprowadzenie w błąd opierało się na twierdzeniu dotyczącym regulacji prawnych i dającym się zweryfikować. Możliwości zasadności powołania się na podstęp nie wyklucza to, że dana osoba mogła łatwo podstęp dostrzec. Nie ma  bowiem znaczenia lekkomyślność czy łatwowierność osoby wprowadzonej w błąd. Jednakże są pewne granice (np. często taka cienka granica występuje miedzy podstępem a reklamą).

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.