Wykreślenie budynku z ewidencji zabytków.

Odpowiedź prawnika: Wykreślenie budynku z ewidencji zabytków.

Przygotowana dla Pana opinia oparta została przede wszystkim na przepisach ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Z 2013r. Nr 1409 – j.t.) oraz ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami (Dz. U. Z 2014r. Nr 1446 – j.t.).

Celem niniejszej opinii jest analiza przedstawionych okoliczności faktycznych w tym w szczególności wyjaśnienie wątpliwości dotyczących wykreślenia budynku z ewidencji zabytków.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż rejestr zabytków jest czymś odmiennym od gminnej ewidencji zabytków.

Jak wskazuje ustawa o ochronie zabytków, 

Rejestr zabytków, zwany dalej "rejestrem", dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków.

Ewidencja zabytków uregulowana jest w dalszych przepisach powołanej ustawy:

Art. 21. 

Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków, działającego w imieniu Ministra Kultury, o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy organ w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

Wojewódzki Konserwator Zabytków jest obowiązany zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na rozbiórkę obiektów budowlanych w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia.

Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się za brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych.

Uzyskanie pozwolenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na podjęcie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, jeżeli tak wynika z przepisów prawa budowlanego. Wojewódzki Konserwator Zabytków decyzje podejmuje po zbadaniu czy zabytek ma istotną wartość kulturową, czy nie zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, czy jest szansa na odrestaurowanie, jakie wiązały się z tym będą koszty. Jest to w głównej mierze decyzja uznaniowa.

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków – zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych, zostaje skreślony z rejestru. Skreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Postępowanie w sprawie skreślenia zabytku z rejestru wszczyna się z urzędu bądź na wiosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy

Pojęcia użyte w art. 13 ust 1 w/w ustawy są nieostre, pozostawiają konserwatorom zabytków szerokie pole do uznaniowości w podejmowanych decyzjach. Niewątpliwie należy mieć na uwadze, że nie każde zniszczenie (nawet jeżeli ma ono charakter znaczny) sprawia, że budynek traci znaczenie zabytkowe lub naukowe, czy artystyczne. Jak wskazała Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 marca 2006r. (sygn. akt: I SA/Wa 1238/05; LEX nr 197567) – dla zaistnienia przesłanki z art. 13 ust. 1 konieczne jest istnienie bezpośredniego związku przyczynowego pomiędzy faktem częściowego czy całkowitego zniszczenia obiektu wpisanego do rejestru, a utratą przez ten obiekt wartości historycznej, artystycznej lub naukowej przy czym pojęcia wartości historycznej nie można tu zawężać wyłącznie do możliwości korzystania z zabytków w sposób analogiczny jak w czasach historycznych.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 maja 2011r. (sygn. Akt: II OSK 1157/10; LEX nr 1081741) stwierdził, że o istnieniu wartości zabytkowej decyduje zachowanie substancji, która inkorporuje rdzeń wartości zabytkowej. Zniszczenie elementów zabytku, których zachowanie nie miało wpływu na istotę tego zabytku, powoduje uszczerbek w wartości zabytkowej, choć nie może powodować skreślenia. Organy oceniające zasadność wpisu do rejestru zabytków obiektu, który uległ zniszczeniu, powinny więc oceniać, czy stan zachowania tego obiektu jest na tyle zły, że nie przedstawia on już żadnej wartości historycznej, artystycznej lub naukowej.

W wyroku z dnia 15 października 2008r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. Akt: I SA/Wa 654/08; LEX nr 521941) wskazał, że: „Przesłanką, która musi być spełniona, aby nastąpiło wykreślenie zabytku z rejestru jest nie tyle sam fak zniszczenia zabytku, lecz zniszczenie w takim stopniu, który powoduje utratę wartości historycznej i naukowej.

W wyroku z dnia 16 listopada 2011r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. Akt: I SA 906/00; wskazał, że: „O skreśleniu z rejestru zabytków bądź odmowie skreślenia decyduje stan obiektu w dacie wydania w tym zakresie decyzji. O wykreśleniu zabytku z rejestru może zadecydować również śmierć techniczna budynku.”

Przy ocenie, czy zasadne jest wydanie zezwolenia na wykreślenie budynku z rejestru i pozwolenia na rozbiórkę, czy też należy nakazać odbudowę zabytku, należy więc sprawdzić stopień zniszczenia budynku. Śmierć techniczna budynku, to znaczne zniszczenie budynku, a właściwie całkowite zniszczenie budynku. Przy czym całkowite zniszczenie nie sprowadza się do zaistnienia stanu zerowego budynku, ale również do stanu, gdy odbudowany budynek nie będzie zawierał starych elementów, bo ze względów technicznych niemożliwym jest ich zachowanie, a powstanie nowego budynku będzie imitowało zabytek.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 5 października 2006r. (sygn. akt: I SA/Wa 596/06; LEX nr 295985) zwrócił uwagę, że „Przy ocenie czy zachodzą przesłanki, określone w art. 13 ust. 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, pozwalające na skreślenie zabytku z rejestru nie bierze się pod uwagę czynnika ekonomicznego (np. kosztów prac konserwatorskich i budowlanych)”.

Jeśli budynek jest więc wpisany do rejestru zabytków i ewidencji gminnej, wówczas wpierw konieczne będzie wykreślenie budynku z rejestru.

W przypadku gdy budynek będzie już wpisany wyłącznie do gminnej ewidencji zabytków, należałoby ustalić podstawy jego wpisu i je kwestionować, wzywając organ prowadzący ewidencję do jego wykreślenia na tej podstawie. Skuteczniejsze powinno być żądanie wykreślenia budynku w sytuacji, gdy był on wpisany do rejestru, ale został z niego wykreślony. W przypadku gdy organ wypowie się w tej materii, a decyzja organu będzie niekorzystna, możliwe będzie dalsze kwestionowanie i odwoływanie się od stanowiska organu (także do wojewódzkiego sądu administracyjnego), jeśli nie wypowie się, możliwe będzie kwestionowanie bezczynności organu.

Powinien Pan przede wszystkim spróbować jednak ustalić, czy i na jakiej podstawie budynek został wpisany do gminnej ewidencji zabytków, czy jest wpisany wyłącznie do ewidencji, czy także do rejestru. Zdarza się bowiem, że właściwe organy same dokonują aktualizacji ewidencji w przypadku, przykładowo, wykreślenia z rejestru czy zniszczenia całkowitego budynku, a za podstawę takich działań powołują przepisy art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym oraz powołany art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków.