Waloryzacja kwoty otrzymanej w spadku.

Odpowiedź prawnika: Waloryzacja kwoty otrzymanej w spadku.

Niniejsza opinia prawna zawierać będzie analizę sytuacji oraz odpowiedzi na zadane pytania w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., nr 16, poz. 93, dalej k.c.), ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r. nr 43 poz. 296, dalej k.p.c.), poglądy doktryny oraz aktualne orzecznictwo sądów polskich.

Analiza załączonego dokumentu prowadzi do wniosku, że przedmiotem pytania jest zapis testamentowy, na mocy którego spadkodawca zobowiązał spadkobierców testamentowych do jednorazowych świadczeń pieniężnych na rzecz określonych osób. Zgodnie z art. 968 § 1 k.c.:

§ 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). 

Zapis testamentowy to nic innego jak dług spadku. W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1988 roku1 , wskazano, że dług spadkowy będący zobowiązaniem pieniężnym, podlega rozliczeniu według nominalnej wysokości. Zasada nominalizmu, wyrażona w art. 385 z ind. 1 § 1 k.c. stanowi:

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Aktualnie do zasady nominalizmu ma zastosowanie denominacja złotego z 1995 roku, na mocy której zobowiązanie, przykładowo na 10 000 zł sprzed denominacji, aktualnie warte jest nominalnie 1 zł. Niemniej polskie prawo cywilne przewiduje mechanizm waloryzacyjny. Zgodnie z art. 358 z ind. 1 § 3 k.c.:

§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. 

Zasadniczą przesłanką powyższej klauzuli jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, wymagana jest zatem „istotność” tej zmiany. Dookreślenie tego pojęcia należy do zadań orzecznictwa. Kwestia jest ważna, gdyż pewna skala zmian mieści się zawsze w zakresie normalnego ryzyka umownego, a więc ryzyka, które powinno być brane pod uwagę przez każdą ze stron zobowiązania pieniężnego. Strony, pragnące to ryzyko wyłączyć, powinny ewentualnie w zawieranej umowie zastrzec jakąś klauzulę waloryzacyjną. Jeżeli takiej klauzuli nie przewidziały, to możliwość domagania się zmiany wysokości świadczenia uzależniona jest od zaistnienia „istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza”. Dopiero wówczas, gdy sąd uzna, że powstał swoisty „stan waloryzacyjności”, dokonuje on ustaleń w aspekcie zasad współżycia społecznego.

Ze względu na to, że omawiany przepis jest wyrazem „prawa sędziowskiego”, brak w nim wskazówek konkretyzujących mierniki dokonywanej przez sąd waloryzacji świadczeń pieniężnych. Kwestia ta całkowicie pozostawiona została uznaniu sędziowskiemu, opartemu na wszechstronnym rozważeniu okoliczności danej sprawy, przy stosowaniu ogólnych, kierunkowych wskazówek zawartych w ustawie2 .

Z powyższego wynika że może Pan, dochodząc wykonania zapisu, zażądać dokonana waloryzacji wartości zapisu, uwzględniając denominacje. Nie ma jednoznacznych reguł, czy może Pan żądać kwoty 20 000 zł (dzisiejszej wartości), czy kwoty mniejszej. W pierwszej kolejności należy zbadać ile wart był zapis o przedmiotowej wartości w latach 70-tych a następnie odnieść tę wartość do czasów dzisiejszych. Można przykładowo spróbować ustalić ile dóbr można było kupić za kwotę zapisu w latach 70-tych i porównać to do dzisiejszej siły nabywczej. Jeżeli nie będzie można znaleźć porozumienia z zobowiązanym do zapisu w kwestii wypłaty kwoty zwaloryzowanej, można wnieść pozew do sądu o wypłatę zapisu wraz z waloryzacją. Podstawą prawną waloryzacji, będzie tutaj art. 358 z ind. 1 § 3 k.c.