Wypowiedzenie umowy zlecenia

Odpowiedź prawnika: Wypowiedzenie umowy zlecenia

Na wstępie należy wskazać na istotę umowy zlecenia. Jest ona uregulowana w Kodeksie Cywilnym:

"Art.734.§1.Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
§2.W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa."

W przedmiocie wypowiedzenia, kluczowy jest następujący przepis KC:

"Art.746§1.Dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Powinien jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia; w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę.
§2.Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę.
§3.Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów."

Najogólniej należy stwierdzić, że zarówno dający zlecenie, jak i przyjmujący zlecenie ma prawo do wypowiedzenia umowy zlecenia. Jest to prawo kształtujące, pozwalające jednej stronie rozwiązać stosunek zobowiązaniowy. Wypowiedzenie umowy jest czynnością prawną, obejmującą oświadczenie woli, składane drugiej stronie umowy. W odróżnieniu od odstąpienia od umowy, wypowiedzenie wywołuje skutki prawne, znosi stosunek prawny jedynie na przyszłość (ex nunc). Wypowiedzenie jest co do zasady konstrukcyjnie związane ze stosunkami prawnymi o charakterze ciągłym i bezterminowym. Jedynie wyjątkowo ustawodawca zezwala na wypowiedzenie umowy zawartej na czas oznaczony, co przewidziane jest np. przy umowie zlecenia. Podkreśla to również literatura prawnicza: „W przypadku umowy zlecenia prawo jej wypowiedzenia przysługuje w każdym przypadku, niezależnie od tego, na jaki czas została ona zawarta.”(1) Stanowisko takie znajduje potwierdzenie również w orzecznictwie Sądu Najwyższego gdzie czytamy:„Umowa zlecenia zawarta na czas oznaczony może być wypowiedziana przez każdą ze stron w każdym czasie (art. 746 k.c.).”(2) Przyznanie każdej ze stron prawa wypowiedzenia umowy zlecenia wynika ze znaczenia wzajemnego zaufania między nimi. Oznacza to możliwość wypowiedzenia w każdym momencie trwania umowy oraz bez względu na okoliczności, bez potrzeby zaistnienia ku temu ważnej przyczyny. Nie oznacza to jednak, że przyczyna wypowiedzenia pozostaje bez znaczenia dla skutków rozwiązania istniejącego stosunku prawnego. Brak ważnego powodu wypowiedzenia zlecenia odpłatnego powoduje odpowiedzialność odszkodowawczą strony wypowiadającej umowę (art. 746 § 1 in fine i § 2 in fine KC).

Ponieważ przepisy art. 746 KC nie wskazują terminów wypowiedzenia, wypowiedzenie zlecenia następuje ze skutkiem natychmiastowym. Strony mogą w umowie określić termin jej wypowiedzenia (por. J. Szczerski (w:) Komentarz, t. II, 1972, s. 1551). Mogą przy tym zróżnicować zasady wypowiedzenia zlecenia w zależności od przyczyn je uzasadniających, a więc określić inne zasady wypowiedzenia z ważnych powodów, inne w sytuacji ich braku. Innymi słowy, umowa może z zastrzeżeniem powyższego przepisu nadać takiego stosunkowi większą trwałość w tym. np. ograniczyć możliwość wypowiedzenia tylko do ważnych powodów.
Potwierdza to orzecznictwo: „W art. 746 kc jako regułę wyrażono swobodę stron w jednostronnym spowodowaniu zakończenia stosunku zlecenia bez względu na motywy, jakimi kierował się wypowiadający jak i swobodę zrzeczenia się przez strony możliwości rozwiązania stosunku zlecenia a zabroniono jedynie zrzeczenia się z góry możliwości dania wypowiedzenia z ważnych powodów.”(3)

