Gdy zobowiązany nie płaci alimentów

Od 1 września 2006 r. obowiązują wszystkie już przepisy (wprowadzanej stopniowo) ustawy o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej.

Ów akt określa zasady postępowania wobec osób zobowiązanych do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego, jeżeli egzekucja prowadzona przez komornika sądowego jest bezskuteczna oraz zasady przyznawania zaliczek alimentacyjnych dla osób samotnie wychowujących dzieci, uprawnionych do świadczenia alimentacyjnego na podstawie tytułu wykonawczego, którego egzekucja jest bezskuteczna.

Co czeka dłużnika alimentacyjnego, który nie płaci alimentów?

Ustawa określa zasady postępowania wobec dłużników alimentacyjnych. I tak w przypadku bezskutecznej egzekucji świadczenia alimentacyjnego (oznacza to egzekucję, w wyniku której nie wyegzekwowano należności z tytułu świadczeń alimentacyjnych za okres trzech ostatnich miesięcy) komornik sądowy prowadzący postępowanie jest obowiązany do poinformowania organu  właściwego dłużnika (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego) o stanie egzekucji i przyczynach jej bezskuteczności. Natomiast ów organ właściwy dłużnika przekazuje komornikowi sądowemu wszelkie informacje istotne dla skuteczności egzekucji.

Ustawodawca postanowił, że powyżej wspomniane organy (organ właściwy dłużnika oraz komornik) de facto mają się nawzajem kontrolować. Dlatego obowiązkiem organu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego jest informowanie sądu o wszelkich przejawach opieszałości komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu. Natomiast komornik, nie rzadziej niż co pół roku, przekazuje prezesowi sądu informacje o działaniach podejmowanych w toku postępowań prowadzonych przeciwko osobom zobowiązanym do alimentacji i do zwrotu należności z tytułu zaliczki alimentacyjnej.

W przypadku bezskutecznej egzekucji, kiedy to komornik jest obowiązany do poinformowania organu właściwego o stanie egzekucji i przyczynach jej bezskuteczności, z woli ustawodawcy został w to zaangażowany także ośrodek pomocy społecznej. Ośrodek ten, na wniosek organu właściwego dłużnika, przeprowadza wywiad środowiskowy u dłużnika alimentacyjnego.

Ustawa przewiduje i taki przypadek, gdy dłużnik alimentacyjny nie może wywiązać się ze swych zobowiązań z powodu braku zatrudnienia. W takim wypadku organ właściwy dłużnika w pierwszej kolejności ma obowiązek zwrócić się do właściwego urzędu pracy o przedstawienie informacji o możliwościach aktywizacji zawodowej dłużnika alimentacyjnego, w razie braku możliwości aktywizacji zawodowej, musi wystąpić z wnioskiem do starosty o skierowanie dłużnika do prac organizowanych na zasadach robót publicznych, określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Oczywiście może się zdarzyć i tak, że dłużnik odmówi podjęcia pracy w ten sposób dla niego znalezionej, bądź w jakiś sposób będzie utrudniał przeprowadzenie w/w wywiadu środowiskowego przez ośrodek pomocy społecznej. W takich przypadkach organ właściwy dłużnika informuje podmiot uprawniony do złożenia wniosku o ściganie za przestępstwo określone w art. 209 § 1 ustawy - Kodeks karny (chodzi o tzw. przestępstwo niealimentacji).

Jakie inne formy nacisku na dłużnika alimentacyjnego przewiduje ustawa?

Organ właściwy dłużnika, w przypadku złożenia wniosku o ściganie za przestępstwo niealimentacji kieruje do starosty wniosek o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego. To właśnie na podstawie tego wniosku starosta wydaje decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy. Zwrot zatrzymanego prawa jazdy następuje na wniosek organu właściwego dłużnika po stwierdzeniu ustania przyczyn zatrzymania.

Czy ktoś będzie płacił alimenty za dłużnika, który nie płaci?

Organ właściwy wierzyciela (wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej) po otrzymaniu informacji o złożeniu wniosku o ściganie przestępstwa niealimentacji, może wytoczyć powództwo przeciwko osobom zobowiązanym w dalszej kolejności na podstawie art. 132 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, czyli przeciwko krewnym w linii prostej oraz rodzeństwu. U tych osób organ właściwy wierzyciela może zlecić ośrodkowi pomocy społecznej przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.

Co to jest zaliczka alimentacyjna?

Zaliczka alimentacyjna to kwota wypłacona przez organ właściwy wierzyciela (wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej) osobie uprawnionej na poczet należnego świadczenia alimentacyjnego, ustalonego na podstawie tytułu wykonawczego, jeżeli egzekucja jest bezskuteczna.

Kiedy i komu należy się zaliczka alimentacyjna?

Zaliczka alimentacyjna przysługuje osobie uprawnionej do ukończenia 18 roku życia albo, w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej, do ukończenia 24 roku życia. Świadczenie to przysługuje, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 583,00 zł.

W jakiej kwocie przysługuje zaliczka alimentacyjna?

Zaliczka przysługuje do wysokości świadczenia alimentacyjnego, nie więcej jednak niż:

1. w przypadku gdy w rodzinie jest jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki - 170,00 zł dla osoby uprawnionej albo 250,00 zł, jeżeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

2. w przypadku gdy w rodzinie są trzy osoby, lub więcej, uprawnione do zaliczki - 120,00 zł dla osoby uprawnionej albo 170,00 zł, jeżeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W przypadku, gdy dochód rodziny nie przekracza 50% kwoty 583 zł, kwotę zwiększa się do:

1. w przypadku gdy w rodzinie jest jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki - 300,00 zł dla osoby uprawnionej albo 380,00 zł, jeżeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,

2. w przypadku gdy w rodzinie są trzy osoby lub więcej uprawnione do zaliczki - 250,00 zł dla osoby uprawnionej albo 300,00 zł, jeżeli osoba ta legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W jakich okolicznościach zaliczka alimentacyjna nie będzie przysługiwać?

Ustawodawca przewidział także sytuacje, w których zaliczka alimentacyjna nie przysługuje:

1. jeżeli osoba uprawniona przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w rodzinie zastępczej,

2. jeżeli osoba uprawniona zawarła związek małżeński,

3. jeżeli osoba uprawniona jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.

Kwoty wskazane w ustawie nie są kwotami sztywnymi, dlatego ustawodawca postanowił, iż rada gminy może, w drodze uchwały, podwyższyć kwoty przewidziane ustawą. Podwyższenie zaliczek alimentacyjnych finansowane jest ze środków organu właściwego wierzyciela.

Czy zaliczkę można otrzymać tylko w formie pieniężnej?

Nie, ponieważ w przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej przekazał organowi właściwemu wierzyciela informację, że osoba uprawniona lub jej przedstawiciel marnotrawią wypłacaną jej zaliczkę lub wydatkują ją niezgodnie z przeznaczeniem, organ właściwy wierzyciela może przekazywać należną osobie zaliczkę w całości lub w części w formie rzeczowej.

Jakie są zasady przy ustalaniu prawa do zaliczki alimentacyjnej?

Przy ustalaniu prawa do zaliczki i jej wysokości:

1. w razie ustalenia łącznej kwoty świadczeń alimentacyjnych dla kilku osób uprawnionych, za kwotę świadczeń alimentacyjnych przysługujących jednej osobie uważa się część łącznej kwoty proporcjonalną do liczby osób, dla których ustalono świadczenia alimentacyjne,

2. w razie ustalenia świadczeń alimentacyjnych więcej niż jednym tytułem egzekucyjnym od różnych osób, za kwotę świadczeń alimentacyjnych przysługujących jednej osobie uważa się kwotę świadczeń alimentacyjnych przysługujących na podstawie wszystkich tytułów egzekucyjnych.

Prawo do zaliczki ustala organ właściwy wierzyciela począwszy od miesiąca, w którym został złożony u komornika sądowego wniosek wraz z wymaganą dokumentacją, do końca okresu zasiłkowego.

W przypadku gdy świadczenia alimentacyjne dochodzone są od dłużnika alimentacyjnego zamieszkałego za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, osoba mająca prawo do świadczeń alimentacyjnych składa do organu właściwego wierzyciela wniosek o ustalenie prawa do zaliczki alimentacyjnej łącznie z informacją sądu okręgowego o stanie egzekucji lub zaświadczeniem zagranicznej instytucji egzekucyjnej o stanie egzekucji świadczeń alimentacyjnych za okres trzech ostatnich miesięcy oraz wymaganą dokumentacją.

Osobie, o której mowa powyżej, zaliczka przysługuje począwszy od miesiąca, w którym osoba złożyła wniosek do sądu okręgowego o wykonanie wyroku, ustalającego prawo do świadczeń alimentacyjnych, w państwie zamieszkania dłużnika alimentacyjnego.

Ustalenie prawa do zaliczki następuje na wniosek osoby uprawnionej do niej, jej składa się za pośrednictwem komornika sądowego prowadzącego postępowanie egzekucyjne na rzecz osoby uprawnionej. Komornik dołącza do wniosku o przyznanie zaliczki zaświadczenie o bezskuteczności prowadzonego postępowania egzekucyjnego, w tym informację o wysokości wyegzekwowanego świadczenia alimentacyjnego.

Jakie dokumenty są podstawą wydania decyzji o przyznaniu zaliczki alimentacyjnej?

Organ właściwy wierzyciela wydaje decyzję administracyjną o przyznaniu zaliczki na podstawie:

1. wniosku o przyznanie zaliczki,

2. zaświadczenia komornika sądowego o bezskuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych i wysokości wyegzekwowanych świadczeń alimentacyjnych,
   ewentualnie: informacji sądu okręgowego o stanie egzekucji lub zaświadczenia zagranicznej instytucji egzekucyjnej o stanie egzekucji świadczeń alimentacyjnych

3. oświadczenia wnioskodawcy o spełnianiu warunków określonych w ustawie, w tym o niewystępowaniu okoliczności wyłączających przyznanie zaliczki, przekazaniu komornikowi sądowemu wszystkich znanych mu istotnych informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania egzekucyjnego wobec dłużnika alimentacyjnego,

4. informacji o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych do alimentacji względem osoby uprawnionej, na podstawie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy,

5. innych niezbędnych dokumentów określonych w przepisach o świadczeniach rodzinnych.

Organ właściwy wierzyciela po upływie kwartału dokonuje rozliczenia pomiędzy wypłaconą zaliczką a wyegzekwowanym przez komornika świadczeniem alimentacyjnym.

Czy wypłata zaliczki alimentacyjnej może zostać wstrzymana?

Organ właściwy wierzyciela wstrzymuje wypłatę zaliczki:

1. w przypadku odmowy udzielenia organowi właściwemu wierzyciela informacji mających wpływ na wypłatę zaliczki lub podania informacji nieprawdziwych,

2. w przypadku odmowy udzielenia komornikowi sądowemu przez osobę uprawnioną do zaliczki lub jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego informacji mających wpływ na skuteczność egzekucji lub podania informacji nieprawdziwych.

W przypadku udzielenia informacji mających wpływ na wypłatę zaliczki wznawia się wypłatę zaliczki od miesiąca, w którym wpłynęły informacje, do końca okresu zasiłkowego. Jeżeli wznowienie wypłaty wstrzymanej zaliczki nie nastąpi do końca okresu zasiłkowego, prawo do zaliczki wygasa. Komornik sądowy jest obowiązany udzielić organowi właściwemu wierzyciela informacji mających wpływ na wypłatę zaliczki.

Organ właściwy wierzyciela może ponadto bez zgody strony zmienić lub uchylić ostateczną decyzję administracyjną, na mocy której strona nabyła prawo do zaliczki, jeżeli uległa zmianie sytuacja rodzinna lub dochodowa rodziny mająca wpływ na prawo do zaliczki albo osoba nienależnie pobrała zaliczkę.

Czy zaliczka alimentacyjna może podlegać zwrotowi?

Dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości zaliczek wypłaconych osobie uprawnionej, powiększonej o 5%. 50% takiej kwoty stanowi dochód własny gminy, pozostałe 50% tej kwoty stanowi dochód budżetu państwa. Organ właściwy wierzyciela przekazuje komornikowi sądowemu decyzję przyznającą zaliczkę. Decyzja stanowi podstawę przekazywania przez komornika sądowego organowi właściwemu wierzyciela kwot wyegzekwowanych od dłużnika pozostałych po zaspokojeniu świadczeń alimentacyjnych.

Po wydaniu decyzji o przyznaniu zaliczki postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu osoby uprawnionej jest prowadzone w dalszym ciągu według przepisów ustawy - Kodeks postępowania cywilnego. Dłużnik alimentacyjny, przeciwko któremu prowadzona jest egzekucja świadczeń alimentacyjnych na rzecz osoby uprawnionej, nie może żądać zwolnienia z egzekucji powołując się na zapłacenie świadczeń alimentacyjnych do rąk osoby uprawnionej.

Osoba, która pobrała nienależnie zaliczkę, jest zobowiązana do jej zwrotu. Jednak organ właściwy wierzyciela może umorzyć należności dłużnika alimentacyjnego z tytułu wypłaconych zaliczek, a także wierzyciela z tytułu nienależnie pobranej zaliczki, uwzględniając sytuację dochodową i rodzinną tych osób.

Do kiedy obowiązywać będzie ustawa?

Ustawa straci moc moc z dniem 1 grudnia 2008 r. Zastąpi ją ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. 2007 r. Nr 192 poz.1378), która przywróci Fundusz alimentacyjny.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. 2005 r., Nr 86, poz. 732).