Gwarancja bankowa

Cel gwarancji

Gwarancja bankowa udzielana jest w celu zabezpieczenia wierzytelności beneficjenta gwarancji, jakie przysługują mu przeciwko dłużnikowi na podstawie tzw. stosunku podstawowego. Zabezpieczenie to wzmacnia pozycję beneficjenta gwarancji, gdyż czyni jego wierzytelność wykonalną w większym stopniu. W praktyce obrotu gospodarczego wierzyciele często żądają od swych dłużników takiego zabezpieczenia. Powoduje ono, że w razie spełnienia warunków określonych w gwarancji bankowej, wierzyciel znajdzie zaspokojenie swej wierzytelności bez względu na sytuację finansową dłużnika. Przykładowo, dostawca określonych dóbr może żądać a nawet uzależnić zawarcie umowy od uzyskania przez odbiorcę jego produktów gwarancji bankowej na zabezpieczenie roszczeń producenta z tytułu zapłaty.

Podmioty gwarancji bankowej

Bezpośrednio w stosunku gwarancji bankowej występują dwa podmioty - gwarant oraz beneficjent gwarancji. Gwarancja bankowa powstaje w momencie skierowania przez gwaranta do beneficjenta gwarancji oświadczenia woli w postaci przyjęcia na siebie określonych obowiązków. Zanim to jednak nastąpi, gwarant musi przyjąć zlecenie udzielenia gwarancji bankowej.

Zlecenie gwarancji

Gwarancja bankowa udzielana jest na zlecenie zleceniodawcy. Jest nim najczęściej dłużnik beneficjenta gwarancji. Zwracając się do gwaranta, dłużnik zleca mu udzielenie gwarancji bankowej określonemu podmiotowi – beneficjentowi gwarancji. Otrzymanie przez gwaranta zlecenia udzielenia gwarancji bankowej nie obliguje go jeszcze do udzielenia tej gwarancji. Jednakże danie zlecenia uruchamia ten proces. Podobnie proponowany w zleceniu zakres gwarancji nie wiąże gwaranta. Zakres ten ustalany jest w bezpośrednich negocjacjach pomiędzy gwarantem – którym najczęściej jest bank, a zleceniodawcą gwarancji.

Zlecenie udzielenia gwarancji skierowane do banku przez zleceniodawcę musi nastąpić w formie pisemnej. Wskazywać ono powinno w szczególności:

nazwisko (nazwę dającego zlecenie i jego adres (siedzibę),
wierzytelność, która ma być zabezpieczona gwarancją,
zakres uprawnień i obowiązków banku jako gwaranta,
osobę uprawnioną do wykonywania w stosunkach z bankiem tych uprawnień (czyli beneficjenta),
kwotę, do zapłacenia której będzie zobowiązany bank oraz termin, z upływem którego obowiązek ten wygaśnie,
wysokość obciążających dającego zlecenie zobowiązań wobec banku z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek pieniężnych oraz uzyskanych gwarancji, akredytyw i poręczeń,
bank prowadzący rachunek podstawowy lub bieżący dającego zlecenie.

Przyjęcie zlecenia przez bank gwarancyjny uruchamia drugi etap udzielenia gwarancji bankowej – zawarcie umowy.

Umowa gwarancji bankowej

Na podstawie zaakceptowanego przez obie strony (bank i zleceniodawcę gwarancji) zlecenia, podmioty te zawierają pomiędzy sobą umowę o udzielenie gwarancji bankowej. W umowie tej strony określają warunki udzielenia przez bank gwarancji beneficjentowi gwarancji, a w szczególności kwotę gwarantowaną oraz termin, w którym gwarant zobowiązany będzie wobec beneficjenta gwarancji.

W umowie tej bank określa także swoją prowizję za udzielenie gwarancji beneficjentowi gwarancji – i tym samym za wzmocnienie zobowiązania zleceniodawcy gwarancji. Prowizja ta może być określana w różny sposób. Najczęściej stanowi odpowiedni procent kwoty gwarancyjnej. Prowizja może być jednorazowa lub też płatna w określonych okresach, w zależności od terminu obowiązywania gwarancji.

