Odpowiedzialność osoby współpracującej za zobowiązania spółki jawnej - opinia prawna

Stan faktyczny

Chciałabym się dowiedzieć, jak wygląda odpowiedzialność za powierzone obowiązki, osoby współpracującej w firmie, tj. spółce jawnej, w której jest 2 wspólników, i jednym z nich jest mój małżonek. Panowie mają 50/50 % udziałów (ja nie widnieję w KRS). Przy czym ja mam podpisaną intercyzę. Ostatnio usłyszałam od wspólnika męża wypowiedź typu, iż jeśli się spóźnią wpłaty składek do ZUS to będę musiała zapłacić kwotę np. 1500 zł. Pojawia się pytanie, na jakiej podstawie może on żądać ode mnie zapłaty w/w kwoty lub zapłaty innych zobowiązań, które mogą się pojawić a wspólnik uzna, że to ja zajmując się przelewami, płatnościami powinnam tego pilnować? Co powinnam zrobić by się zabezpieczyć na taką ewentualną sytuację lub inną? Czy status osoby współpracującej jest uregulowany jakimś przepisem? Nie chcę, by się w przyszłości nie okazało, że Panowie każą mi płacić za pewne zobowiązania, które poniekąd firmują własnym nazwiskiem. Na dzień dzisiejszy nie mam umowy o pracę, o wykonywanie określonych czynności, nie mam papierka, który by informował mnie o tym, co powinnam robić, jaki mam zakres obowiązków, tylko ustne polecenie do wykonania. Gdyby zaistniała sytuacja, że musiałabym opuścić firmę i nie byłabym już osobą współpracującą, do jakich czynności jestem zobowiązana przepisami, aby na zakończenie pracy nie zostać obciążona kwotami, za sprawy którymi się zajmowałam będąc w firmie, tj. przelewy płatności, kontrola płatności, itp.? Jakie dokumenty powinnam mieć w czasie kiedy pracuję, będąc osobą współpracującą w firmie?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

• Ustawy z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r., Nr 94, poz. 1037 ze zmianami),

• Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 r., Nr 137, poz. 887 ze zmianami),

• Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 r., Nr 137, poz. 929 ze zmianami).

Pojęcie osoby współpracującej

Pojęcie osoby współpracującej z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą występuje w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność na podstawie tej ustawy objęta jest obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Osobą współpracującą nie jest natomiast osoba, z którą przedsiębiorca zawarł umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Forma współpracy z osobą prowadzącą działalność gospodarczą nie jest w tym przypadku określona. Osoba może posiadać status osoby współpracującej bez konkretnej umowy, na podstawie której swą pracę wykonuje. Z drugiej strony brak pisemnej umowy, na podstawie której wykonuje Pani obowiązki nie oznacza, że nie jest Pani np. pracownikiem czy zleceniobiorcą tej firmy. Więcej informacji na ten temat zawiera opinia prawna Osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą a obowiązek opłacania składek ZUS - opinia prawna

Należy w tym miejscu podkreślić, że osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą w żaden sposób nie jest stroną umów i zobowiązań wynikających z podejmowanej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą działań. 

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej uregulowana jest w ustawie Kodeks spółek handlowych. Zgodnie z art. 22 § 2 ksh, za zobowiązania spółki odpowiada każdy wspólnik bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 ksh.

Już na tym etapie analizy stanu prawnego, można stwierdzić, że odpowiedzialność za zobowiązania spółki jawnej ponoszą tylko jej wspólnicy, z wyłączeniem innych osób współpracujących w prowadzeniu spółki.

Art. 31 ksh wprowadza zasadę tzw. subsydiarności odpowiedzialności wspólników. Otóż zgodnie z tym przepisem, możliwość prowadzeni egzekucji z osobistego majątku każdego ze wspólników powstaje wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jak wspomniano, jest to tzw. zasada subsydiarności odpowiedzialności wspólników spółki jawnej, jednak bardziej prawidłowe wydaje się określenie jej jako zasada subsydiarności egzekucji z osobistych majątków wspólników.

Art. 31 jednoznacznie potwierdza, że za zobowiązania spółki odpowiadają jedynie jej wspólnicy. W przypadku gdy dojdzie do egzekucji zobowiązań spółki z majątku osobistego wspólnika, w grę wchodzi cały majątek wspólnika, obejmujący przedmioty majątkowe należące do wspólnego majątku wspólnika i jego małżonka. W analizowanym przypadku sytuacja taka jednak nie wystąpi, jeśli zgodnie z przedstawionym stanem faktycznym, Pani oraz małżonek, który jest wspólnikiem w spółce jawnej, podpisaliście umowę majątkową małżeńską (tzw. intercyzę), zgodnie z którą ustanowiona została pomiędzy Państwem rozdzielność majątkowa.

Taka sytuacja powoduje, iż w przypadku egzekucji z majątku osobistego wspólnika spółki jawnej (majątku Pani małżonka), egzekucja ta będzie ograniczona jedynie do przedmiotów majątkowych wchodzących w skład odrębnego majątku Pani męża. Wierzyciel będzie mógł dochodzić roszczeń z Państwa majątku wspólnego, jeżeli wyraziła Pani zgodę na zaciągnięcie zobowiązania z którego wynika roszczenie wierzyciela. Jeżeli nie wyrazi Pani zgody na zaciągnięcie zobowiązania, wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia tylko z majątku odrębnego Pani męża. Jeżeli natomiast wyrazi Pani zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, warunkiem wyłączenia Pani odpowiedzialności jest jednak to, by kontrahent spółki został powiadomiony o istnieniu intercyzy i rodzaju ustroju majątkowego (np. rozdzielność majątkowa) najpóźniej w chwili zawierania umowy ze spółką. W przeciwnym wypadku może on dochodzić roszczeń tak, jakby posiadali Państwo majątek wspólny.

Opisana powyżej zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej dotyczy wszystkich zobowiązań spółki, zarówno prywatnoprawnych jak i publicznoprawnych. Jednakże w odniesieniu do tych ostatnich zobowiązań, przepisy innych ustaw wprowadzają pewne wyjątki.

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe

Zgodnie z art. 115 § 1 ustawy - Ordynacja podatkowa, wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej, nie będący akcjonariuszem, odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki. Przepis ten przewiduje zasadę subsydiarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej za podatkowe zobowiązania spółki. Oznacza to, że odpowiedzialność za zaległość podatkową spółki ustaloną w decyzji organu podatkowego, ponoszą wspólnicy spółki jawnej bez względu na to, czy prowadzono wcześniejszą egzekucję z majątku spółki. W przypadku zobowiązań podatkowych, egzekucja organu podatkowego może być kierowana od razu zarówno do majątku spółki, jak i do osobistych majątków wspólników.

W przypadku zobowiązań podatkowych zasada współodpowiedzialności małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą kształtuje się odmiennie niż w przypadku innych zobowiązań przedsiębiorcy. Otóż, zgodnie z art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej, członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Zgodnie z ust. 4 tego artykułu, za członka rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu. Przepis art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej znajduje zastosowanie również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz małżonków pozostających w separacji.

Należy jednak podkreślić, że odpowiedzialność małżonka, o której mowa w art. 111 § 1 Ordynacji podatkowej dotyczy tylko zobowiązań podatkowych osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Z uwagi na fakt, iż spółka jawna jest odrębnym od jej wspólników podmiotem podatkowym, odpowiedzialność ta dotyczyć będzie jedynie podatku dochodowego, który uiszcza małżonek prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki jawnej z tytułu osiągania przychodów z tej działalności. Odpowiedzialność ta nie dotyczy natomiast zobowiązań podatkowych spółki jawnej.

Odpowiedzialność małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą za jej zobowiązania podatkowe ograniczona jest, zgodnie z art. 111 § 5 pkt 1 Ordynacji podatkowej, do wysokości uzyskanych przez tego małżonka korzyści z tytułu współpracy przy prowadzonej przez drugiego małżonka działalności gospodarczej.

Należy zwrócić szczególną uwagę na to, iż warunkiem odpowiedzialności współmałżonka jest:

• stałe współdziałanie oraz

• czerpanie korzyści z tej działalności. 

Podobnie więc, jak w przypadku ubezpieczeń społecznych, wykonywanie przez Panią tylko określonych czynności stawia pod znakiem zapytania to, czy można Panią rzeczywiście uznać za osobę współdziałającą. Oczywiście w takich sytuacjach zarówno ZUS, jak i urząd skarbowy stoją na ogół na stanowisku, że dana osoba jest osobą współpracującą czy współdziałającą.

