Pytanie klienta:
Odpowiedź prawnika:
Wykreślenie budynku z ewidencji zabytków jest możliwe, ale procedura różni się w zależności od tego, czy obiekt widnieje w rejestrze zabytków czy jedynie w gminnej ewidencji zabytków. Oba rodzaje ewidencji nakładają różne ograniczenia na właścicieli nieruchomości.
Kluczowa różnica
Rejestr zabytków i gminna ewidencja zabytków to dwa odrębne systemy ochrony. Pierwszy prowadzi wojewódzki konserwator zabytków, drugi - wójt/burmistrz/prezydent miasta.
Rodzaje ewidencji zabytków w Polsce
Rejestr zabytków
- Prowadzi wojewódzki konserwator zabytków
- Wymaga decyzji administracyjnej o wpisie
- Większe restrykcje
- Możliwość otrzymania dotacji
Gminna ewidencja zabytków
- Prowadzi wójt/burmistrz/prezydent miasta
- Wpis na podstawie zarządzenia
- Mniejsze ograniczenia
- Brak automatycznego prawa do dotacji państwowych
Skreślenie z rejestru zabytków
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków, zabytek wpisany do rejestru zostaje skreślony, gdy:
- uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę wartości historycznej, artystycznej lub naukowej
- jego wartość nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych
Ważne ograniczenie
Sądy administracyjne interpretują pojęcie "utraty wartości zabytkowej" bardzo wąsko. Zły stan techniczny czy wysokie koszty remontu nie stanowią podstawy do skreślenia z rejestru.
Procedura skreślenia z rejestru
Krok 1: Wniosek do Generalnego Konserwatora Zabytków
Postępowanie wszczyna się z urzędu lub na wniosek właściciela zabytku. Decyzję wydaje Generalny Konserwator Zabytków działający w imieniu Ministra Kultury.
Krok 2: Ocena stanu zachowania
Organ bada, czy obiekt zachował substancję inkorporującą rdzeń wartości zabytkowej. Kluczowe jest ustalenie, czy zniszczenie dotyczy elementów istotnych dla wartości zabytku.
Krok 3: Decyzja o skreśleniu
Po pozytywnej ocenie wydawana jest decyzja o skreśleniu z rejestru, która umożliwia uzyskanie pozwolenia na rozbiórkę.
Wykreślenie z gminnej ewidencji zabytków
Sytuacja z gminną ewidencją zabytków uległa znaczącej zmianie po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2023 r. (sygn. P 12/18), który uznał za niekonstytucyjną procedurę wpisywania obiektów bez udziału właściciela.
Przełomowy wyrok TK
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wpisywanie nieruchomości do gminnej ewidencji zabytków bez zapewnienia właścicielowi możliwości obrony narusza konstytucyjne prawo do ochrony własności.
Podstawy wykreślenia z GEZ
O wykreśleniu z gminnej ewidencji zabytków decyduje wójt/burmistrz/prezydent w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Możliwe podstawy:
- Utrata wartości na podstawie których obiekt został wpisany
- Niepotwierdzona wartość w nowych ustaleniach
- Wadliwa procedura wpisu - brak udziału właściciela
- Zniszczenie lub znacząca przebudowa obiektu
Sprawdzenie podstaw wpisu
Ustal, na jakiej podstawie budynek został wpisany do ewidencji i czy procedura była zgodna z prawem.
Analiza wartości zabytkowej
Rozważ zlecenie ekspertyzy historyczno-konserwatorskiej potwierdzającej brak szczególnej wartości architektonicznej.
Wniosek o wykreślenie
Złóż wniosek do wójta/burmistrza/prezydenta o wykreślenie z uzasadnieniem i dokumentacją.
Ewentualne zaskarżenie
W przypadku odmowy możliwe jest zaskarżenie decyzji lub bezczynności organu do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Pozwolenie na rozbiórkę zabytków
Po wykreśleniu z odpowiedniej ewidencji możliwe jest uzyskanie pozwolenia na rozbiórkę:
Zabytek wpisany do rejestru
Pozwolenie na rozbiórkę wymaga uprzedniego skreślenia z rejestru przez Generalnego Konserwatora Zabytków.
Zabytek w gminnej ewidencji
Pozwolenie na rozbiórkę wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Praktyczne wskazówki
Co należy zrobić w pierwszej kolejności?
- Sprawdź status obiektu - czy jest wpisany do rejestru zabytków, gminnej ewidencji zabytków, czy obu
- Zbadaj podstawy wpisu - kiedy i w jaki sposób obiekt został objęty ochroną
- Oceń stan techniczny - czy obiekt zachował wartości zabytkowe
- Skonsultuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie budowlanym i ochronie zabytków
Uwaga na terminy
Wojewódzki konserwator zabytków ma 30 dni na zajęcie stanowiska w sprawie pozwolenia na rozbiórkę. Brak odpowiedzi uznaje się za brak zastrzeżeń.
Aktualne przepisy prawne (2024-2025)
Podstawę prawną stanowią:
- Ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2024 poz. 1292)
- Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2023 r. (sygn. P 12/18)
Podsumowanie
Wykreślenie budynku z ewidencji zabytków jest możliwe, ale wymaga spełnienia określonych przesłanek prawnych. W przypadku gminnej ewidencji zabytków sytuacja znacznie się poprawiła po wyroku TK. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy prawnej i może wymagać wsparcia specjalisty.