Udzielając gwarancji bankowej, bank – gwarant zaciąga określone zobowiązanie wobec beneficjenta gwarancji. W razie spełnienia określonych warunków bank – gwarant będzie zobowiązany do wypełnienia swych obowiązków wynikających z gwarancji. Dlatego też bank w umowie gwarancyjnej ustanawia odpowiednie zabezpieczenia na swoją rzecz w razie wypełnienia się warunków gwarancji i spełnienia przez bank zobowiązań wynikających z tego tytułu. Rodzaj zabezpieczenia pozostaje w gestii banku – może to być zabezpieczenie osobiste – poręczenie, weksel, rzeczowe – zastaw, hipoteka, a także inne – np. regwarancja (o czym niżej).

Zawarcie umowy gwarancji powoduje obowiązek gwaranta do udzielenia gwarancji beneficjentowi gwarancji. Brak udzielenia gwarancji przez gwaranta uzasadnia roszczenie odszkodowawcze zleceniodawcy gwarancji wobec gwaranta.

Udzielenie gwarancji

Udzielenie gwarancji następuje w formie oświadczenia gwaranta stwierdzonego pismem wydanego beneficjentowi gwarancji. Stosunek gwarancji uważa się za przyjęty wówczas, gdy beneficjent gwarancji przyjmie ten dokument.

Oświadczenie gwaranta powinno zawierać:

walutę, w jakiej będzie wykonane zobowiązanie pieniężne gwaranta,
ewentualne poddanie gwarancji jednolitym regułom stosowanym w obrocie międzynarodowym,
warunki zapłaty i dokumenty stwierdzające spełnienie tych warunków.

Przelew wierzytelności z gwarancji bankowej może nastąpić tylko łącznie z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej gwarancją, gwarancja obowiązuje do określonego terminu, z upływem którego ma nastąpić zwrot gwarancji do banku.

Z powyższych informacji wynika, że bank – gwarant może ograniczyć swą odpowiedzialność terminowo – po upływie określonego terminu będzie wolny od zobowiązań wynikających z gwarancji. Realizacja roszczeń beneficjenta gwarancji może być uzależniona od zaistnienia określonych warunków gwarancji oraz przedstawienia przez beneficjenta gwarancji dokumentów potwierdzających spełnienie się tych warunków.

Realizacja roszczeń ze stosunku gwarancji

Udzielenie gwaranta i przyjęcie przez beneficjenta gwarancji gwarancji bankowej skutkuje powstaniem jednostronnego zobowiązania banku – gwaranta wobec beneficjenta gwarancji. Zobowiązanie gwaranta jest samoistne. W gwarancji bank bowiem zobowiązuje się do spełnienia na rzecz beneficjenta gwarancji określonych świadczeń pieniężnych w określonych sytuacjach, przewidzianych w treści dokumentu gwarancji. Bank może ograniczyć okresowo swą odpowiedzialność udzielając gwarancji na określony czas. Odpowiedzialność gwaranta może być także uzależniona od zaistnienia określonych zdarzeń i udokumentowania tych zdarzeń określonym w treści gwarancji dokumentami.

Beneficjent gwarancji chcąc realizować swe uprawnienia ze stosunku gwarancji kieruje swe roszczenia bezpośrednio do gwaranta z pominięciem zleceniodawcy gwarancji – czyli swojego dłużnika ze stosunku podstawowego.

Kauzalność czy abstrakcyjność gwarancji?

W polskim systemie prawa cywilnego zasadą jest kauzalność czynności prawnych. Oznacza to, że czynność prawna musi mieć swoją przyczynę, podstawę. Np. causą umowy darowizny jest chęć przysporzenia darczyńcy dla obdarowanego (causa donandi). Kauzalność stosunków prawnych powoduje, że ważność jednego stosunku uzależniona jest od ważności stosunku podstawowego. Np. w przypadku poręczenia causą (czyli przyczyną) jego udzielenia jest pierwotne zobowiązanie poręczonego w stosunku do wierzyciela. W takim przypadku zgodnie z zasadą kauzalności, ważność stosunku prawnego poręczenia uzależniona jest od ważności stosunku prawnego podstawowego, pomiędzy poręczonym a wierzycielem. Poręczyciel może przeciwko wierzycielowi podnieść zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego.