Jako przykład współdziałania można wskazać wyrok NSA - Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu z dnia 15 lutego 1984 r., sygn. SA/Wr 41/84, zgodnie z którym „współkierowanie” zakładem rzemieślniczym przez syna podatnika wyczerpuje znamiona „stałego współdziałania” z podatnikiem w wykonywaniu przez niego działalności zarobkowej, jako przesłanki odpowiedzialności za zaległości podatkowe (art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych Dz. U. 1980 r. Nr 27 poz. 111 – obecnie art. 111 Ordynacji podatkowej). Otrzymywanie wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia w zakładzie ojca, jak również zakup przedmiotów ruchomych dużej wartości, mimo braku innych źródeł dochodów w tym czasie, oznacza „czerpanie korzyści” przez syna z prowadzenia przez ojca działalności zarobkowej (art. 42 ust. 1 ustawy).

Aby obronić się przed odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe, konieczne byłoby wykazanie, iż Pani „współdziałanie” jest tylko dorywcze, nieregularne, albo że wykonywane przez Panią obowiązki spełniają znamiona umowy – zlecenia, o dzieło, o pracę. Może Pani wykazywać, iż wykonuje Pani obowiązki, takie jak księgowa czy pracownik kadr.

Ponadto przesłanką odpowiedzialności jest czerpanie korzyści z działalności. Należy jednak podkreślić, iż rozumie się przez to nie tylko pieniądze (wypłatę wynagrodzenia), ale i otrzymywanie różnych przedmiotów czy świadczenie darmowych usług na Pani rzecz przez spółkę. 

Odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne 

Osoba współpracująca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu. Obowiązek ubezpieczeń istnieje w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania współpracy do dnia jej zakończenia. Natomiast ubezpieczenie chorobowe dla osoby współpracującej jest dobrowolne.

Jeśli przyjąć, iż jest Pani osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, to będzie Pani objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym. Płatnikiem Pani składek na ubezpieczenie społeczne jest Pani małżonek, który prowadzi działalność gospodarczą. Również odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ponosi płatnik składek.

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zgodnie z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, odpowiednie zastosowanie znajdują art. 111 § 1 – 4 oraz § 5 pkt 1, a także art. 115 ustawy - Ordynacja podatkowa. 

Podsumowując, odpowiedzialność osoby współpracującej z osobą prowadzącą działalność gospodarczą w formie spółki jawnej jest wyłączona, jeśli chodzi o zobowiązania spółki, natomiast może powstać w przypadku zobowiązań podatkowych wspólnika (jako Pani małżonka) oraz w przypadku składek na ubezpieczenie społeczne. Jeżeli więc nie osiąga Pani żadnych dochodów czy innych korzyści z tytułu współpracy w firmie, Pani odpowiedzialność nie zachodzi. 

Możliwość wyłączenia odpowiedzialności osoby współpracującej

Z uwagi na fakt, iż odpowiedzialność osoby współpracującej z małżonkiem w prowadzeniu przez niego działalności gospodarczej dotyczy zarówno sytuacji, gdy współpraca ta opiera się na zwykłym ustnym porozumieniu (bez żadnej formalnej umowy), jak i sytuacji, gdy osoba ta współpracuje na podstawie umowy o pracę czy też umowy zlecenia, nie jest możliwe uniknięcie tej odpowiedzialności. Jeśli bowiem faktyczne współpracowałaby Pani przy prowadzeniu działalności gospodarczej, zawarcie umowy o pracę czy innej mogłoby zostać potraktowane jako obejście przepisów, zawarcie pozornej umowy.  

Opisany stan faktyczny wskazuje jednak na to, iż nie tyle współdziała Pani przy prowadzeniu działalności gospodarczej, co wykonuje określone, powierzone Pani przez wspólników obowiązki. Dokonywanie rozliczeń z ZUS-em i urzędem skarbowym, a także rozliczeń z kontrahentami na żądanie i w granicach określonych przez wspólników wskazuje bardziej na to, iż Pani działania noszą cechy pracy pracownika biurowego czy pracownika księgowości, ewentualnie na wykonywanie umowy cywilnoprawnej – zależnie od tego, czy wykonuje Pani swą pracę pod nadzorem, kierownictwem wspólników.  

Aby uporządkować ten stan rzeczy, powinna Pani zawrzeć odpowiednią umowę ze spółką. Jak wskazano już wcześniej, w takich sytuacjach na ogół ZUS i urząd skarbowy stoją na stanowisku, że dana osoba jest osobą współpracującą czy współdziałającą. Dlatego należy bardzo dokładnie przeanalizować, jakie obowiązki i w jaki sposób (w jakim charakterze) ma Pani wykonywać na rzecz spółki. Rezygnując z pomocy dla spółki, warto wyegzekwować od wspólników oświadczenie, iż z danym dniem zakończyła Pani prowadzenie spraw spółki i wykonała wszelkie obowiązki.