Skutki wypowiedzenia są co do zasady uzależnione od tego, która ze stron dokonuje wypowiedzenia, a także od tego, czy umowa zlecenia miała charakter odpłatny oraz czy wypowiedzenie nastąpiło z ważnego powodu. W przypadku gdy wypowiedzenia dokonuje dający zlecenie, zobowiązany jest do zwrotu przyjmującemu zlecenie wydatków, poczynionych w celu należytego wykonania zlecenia. Zwrot obejmuje wydatki poczynione do dnia wypowiedzenia i powinien nastąpić zgodnie z art. 742 zd. 1 KC a więc z ustawowymi odsetkami. Ponadto, jeżeli zlecenie jest odpłatne, zobowiązany jest do zapłaty takiej części wynagrodzenia, która odpowiada dotychczasowym czynnościom przyjmującego zlecenie (art. 746 § 1 zd. 1 i 2 KC). Poza tym jeżeli przyjmujący zlecenie zaciągnął zobowiązania w celu wykonania umowy, dający zlecenie powinien go z nich zwolnić zgodnie z art. 742 zd. 2 KC. Skutki wypowiedzenia zlecenia odpłatnego zależą również od istnienia ważnego powodu je uzasadniającego. Jak wskazuje literatura: „Skutkiem każdego wypowiedzenia, niezależnie od tego, czy nastąpiło z ważnego powodu, czy nie, jest wygaśnięcie zobowiązania. Jeżeli jednak zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, strona, która dokonała wypowiedzenia, zobowiązana jest do naprawienia wyrządzonej w ten sposób szkody.
Ważne powody uzasadniające wypowiedzenie mogą mieć charakter obiektywny w postaci okoliczności niedotyczących żadnej ze stron (np. zmiana prawa polegająca na zakazaniu czynności prawnej, której dokonania dotyczy zlecenie), jak i charakter subiektywny czyli dotyczyć strony umowy. W tym drugim przypadku mogą to być okoliczności zarówno zawinione przez stronę, jak i niezawinione. Mogą dotyczyć strony, która wypowiada umowę (choroba uniemożliwiająca dalsze wykonywanie zlecenia, trudna sytuacja rodzinna, utrata uprawnień wymaganych do dokonania zleconej czynności, utrata zaufania do przyjmującego zlecenie), jak i drugiej strony (nieuzasadniona odmowa udzielenia zaliczki przez dającego zlecenie, nieudzielanie potrzebnych wiadomości przez przyjmującego zlecenie).”(4)

Strony mogą także w umowie określić okoliczności, które uznają za ważny powód wypowiedzenia zlecenia, jednakże wyliczenie takie nie wyłącza możliwości uznania za ważny powód innych sytuacji, w których dochodzi do wypowiedzenia. Zakres odpowiedzialności strony wypowiadającej zlecenie odpłatne w razie braku ważnego powodu obejmuje szkodę wyrządzoną na skutek wypowiedzenia. Samo oznaczenie „ważnego powodu” zależy w całości od okoliczności stanu faktycznego i nie może być przedmiotem abstrakcyjnej oceny. Jak wskazuje orzecznictwo: „Kwestia "ważności", o której mowa w art. 746 § 3 k.c., nie należy do sfery ustaleń faktycznych, lecz jest ich oceną.”(5) Przesłanki odpowiedzialności stanowią więc: wypowiedzenie dokonane bez ważnego powodu, szkoda powstała w majątku drugiej strony oraz związek przyczynowy między takim wypowiedzeniem a szkodą. Szkoda obejmuje zarówno rzeczywistą stratę, jak i utracone korzyści – w szczególności wynagrodzenie za następne miesiące, przez które umowa miała obowiązywać.

(1) Katarzyna Kopaczyoska-Pieczniak, Komentarz do Kodeksu Cywilnego
(2) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2004 r.o sygnaturze: IV CK 640/03
(3) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2003 r., o sygnaturze: V CK 386/2002
(4) Katarzyna Kopaczyoska-Pieczniak, Komentarz do Kodeksu Cywilnego
(5) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2005 r. V CK 530/04