Wyjątki od zasady kauzalności musza być wyraźnie stwierdzone w ustawie. Takim wyjątkiem jest zobowiązanie wekslowe, które także jest pewnym zabezpieczeniem roszczenia ze stosunku podstawowego. Zobowiązanie wekslowe odrywa się jednak od stosunku zobowiązaniowego w tym sensie, że ważność stosunku podstawowego nie wpływa w żaden sposób na ważność zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie wekslowe staje się tym samym zobowiązaniem abstrakcyjnym.

Podobny dylemat dotyczył zobowiązania wynikającego ze stosunku gwarancji bankowej. Z całą pewnością zobowiązanie to zostaje udzielone w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających ze stosunku podstawowego. Jednakże gwarancja bankowa to zobowiązanie jednostronne, dokonane przez gwaranta. Abstrakcyjność tego zobowiązania została stwierdzona w orzeczeniach Sądu Najwyższego. W szczególności surowy charakter abstrakcyjności tego zobowiązania podkreślił SN w uchwale z dnia 16 kwietnia 1993r., w której stwierdzono, że:

„Bank udzielający gwarancji bankowej nie może skutecznie powołać się – w celu wyłączenia lub ograniczenia przyjętego na siebie obowiązku zapłaty 0- na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, w związku z którym gwarancja została udzielona.”

Takie ujęcie gwarancji bankowej może spowodować oszukańcze w stosunku do gwarantów praktyki beneficjenta gwarancji. Dlatego też w późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy dopuścił możliwość obrony gwaranta przez nieuzasadnionymi żądaniami beneficjetna gwarancji na podstawie art. 5 kodeksu cywilnego:

„Bank, który udzielił drugiemu bankowi (kredytodawcy gwarancji „bezwarunkowej i na pierwsze żądanie”, może uchylić się od spełnienia świadczenia, jeżeli żądanie beneficjenta jest sprzeczne z treścią gwarancji lub stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.)” (wyrok SN z dnia 25 stycznia 1995r., sygn. III CRN 70/94, opubl. OSNCP 1995r. poz. 86).

Potwierdzenie gwarancji a regwarancja

Potwierdzenie gwarancji to oświadczenie innego banku potwierdzające zobowiązanie innego banku wynikające z gwarancji bankowej. Bank, który dokonuje potwierdzenia sam zaciąga określone zobowiązanie, gdyż beneficjent gwarancji może żądać spełnienia świadczenia wynikającego z gwarancji albo do banku potwierdzającego albo do banku gwaranta.

Potwierdzenie gwarancji dokonywane jest z reguły na zlecenie zleceniodawcy gwarancji. Potwierdzenie takie może być także dokonane z inicjatywy banku gwaranta.

Regwarancja natomiast to porozumienie pomiędzy gwarantem a podmiotem regwarantującym, którego treścią jest zobowiązanie podmiotu regwarantującego do zwrotu należności uiszczonych przez gwaranta na rzecz beneficjenta gwarancji wynikających ze stosunku gwarancji bankowej. Innymi słowy regwarancja stanowi zabezpieczenie dla gwaranta w razie konieczności spełnienia przez niego zobowiązania wynikającego z gwarancji bankowej.

Pamiętaj, że:

gwarancja bankowa jest rodzajem zabezpieczenia udzielanego zwykle przez bank,
udzielając gwarancji bank zaciąga samoistne i abstrakcyjne zobowiązanie, niezależne od stosunku podstawowego,
inicjatorem udzielenia gwarancji może być zleceniodawca, którym najczęściej jest dłużnik ze stosunku podstawowego,
gwarancja zostanie udzielona po przedstawieniu beneficjentowi gwarancji jej warunków i po przyjęciu tych warunków przez beneficjenta gwarancji.

Podstawa prawna: