28.1.2018

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Aby poprzeć wniosek o referendum lokalne, trzeba podać wiele swoich danych

Poparcie przez mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego wniosku o przeprowadzenie referendum w opinii NSA

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie 7 sędziów, po rozpoznaniu w dniu 11 grudnia 2017 r. na posiedzeniu jawnym w Izbie Ogólnoadministracyjnej wniosku Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego o podjęcie na podstawie art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi uchwały mającej na celu wyjaśnienie: "Czy do uznania, że poparcie przez mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego wniosku o przeprowadzenie referendum lokalnego zostało udzielone w sposób prawidłowy, konieczne jest zawarcie przez popierającego wniosek na karcie poparcia referendum wszystkich danych osobowych i daty udzielenia poparcia określonych w art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 400)?", podjął następującą uchwałę (sygn. akt II OPS 2/17):

Poparcie przez mieszkańca jednostki samorządu terytorialnego wniosku o przeprowadzenie referendum lokalnego wymaga złożenia na karcie poparcia wszystkich danych wymienionych w art. 14 ust. 4 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 400), potwierdzonych własnoręcznym podpisem.

Dostrzeżone rozbieżności wystąpiły bowiem na tle kontroli aktów organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz komisarzy wyborczych odrzucających z przyczyn formalnych wnioski mieszkańców o przeprowadzanie referendum lokalnego. W szczególności wątpliwości te dotyczą wykładni, czy do uznania prawidłowości poparcia konieczne jest podanie na karcie poparcia, w sposób prawidłowy, wszystkich danych osobowych określonych w art. 14 ust. 4 u.r.l., czy też wystarczy, że na karcie zostaną zamieszczone dane umożliwiające identyfikację osoby popierającej nawet, jeżeli zawierają one skrót nazwy ulicy bądź miejscowości lub na karcie nie wpisano pełnych adresów zamieszkania.

Przedstawione we wniosku Prezesa NSA zagadnienie prawne dało podstawę do podjęcia przez NSA tzw. uchwały abstrakcyjnej.

Jak NSA uzasadnił swoje rozstrzygnięcie?

Zgodnie z art. 170 Konstytucji: "Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa.". W myśl art. 2 ust. 1 u.r.l. mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego, jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:

1) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki;

2) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki;

3) w innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę.

Porady prawne

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 lutego 2003 r. sygn. akt K 30/02, (OTK ZU z 2003 r. Nr 2A, poz. 16) stwierdził, że prawo do wyrażania woli politycznej w drodze referendum lokalnego jest publicznym prawem podmiotowym o charakterze politycznym, jego istotę stanowi uprawnienie każdego mieszkańca do udziału w bezpośrednim sprawowaniu władzy publicznej na poziomie lokalnym. Choć prawo to jest ujęte szeroko, dotyczy spraw o mniejszej wadze ogólnopaństwowej, ale zarazem spraw mających zasadnicze znaczenie dla członków danej społeczności. Skoro tak, to możność realizacji prawa do udziału w referendum ma także zasadnicze znaczenie dla oceny stanu demokracji w całym państwie. Zdaniem Trybunału prawo do referendum lokalnego przysługuje: "zawsze członkom wspólnoty, ilekroć tylko zachodzi potrzeba wypowiadania się o istotnych sprawach dotyczących tej wspólnoty - niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie ustawa to prawo doprecyzowuje. Przepis art. 170 Konstytucji RP sformułowany został tak, jakby prawo w nim zawarte istniało niejako paralelnie z kompetencjami organów stanowiących i wykonawczych - choć tylko one powołane są do wykonywania zadań samorządu.".

Prawo jednostki do udziału w referendum, jako publiczne prawo podmiotowe charakteryzuje się tym, że korelatem tego prawa jest obowiązek organów władzy publicznej określonego postępowania w stosunku do czynności jednostki, jako członka wspólnoty samorządowej oraz czynności zbiorowego podmiotu władzy (por. E. Olejniczak-Szałowska, Prawo do udziału w referendum lokalnym. Rozważania na tle ustawodawstwa polskiego, Łódź 2002, s. 53). Adresatami postanowień art. 170 Konstytucji są zarówno ustawodawca, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, jak i całe zbiorowości lokalne oraz każdy z mieszkańców będący członkiem określonej wspólnoty samorządowej. Jednakże na ustawodawcę przepis ten nakłada obowiązki określonych działań legislacyjnych, tj. określania w drodze ustawy zasad i trybu przeprowadzania referendum. Nakłada również obowiązek powstrzymywania się od takich działań legislacyjnych, które naruszałyby istotę prawa do wyrażania woli w drodze referendum przez każdego uprawnionego członka wspólnoty samorządowej - prawa będącego zarazem częścią składową szerzej pojmowanej wolności politycznej (por. Komentarz do art. 170 Konstytucji, [w:] Komentarz. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. M. Haczkowskiej, LexisNexis Warszawa 2014 r., s. 413).

Prawo podmiotowe do udziału w referendum obejmuje m.in. uprawnienie członków wspólnoty samorządowej do zainicjowania tegoż referendum. Zauważyć przy tym jednak trzeba, że to ustawa o referendum lokalnym reguluje podstawowe elementy instytucjonalne procedury referendalnej, zaś w zakresie w niej nieuregulowanym nakazuje odpowiednio stosować przepisy Kodeksu wyborczego. Odwołując się do systematyki ustawy o referendum lokalnym, trzeba dojść do przekonania, że podstawowymi elementami w niej zawartymi są zasady odnoszące się do przeprowadzania referendum lokalnego, procedury jego zarządzenia, przy czym odmienny charakter ma zarządzanie takiego głosowania na wniosek organu stanowiącego i na wniosek grupy mieszkańców (por. P. J. Uziębło, Ustawa o referendum lokalnym. Komentarz, Oficyna 2007, [w:] LEX). Podkreślić należy, że ukształtowana przepisami ustawy, procedura referendalna stanowi w istocie spójną i logiczną całość służącą realizacji normatywnego celu określonego w art. 170 Konstytucji i art. 2 ust. 1 u.r.l., czyli zapewnieniu członkom wspólnoty samorządowej warunków do wyrażenia bezpośrednio ich woli, co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej danej wspólnoty oraz zagwarantowania im możliwości realnego i transparentnego udziału w kierowaniu sprawami publicznymi.

Realizacja prawa do udziału w referendum lokalnym powinna być oparta na odpowiednim systemie instytucji oraz rozwiązań procesowych. Zadaniem ustawodawcy jest takie uregulowanie kompetencji proceduralnych przysługujących podmiotowi prawa oraz obowiązków adresatów tych kompetencji, aby w pełni respektować zasady podmiotowości członków wspólnoty samorządowej uprawnionych do udziału w referendum. Przede wszystkim rozwiązania prawne powinny im gwarantować wpływ na określenie przedmiotu referendum oraz prawne środki kontroli nad przebiegiem procesu referendalnego (por. E. Olejniczak-Szałowska, Prawo do udziału w referendum lokalnym, op. cit., s. 170-171). Precyzyjnie sformułowane w ustawie wymogi formalne mają na celu zapobieżenie manipulacjom i nadużyciom procedur referendalnych do partykularnych celów, czy wprowadzaniu mieszkańców w błąd, co do okoliczności mających znaczenie dla ich decyzji o poparciu inicjatywy referendalnej. Chodzi przecież o zagwarantowanie prawidłowego, rzetelnego korzystania z uprawnień i realizowanie normatywnych obowiązków przez podmioty uczestniczące w przeprowadzeniu referendum (Ibidem, s. 182).

Od strony podmiotowej prawo do udziału w referendum lokalnym jest ujęte szerzej niż prawo wyborcze czy prawo do udziału w referendum ogólnokrajowym. Zgodnie z art. 3 u.r.l., w referendum lokalnym mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. Konstytucja w art. 62 stanowi, że "obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat" (ust. 1), przy czym "prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych" (ust. 2).

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że zaistniała konieczność uregulowania w polskim prawie wyborczym sytuacji prawnej osób nie posiadających obywatelstwa polskiego, lecz będących obywatelami innego kraju członkowskiego. Posiadanie obywatelstwa Unii Europejskiej daje bowiem możliwości korzystania z uprawnień związanych zwłaszcza z zakresem podmiotowym prawa wyborczego do organów władzy lokalnej szczebla podstawowego. Do czasu akcesji prawa te były zastrzeżone wyłącznie dla obywateli polskich. Zgodnie z art. 22 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C 326/47 z 26 października 2012 r., dalej "TFUE") "każdy obywatel Unii mający miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim, którego nie jest obywatelem, ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa". Przepis ten ustanawia traktatowe prawo podmiotowe przyznające obywatelowi Unii samodzielną pozycję polityczną w zakresie czynnego prawa wyborczego w wyborach do samorządu lokalnego (por. I. Skomerska-Muchowska, A. Wyrozumska, Obywatel Unii, Warszawa 2010 r., s. 110-116; A. Feja-Paszkiewicz, Uprawnienia wyborcze obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Aktualne problemy prawa wyborczego, pod red. B. Banaszaka, A. Bisztygi, A. Feji-Paszkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015 r., s. 92-93). Uszczegółowienie i rozwinięcie regulacji traktatowych znajdujemy w postanowieniach dyrektywy Rady 94/80/WE z dnia 19 grudnia 1994 r. (Dz. Urz. WE L 368 z 31 grudnia 1994 r. z późń. zm.) ustanawiającej szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami. W preambule dyrektywy 94/80/WE podniesiono, że warunki stawiane osobom nieposiadającym obywatelstwa państwa, między innymi dotyczące czasu zamieszkania i dowodu zamieszkania, powinny być takie same, jak warunki stawiane obywatelom danego państwa członkowskiego - o ile w ogóle takie warunki są stawiane; ponadto osoby nieposiadające obywatelstwa nie mogą być zobowiązane do spełnienia dodatkowych szczegółowych warunków, chyba że odmienne traktowanie obywateli i osób nieposiadających obywatelstwa państwa członkowskiego jest uzasadnione szczególnymi okolicznościami.

Powołane regulacje Unii Europejskiej zostały recypowane w prawie polskim i znajdują odzwierciedlenie w postanowieniach ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. poz. 112, z późn. zm. – dalej powoływana, jako: "Kodeks wyborczy"). Kodeks wyborczy w art. 10 § 1 pkt 3 lit. a i art. 11 § 1 pkt 5 stanowi, że prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) oraz prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma w wyborach do rady gminy - obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy. Stosownie do art. 10 § 2 pkt 1 i 2 Kodeksu wyborczego prawo wybierania nie przysługuje osobom: 1. pozbawionych praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu; 2. pozbawionych praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu; 3. ubezwłasnowolnionych prawomocnym orzeczeniem sądu.

Przepisy Unii Europejskiej nie wskazują bezpośrednio struktur samorządowych, do których odnoszą się prawa wyborcze obywateli Unii Europejskiej. W związku z tym w dyrektywie 94/80/WE, uwzględniając różnorodność tych struktur i co za tym idzie - różne rozumienie pojęcia "wyborów lokalnych", przyjęto, że pojęcie to oznacza wybory powszechne na poziomie podstawowej jednostki samorządu terytorialnego oraz jednostek podległych, zarówno do rad lokalnych, jak i lokalnych władz wykonawczych. W ustroju polskiego samorządu terytorialnego podstawową jednostką samorządową jest gmina (art. 164 ust. 1 Konstytucji). Stąd też Kodeks wyborczy przyznaje obywatelom Unii Europejskiej niebędącym obywatelami polskimi prawo wybierania i prawo wybieralności wyłącznie do rady gminy. Wyborcy europejskiemu nie przysługuje prawo wyborcze na poziomie powiatu, ani na poziomie województwa (art. 10 § 1 pkt 3 Kodeksu wyborczego).

Wspólnotę samorządową ex lege stanowi ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego (art. 16 ust. 1 Konstytucji). "Konstytucja jako "najwyższe prawo Rzeczypospolitej" nie uzależnia przy tym przynależności do wspólnoty samorządowej od posiadania polskiego obywatelstwa", a "o przynależności do wspólnoty decyduje miejsce zamieszkania (centrum aktywności życiowej), będące podstawowym rodzajem więzi w tego rodzaju wspólnotach" (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 maja 2005 r., sygn. akt K 18/04, OTK-A 2005, nr 5, poz. 49). Trybunał uznał, że tak przyjęte rozwiązanie stanowi wyraz "stosowania zasady równości i zasady niedyskryminacji", jak również jest "konsekwencją prawa do swobodnego przemieszczania się i wolności osiedlania się na terytorium dowolnego państwa członkowskiego Unii".

Wprawdzie w wyborach municypalnych do jednostki szczebla podstawowego czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi Unii zamieszkującemu w państwie członkowskim, którego nie jest obywatelem, pod warunkiem jednak, że wypełnia odpowiednie kryteria, analogicznie stosowane wobec obywateli tego państwa.

Stosownie do treści art. 14 ust. 1 i 2 u.r.l. inicjator przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego zbiera podpisy mieszkańców uprawnionych do wybierania organu stanowiącego danej jednostki samorządu, którzy chcą poprzeć inicjatywę w tej sprawie.

Podpisy zbiera się na kartach, z których każda zawiera informacje o przedmiocie zamierzonego referendum oraz o tym, że poparcia nie można wycofać. Karta zawiera również:

1) nazwiska i imiona członków grupy oraz imię, nazwisko i miejsce zamieszkania pełnomocnika, jeżeli inicjatorem referendum jest grupa obywateli,

2) nazwę i adres siedziby statutowej struktury terenowej partii politycznej lub organizacji społecznej oraz imię, nazwisko i adres zamieszkania pełnomocnika, jeżeli inicjatorem referendum jest partia polityczna lub organizacja społeczna.

Mieszkaniec jednostki samorządu terytorialnego popierający wniosek o przeprowadzenie referendum podaje na karcie nazwisko, imię, adres zamieszkania, numer ewidencyjny PESEL i datę udzielenia poparcia. Dane te potwierdza własnoręcznym podpisem. Wycofanie udzielonego poparcia jest bezskuteczne (art. 14 ust. 4).

Ustawodawca wymaga, aby mieszkaniec popierający wniosek o przeprowadzenie referendum podał oprócz imienia i nazwiska również adres zamieszkania. Definicję pojęcia "stałego zamieszkiwania" wprowadza przepis definicyjny art. 5 pkt 9 Kodeksu wyborczego, który rozumie przez to pojęcie zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu. Definicja ta nie różni się znacznie od pojęcia miejsca zamieszkania osoby fizycznej występującego w art. 25 Kodeksu cywilnego - jest to miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Czynnikiem wyróżniającym, wynikającym z art. 5 pkt 9 Kodeksu wyborczego, jest konieczność wskazania adresu.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 26 ust 1 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 657 dalej powoływana, jako: "ustawa o ewidencji ludności"), adres określa się przez podanie: 1) w gminach, które uzyskały status miasta - nazwy miasta (dzielnicy), ulicy, numeru domu i lokalu - jeżeli jest wydzielony, nazwy województwa oraz kodu pocztowego; 2) w pozostałych gminach - nazwy miejscowości, ulicy, jeżeli w miejscowości występuje podział na ulice, numeru domu i lokalu - jeżeli jest wydzielony, nazwy gminy, nazwy województwa oraz kodu pocztowego. Podkreślić należy, że Kodeks wyborczy nie wiąże stałego zamieszkiwania z zameldowaniem dla potrzeb określenia praw wyborczych. Przynależność do wspólnoty samorządowej powstaje ex lege z chwilą zamieszkania na terenie określonej jednostki samorządu terytorialnego, bez względu na dopełnienie obowiązku meldunkowego. Instytucja zameldowania ma bowiem charakter wyłącznie ewidencyjno-porządkowy. Nie można utożsamiać miejsca zamieszkania z miejscem zameldowania na pobyt stały, gdyż z czynnością zameldowania nie wiąże się nabycie jakichkolwiek praw bądź obowiązków (por. K. Wlaźlak, Wybrane aspekty wyborów samorządowych w orzecznictwie sądów administracyjnych, "Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego" 2012 r., nr 3, s. 77; K. Skotnicki, Zasada powszechności w prawie wyborczym. Zagadnienia teorii i praktyki, Łódź 2000 r., s. 22-24.). O miejscu zamieszkiwania dla określenia praw wyborczych decydują dwie przesłanki faktyczne występujące łącznie: przebywanie w znaczeniu fizycznym w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem oraz zamiar stałego pobytu w tym miejscu. Na stałość pobytu w danej miejscowości wskazuje skupienie w niej życiowej aktywności, związanej z pracą, czy rodziną. Pamiętać przy tym trzeba, że stałymi mieszkańcami jednostki samorządu mogą być obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej niebędący obywatelami polskimi, którzy, jak wskazano wyżej, posiadają czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego.

Mieszkaniec chcący poprzeć wniosek o przeprowadzenie referendum lokalnego zasadniczo jest zobowiązany do podania numeru ewidencyjnego PESEL. W przepisie art. 6 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności wyjaśniona jest definicja zwrotu PESEL, która wskazuje, że jest to rejestr stanowiący centralny zbiór danych, których obszar zakreślony jest w art. 8 ustawy. Ustawodawca konkretyzuje w ten sposób definicję wskazaną w art. 3 ust. 1 ustawy o ewidencji ludności, gdzie przywołane jest rozwinięcie znaczenia pojęcia PESEL oznaczającego Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności. Interpretacja normy zbudowanej w ten sposób pozwala na wywiedzenie definicji pojęcia PESEL, jako: Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności stanowiący centralny zbiór danych wskazanych w ustawie o ewidencji ludności prowadzony w formie rejestru (por. K. Biernat, Komentarz do art. 6 ustawy o ewidencji ludności, [w:] K. Biernat, M. Dobek-Rak, P. Mierzejewski, Ustawa o ewidencji ludności. Komentarz, LEX 2013 r.).

Z treści przepisu art. 15 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności wynika, że numer PESEL jest to jedenastocyfrowy symbol numeryczny, jednoznacznie identyfikujący osobę fizyczną, zawierający datę urodzenia, numer porządkowy, oznaczenie płci oraz liczbę kontrolną. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 maja 1998 r., sygn. III SW 1/98, (OSNAP 1998, nr 17, poz. 528) uznał, że funkcjonalnie system PESEL służy sprawdzeniu zgodności imion i nazwisk z numerami dowodów osobistych. Zauważyć należy, że wymóg podania numeru ewidencyjnego PESEL nie odnosi się do obywateli Unii stale zamieszkujących na obszarze danej jednostki, gdyż stosowanie do art. 5 pkt 10 Kodeksu wyborczego, w odniesieniu do obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi przez numer ewidencyjny PESEL należy rozumieć numer paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość.

Przy weryfikacji podpisów pod wnioskiem mieszkańców o przeprowadzenie referendum nie jest konieczne sięganie do danych zawartych w ewidencji ludności, ale wystarczy oparcie się na rejestrze wyborców. Oba rejestry (wyborców i ludności) - prowadzone obecnie w formie informatycznej - są ze sobą sprzężone w taki sposób, że określone dane osobowe (identyfikacyjne, meldunkowe) z ewidencji ludności są automatycznie przekazywane do rejestru wyborców. Potwierdza to treść rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie rejestru wyborców oraz trybu przekazywania przez Rzeczypospolitą Polską innym państwom członkowskim Unii Europejskiej danych zawartych w tym rejestrze (Dz. U. Nr 158, poz. 941). W § 2 tegoż rozporządzenia wskazano, że rejestr wyborców prowadzi się na podstawie rejestrów mieszkańców oraz rejestrów zamieszkania cudzoziemców, o których mowa w ustawie o ewidencji ludności, z uwzględnieniem decyzji wójta o wpisaniu do rejestru wyborców. W § 4 tegoż rozporządzenia stwierdza się natomiast, że rejestr wyborców prowadzi się w systemie informatycznym (ust. 1), a system informatyczny służący prowadzeniu rejestru wyborców umożliwia m.in. przechowywanie danych zawartych w rejestrze wyborców, w zakresie osób zameldowanych na pobyt stały i ostatnio zameldowanych na pobyt stały (ust. 2 pkt 1). Należy, więc uznać, że w zakresie istotnym dla wyznaczenia kręgu osób stale zamieszkujących na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego (zameldowanych na pobyt stały), rejestr wyborców w pełni odzwierciedla dane wynikające z ewidencji ludności. Ponadto, za zasadnością odniesienia się przy weryfikacji poparcia inicjatywy referendalnej do danych wynikających z rejestru wyborców przemawia również funkcja i cel tego rejestru. Rejestr ten ma bowiem służyć celom wyborczym, czyli ma potwierdzać posiadanie czynnego i biernego prawa wyborczego.

Miarodajne dla ustalenia, czy dana osoba dysponuje prawem wyborczym do organu stanowiącego gminy (a w tym prawem do poparcia inicjatywy referendalnej) są dane wynikające z rejestru wyborców. Zgodnie z art. 18 § 5 Kodeksu wyborczego rejestr wyborców potwierdza prawo wybierania, a zatem to w oparciu o dane wynikające z tego właśnie rejestru (a nie z ewidencji ludności) zasadnym jest dokonanie weryfikacji podpisów poparcia mieszkańców uprawnionych do wybierania rady gminy, złożonych pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum lokalnego. Sprawdzenie podpisów poparcia inicjatywy referendalnej w oparciu o dane z ewidencji ludności mogłoby bowiem prowadzić do uwzględnienia poparcia osób, które - pomimo tego, że posiadają odpowiedni wiek i stale zamieszkują na terenie danej gminy - to w myśl art. 10 § 2 Kodeksu wyborczego, nie legitymują się w rzeczywistości prawem wybierania (czynnym prawem wyborczym). W referendum lokalnym mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki (art. 3 u.r.l.). Zauważyć należy, że przepis art. 3 u.r.l. odnosi się do całej procedury referendalnej, to znaczy zarówno do jej wstępnego etapu związanego ze skutecznym zainicjowaniem referendum, jak też do etapu właściwego, związanego z podjęciem przez członka wspólnoty samorządowej określonej decyzji, czyli wyrażeniem własnej woli w sprawie będącej przedmiotem przeprowadzonego referendum. W takim przypadku o skutecznym podjęciu inicjatywy referendalnej w gminie decydować mogą wyłącznie osoby stale zamieszkujące na terenie tej gminy i legitymujące czynnym prawem wyborczym, co potwierdza rejestr wyborców (por. wyrok WSA w Gdańsku z dnia 1 sierpnia 2013 r., sygn. III SA/Gd 525/13, LEX nr 1415479).

Analiza normatywna postanowień art. 14 ust. 4 u.r.l. prowadzi do wniosku, że ustawodawca, w procedurze realizacji uprawnienia do poparcia wniosku o przeprowadzenie referendum, przewidział, że wszystkie określone w tym przepisie dane osobowe powinny być jasno i czytelnie podane, ponieważ służą do identyfikacji osób popierających wniosek i ułatwiają weryfikację tego poparcia. Trzeba przy tym wskazać, że w dniu 1 stycznia 2016 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1045), mocą których rozszerzono katalog danych, które mieszkaniec jednostki samorządu terytorialnego powinien podać na karcie poparcia, wprowadzając nakaz podania: "daty udzielenia poparcia". Z uzasadnienia projektu tej ustawy wynika, że ustawodawca postanowił doprecyzować przepisy regulujące przeprowadzenie referendum lokalnego m. in. poprzez wprowadzenie, oprócz podania danych osobowych, także konieczności zamieszczenia na karcie poparcia wniosku - daty udzielania poparcia.

Przepis art. 17 ust. 1 u.r.l., stanowi, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum, jeżeli wniosek mieszkańców spełnia wymogi ustawy. Skoro wymogi wniosku określa art. 14 u.r.l., stanowiący że podpis ma zostać złożony na karcie poparcia wniosku i ma potwierdzać enumeratywnie wymienione dane osobowe, również na tej karcie umieszczone, a także ma zostać opatrzony datą, to nie sposób przyjąć za prawidłową taką interpretację wskazanych przepisów, która prowadzi do konstatacji, że wniosek spełnia wymogi ustawy nawet wówczas, gdy karty poparcia nie zawierają wszystkich elementów enumeratywnie wymienionych w art. 14 ust. 4 u.r.l. Szczególnie, że zgodnie z brzmieniem tego przepisu zamieszczenie tych danych jest obligatoryjne, o czym świadczy przyjęty przez ustawodawcę nakazujący zwrot normatywny: "mieszkaniec ... podaje na karcie ...". Interpretacja powyższa znajduje oparcie w orzecznictwie m.in. w wyroku NSA z dnia 25 listopada 2008 r., sygn. akt II OSK 1544/08 (ONSAiWSA 2010 r., nr 1, poz. 14), w którym zawarto pogląd, że: "prawodawca nie zdefiniował ". Z przepisów art. 14 ust. 1, art. 16 ust. 6 i art. 22 ust. 5 u.r.l. interpretowanych łącznie, można wnioskować, że całkowite oderwanie podpisu od danych osobowych podpisującego prowadzące w konsekwencji do przyjęcia, że "prawidłowo złożony podpis" to tylko podpis sensu stricte, czyli "własnoręczny podpis" o jakim mowa w art. 14 ust. 4 u.r.l., nie jest uzasadnione. Inicjator referendum nie zbiera bowiem samych podpisów. Mieszkaniec popierający wniosek musi podać na karcie nazwisko, imię, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL i właśnie te dane potwierdza własnoręcznym podpisem. Tym samym podpis, o którym mowa w art. 14 ust. 4 u.r.l., nie może oznaczać jedynie podpisu sensu stricto, lecz ma charakter uwierzytelniajacy podane dane. Rozróżnienie podpisu i danych osobowych podpisującego dotyczy sfery językowej i nie można mu zatem przypisać decydującego znaczenia w zakresie wykładni pojęcia "prawidłowo złożonego podpisu". Oba elementy są ze sobą powiązane i w świetle art. 14 ust. 4 u.r.l. podpis sensu stricto nie egzystuje samodzielnie, ma być złożony pod podanymi danymi osobowymi. Sam podpis nie zawsze pozwala na zidentyfikowanie podpisującego, a często nie wystarczy podanie imienia i nazwiska. Tym samym dla organu weryfikującego poparcie wniosku o przeprowadzenie referendum równorzędne znaczenie mają zarówno podpis, jak i inne, ustawowo określone "dane osobowe identyfikujące określoną osobę" (por. wyrok NSA z dnia 20 marca 2012 r., sygn. akt II OSK 281/12, LEX 1164538).

Biorąc pod uwagę charakter prawa do udziału w referendum jako publicznego prawa podmiotowego i związaną z tym konieczność zagwarantowania członkom wspólnoty samorządowej prawidłowej realizacji tego prawa, Naczelny Sąd Administracyjny stoi na stanowisku, że analizy normatywnej postanowień art. 14 ust. 4 u.r.l., powinno się dokonać z uwzględnieniem zarówno reguł wykładni logiczno-językowej, jak i systemowej i funkcjonalnej. W świetle koncepcji derywacyjnej wykładni należy dokonywać przy wykorzystaniu wszystkich trzech grup dyrektyw interpretacyjnych, bez względu na stopień jasności rezultatu wykładni otrzymanego w wyniku zastosowania dyrektyw językowych, systemowych, funkcjonalnych. Koncepcja derywacyjna postuluje prowadzenie wykładni do momentu uzyskania pełnej jasności, co do treści normy prawnej, nie poprzestając na interpretacji językowej i stosując wszelkie możliwe metody wykładni prawa (zob. M. Zieliński, Clara non sunt interpretanda – mity i rzeczywistość, "Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego" 2012 r., nr 6, s. 18-21; L. Morawski, Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002 r., s. 77).

Dyrektywy preferencji systemowej i funkcjonalnej nakazują akceptację tylko takiego znaczenia tekstu, które prowadzi do rekonstrukcji norm zgodnych z innymi normami obowiązującego systemu prawa (por. J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972 r., s. 241 i n.). Interpretując tekst prawny w celu odtworzenia normy należącej do jakieś instytucji prawnej, należy wybrać takie jej znaczenie, które prowadzi do odtworzenia normy najpełniej odpowiadającej funkcji tej instytucji. W tym kontekście wykładni należy dokonywać na podstawie całokształtu obowiązujących przepisów dotyczących określonej instytucji, a nie na podstawie jednego przepisu w oderwaniu od innych. Systemowo punkt wyjścia dla wykładni przepisów art. 14 ust. 4 u.r.l. powinien stanowić art. 170 Konstytucji, dający prawo członkom wspólnoty samorządowej do decydowania, w drodze referendum, "o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego". W zakresie zasad i trybu przeprowadzenia referendum ustrojodawca odesłał do ustawy.

Konstytucyjna ranga publicznego prawa podmiotowego członka wspólnoty samorządowej do udziału w referendum lokalnym wymaga, aby przepisy regulującej tę materię ustawy zwykłej interpretować w sposób prowadzący do zagwarantowania od strony formalnej, możliwości korzystania przez mieszkańca z tego prawa, także w takim zakresie, w jakim prawo to obejmuje poparcie inicjatywy referendalnej. Przepis art. 14 ust. 4 u.r.l. wskazujący, jakie dane powinien podać na karcie mieszkaniec jednostki samorządu terytorialnego popierający wniosek o przeprowadzanie referendum, reguluje tryb postępowania w sprawie o przeprowadzenie referendum i musi być interpretowany i stosowany ściśle, ponieważ ma na celu prawidłowe i sprawne przeprowadzenie czynności organizacyjnych gwarantujących właściwą realizację prawa podmiotowego do udziału w referendum. Wymienione dane powinny więc być dokładne i kompletne oraz muszą być aktualne i prawdziwe, gdyż służą do identyfikowania osób popierających wniosek i w ten sposób ułatwiają weryfikację danych pozwalających na stwierdzenie, czy osoba popierająca posiada czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego jednostki. Wszystkie dane są zatem jednakowo ważne. W żadnym razie dane te nie mogą być uszczuplone i jakiekolwiek odstępstwo od tego w procesie interpretacji i stosowania nie jest dopuszczalne. Nie można przyjmować, że obowiązek zawarcia na karcie poparcia dla referendum wszystkich danych stanowi nadmierny i zbyteczny formalizm. Wręcz przeciwnie, relatywizacja, w procesie interpretacji i stosowania, zakresu ustawowych danych osobowych mieszkańców popierających wniosek o przeprowadzenie referendum, może prowadzić w procesie ich weryfikacji do arbitralności, a w konsekwencji do naruszenia prawa do udziału w referendum oraz zasady równości wszystkich wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w kwestii oceny konieczności zawarcia przez popierającego wniosek na karcie poparcia referendum lokalnego, wszystkich danych osobowych i daty udzielenia poparcia, nie stanowi właściwego odniesienia stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu: z dnia 31 sierpnia 2011 r. sygn. akt III SW 10/11 (OSNP 2012, nr 11-12, poz. 151). Sąd Najwyższy wypowiedział się w nim przeciwko nadmiernemu rygoryzmowi przy sprawdzaniu danych osobowych wyborcy uznając, że chodzi nie o to, aby osoba weryfikująca odręczne wpisy w wykazie poznała wyłącznie na ich podstawie imię, nazwisko i adres wyborcy udzielającego poparcia, lecz o to, aby ta osoba mogła sprawdzić czy nie ma istotnych sprzeczności między danymi wynikającymi ze spisu wyborców a danymi wskazanymi we wpisie do wykazu poparcia. Zasadniczym celem tego sprawdzania danych jest bowiem ustalenie, czy ten, kto wpisał się do wykazu poparcia jest w rzeczywistości uprawnioną do tego osobą. Sąd Najwyższy uznał, że wpis obywatela do wykazu osób udzielających poparcia utworzeniu komitetu wyborczego jest wadliwy wtedy, gdy z podanego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania jednoznacznie wynika, że nie dotyczy on obywatela oznaczonego numerem PESEL, podanym w tym wykazie.

Przepis art. 14 ust. 4 u.r.l. nie stanowi podstawy normatywnej do wartościowania danych osobowych osób popierających wniosek o przeprowadzenie referendum i przyjęcia, że jedne dane są obligatoryjne drugie zaś uzupełniające. Przyjęcie, że z postanowień art. 14 ust. 4 u.r.l. obligujących mieszkańca jednostki samorządu m. in. do podania "adresu zamieszkania" nie wynika konieczność podania tej informacji, w istocie prowadzi do uznania tego warunku jako zbytecznego. Skoro po numerze PESEL oraz imieniu i nazwisku osoby byłaby możliwa identyfikacja, czy ta osoba jest mieszkańcem gminy, to zbędne jest podawanie na karcie poparcia adresu zamieszkania. Taka wykładnia art. 14 ust. 4 u.r.l. jest dysfunkcjonalna, gdyż prowadzi do traktowania tego przepisu w tej części jako zbędnego, co narusza zakaz wykładni per non est (por. K. Bandarzewski, Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 października 2012 r. (II OSK 2178/12), "Samorząd Terytorialny" 2013 r., nr 5, s. 91). Nie ulega wątpliwości, że cenzus domicylu ma relewantny charakter, decydujący o prawie do poparcia i udziału w referendum lokalnym. Prawo do wyrażania woli w drodze referendum lokalnego jest ujęte szerzej niż prawo wyborcze, czy prawo do udziału w referendum ogólnokrajowym. Jego istotę stanowi uprawnienie każdego mieszkańca, w tym obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, do udziału w bezpośrednim sprawowaniu władzy publicznej na poziomie lokalnym. Trzeba też pamiętać, że obywatele Unii zamiast numeru PESEL podają numer paszportu lub innego dowodu tożsamości (art. 5 pkt 10 Kodeksu wyborczego). Z tych dokumentów nie wynika adres zamieszkania. Przyjęcie, że weryfikacja prawdziwości danych osobowych osoby, która podpisała się pod wnioskiem poparcia, następuje przez ich porównanie z danymi wynikającymi z podanego przez tę osobę numeru PESEL, naruszałaby konstytucyjną zasadę równości wobec prawa. Istotę tej zasady stanowi jednakowe traktowanie podmiotów w obrębie danej klasy (kategorii), ocenianie ich sytuacji według tych samych kryteriów. Precyzyjne podanie adresu zamieszkania jest zatem konieczne ze względu na potrzebę ustalenia, czy poparcia udzieliła osoba, która zamieszkuje stale na obszarze gminy i legitymuje się czynnym prawem wyborczym do organu stanowiącego. Ponadto ważna jest też data udzielania poparcia, która pozwoli ocenić, czy osoba popierająca rzeczywiście przebywała na obszarze gminy w chwili udzielania poparcia. Wzmocnieniem powyższej argumentacji jest też fakt, że sam Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2012 r. sygn. III SW 4/12 (OSNP 2013 r., nr 5-6, poz. 70) doprecyzował i wyjaśnił swoje wcześniejsze stanowisko przyjęte w powołanym postanowieniu przyjmując, że: "Stanowiące przedmiot kontrowersji postanowienie w sprawie III SW 10/11 jako pierwsze i jedyne dotyczy więc sposobu realizacji wskazanych w ustawie wymagań w odniesieniu do wyborców udzielających poparcia utworzeniu komitetu wyborczego wyborców. Sąd Najwyższy skoncentrował się w nim głównie na zagadnieniu kwestii czytelności wpisu wyborców do wykazu, podnosząc, że to czy coś może zostać ocenione za czytelne, czy nie, zależy od indywidualnych predyspozycji sprawdzającego. W istocie, w sprawie tej Sąd Najwyższy wypowiedział się, więc nie o braku konieczności podania w wykazie poparcia wyborów wszystkich danych wskazanych w ustawie, czy o braku konieczności możliwości identyfikacji wyborcy na podstawie wpisu do wykazu, a jedynie podniósł, że zbędne jest wymaganie pełnej czytelności danych osobowych podanych przez wyborcę w tym wykazie, może ono bowiem ograniczyć konstytucyjne prawa wyborcze obywatela niemającego czytelnego pisma ręcznego. Sąd Najwyższy nie stwierdził nic ponad to, że wpis ten jest wadliwy dopiero wtedy, gdy z podanego imienia, nazwiska i adresu zamieszkania jednoznacznie wynika, że nie dotyczy on wyborcy oznaczonego numerem PESEL podanym w wykazie poparcia. Z orzeczenia tego nie można wywieść stanowiska, iż prawidłowy wpis na liście poparcia utworzenia komitetu wyborczego wyborców może być niepełny (niezawierający wszystkich danych wskazanych w art. 204 § 7 pkt 3 Kodeksu wyborczego).".

Powyższe rozważania i analizy uzasadniają przyjęcie stanowiska, że w świetle art. 14 ust. 4 u.r.l., poparcie wniosku o przeprowadzenie referendum lokalnego wymaga złożenia na karcie poparcia wszystkich danych osobowych i daty udzielenia poparcia, potwierdzonych własnoręcznym podpisem.

Z tych wszystkich względów Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 15 § 1 pkt 2 P.p.s.a., podjął uchwałę jak w sentencji.


Porady prawne

Potrzebujesz porady prawnej?

Jak powołać inspektora ochrony danych?

Jak powołać inspektora ochrony danych?

Kto może, a kto ma obowiązek wyznaczenia inspektora ochrony danych? Ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO), które musi być stosowane od 25 maja 2018 r., w art. 37 ust 1 przewiduje obowiązek wyznaczenia inspektora dla administratorów i podmiotów (...)

Dokumentacja przetwarzania danych osobowych według RODO

Dokumentacja przetwarzania danych osobowych według RODO

Od 25 maja 2018 r. ze względu na wejście do stosowania nowych przepisów regulujących zagadnienia ochrony danych osobowych oraz wejście w życie nowej ustawy o ochronie danych osobowych straciły moc wcześniej obowiązujące wymagania dotyczące dokumentacji przetwarzania danych (...)

Jaka będzie nowa konstytucja?

Jaka będzie nowa konstytucja?

Obywatele mają zdecydować o kształcie przyszłej konstytucji Kancelaria prezydenta planuje co najmniej 16 otwartych spotkań dotyczących referendum konsultacyjnego ws. konstytucji. "Chcemy, żeby około 10 pytań w referendum dotyczącym konstytucji to były pytania, które stanowić będą (...)

RODO w szkole

RODO w szkole

Początek roku szkolnego to czas, gdy pojawia się konieczność dopełnienia przez szkołę wielu obowiązków, w tym tych, które dotyczą przetwarzania danych osobowych. Temat ten co roku wzbudza ciekawość i pojawia się wiele pytań z nim związanych. Poznaj odpowiedzi (...)

Jak odwołać wójta i prezydenta miasta?

Jak odwołać wójta i prezydenta miasta?

Pięciu mieszkańców może wystąpić z inicjatywą przeprowadzenia lokalnego referendum, w którym odwołamy najwyższe władze miasta. Muszą to być osoby, które mają prawo wybierania w danej gminie, czyli mieszkają w niej na stałe i są wpisane tam do rejestru wyborców. Inicjatorzy (...)

Złóż wniosek o 500+

Złóż wniosek o 500+

Świadczenie 500 zł to wsparcie długofalowe Program Rodzina 500 plus to 500 zł miesięcznie na drugie i kolejne dziecko niezależnie od dochodu. Rodziny o niskich dochodach otrzymają wsparcie także dla pierwszego lub jedynego dziecka przy spełnieniu kryterium przeciętnego miesięcznego dochodu (...)

Cyfrowe propozycje Komisji Europejskiej

Cyfrowe propozycje Komisji Europejskiej

Przejrzyste platformy internetowe Większa przejrzystość użytkowania, efektywniejsze rozstrzyganie sporów, obserwatorium monitorujące wpływ nowych przepisów na rynek cyfrowy – KE zaproponowała nowe przepisy dla platform internetowych zapewniające małym przedsiębiorstwom (...)

Jak skorzystać z bonu turystycznego 500+?

Jak skorzystać z bonu turystycznego 500+?

Polski Bon Turystyczny Polski Bon Turystyczny jest formą wsparcia dla polskich rodzin oraz branży turystycznej w związku z trudną sytuacją gospodarczą wywołaną epidemią COVID-19. Za pomocą bonu można zapłacić za usługi hotelarskie lub imprezy turystyczne w Polsce do końca marca 2022 r. ##baner## Ważne (...)

Jak zakończyć jednoosobową działalność gospodarczą?

Jak zakończyć jednoosobową działalność gospodarczą?

Wykreślenie z CEIDG, rozwiązanie umów z pracownikami, wyrejestrowanie z ZUS, rozliczenie podatków, zamknięcie księgowości, przechowywanie dokumentów po zamknięciu, inne obowiązki po zakończeniu działalności – o czym trzeba pamiętać? Do zakończenia działalności (...)

Kiedy można przetwarzać dane osobowe?

Kiedy można przetwarzać dane osobowe?

25 maja 2018 r. w państwach członkowskich UE zmieniają się wymogi dotyczące przetwarzania danych osobowych. RODO to inaczej Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawieochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych (...)

Jak uzyskać 500 zł z programu „Rodzina 500 plus”?

Jak uzyskać 500 zł z programu „Rodzina 500 plus”?

Najważniejsze informacje o programie  Program „Rodzina 500 plus” to 500 zł miesięcznie na drugie i kolejne dziecko do ukończenia 18 roku życia. Rodziny o niskich dochodach otrzymają wsparcie także na pierwsze dziecko po spełnieniu kryterium dochodowego.  Wniosek o świadczenie (...)

Wymagania dla towarów wprowadzanych na rynek Unii Europejskiej

Wymagania dla towarów wprowadzanych na rynek Unii Europejskiej

Towary, które są wprowadzane do obrotu na rynku unijnym, muszą spełniać określone wymagania. Przeczytaj jakie zasady obowiązują, jeśli chcesz sprzedawać towary w państwach członkowskich Unii Europejskiej – na jednolitym rynku. ##baner## Jednolity rynek towarów Podstawą (...)

Obowiązki związane z naruszeniami ochrony danych osobowych

Obowiązki związane z naruszeniami ochrony danych osobowych

Co to jest naruszenie danych osobowych? Przez pojęcie „naruszenia ochrony danych” należy rozumieć „naruszenie bezpieczeństwa prowadzące do przypadkowego lub niezgodnego z prawem zniszczenia, utracenia, zmodyfikowania, nieuprawnionego ujawnienia lub nieuprawnionego dostępu (...)

Brak współpracy z organem ochrony danych grozi wysoką karą

Brak współpracy z organem ochrony danych grozi wysoką karą

Nie podejmując współpracy z organem nadzorczym, administrator naraża się na karę finansową Brak współpracy z organem nadzorczym oraz niezapewnienie Prezesowi UODO dostępu do informacji niezbędnych do realizacji jego zadań to wciąż występujące po stronie administratorów (...)

Akt o usługach cyfrowych

Akt o usługach cyfrowych

Pierwsze wspólne przepisy dotyczące obowiązków i odpowiedzialności pośredników na jednolitym rynku otworzą nowe możliwości świadczenia usług cyfrowych ponad granicami przy równoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony użytkowników bez względu (...)

Bezpieczne wakacje dzieci i młodzieży

Bezpieczne wakacje dzieci i młodzieży

Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży na wakacjach - pod okiem rodziców Wakacyjna beztroska sprzyja różnego rodzaju zagrożeniom, na które narażone są dzieci i młodzież. Pamiętajmy, że urlop nie zwalnia rodziców i opiekunów z odpowiedzialności za bezpieczeństwo (...)

Jak korzystać z praw gwarantowanych przez RODO?

Jak korzystać z praw gwarantowanych przez RODO?

Na podstawie doświadczeń z pierwszych 6 miesięcy stosowania RODO Urząd Ochrony Danych Osobowych przygotował 10 wskazówek, jak osoba indywidualna może korzystać z praw gwarantowanych przez rozporządzenie. Masz prawo wiedzieć, co będzie się działo z Twoimi danymi Powinieneś (...)

PUE ZUS – obowiązek założenia profilu dla płatników składek

PUE ZUS – obowiązek założenia profilu dla płatników składek

Kogo obejmie wymóg posiadania konta na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) ZUS? Od 1 stycznia 2023 r. każdy płatnik składek ma obowiązek posiadać konto na Platformie Usług Elektronicznych (PUE) ZUS. Umożliwi ono załatwianie spraw w ZUS online - w dowolnym miejscu i czasie. Obowiązek (...)

Jeśli źle się poczujesz...

Jeśli źle się poczujesz...

Iść do przychodni, na SOR czy do szpitala zakaźnego? Dzwonić do stacji sanitarno-epidemiologicznej czy lekarza rodzinnego? Zapoznaj się z instrukcją postępowania w razie problemów zdrowotnych. Pamiętaj, jeśli podejrzewasz zakażenie koronawirusem, nie idź na SOR ani do (...)

Wsparcie odbiorców energii elektrycznej w 2023

Wsparcie odbiorców energii elektrycznej w 2023

Dowiedz się, na jakie wsparcie mogą liczyć odbiorcy energii elektrycznej w 2023 r., na podstawie ustawy z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (...)

Zapytaj prawnika:

Dodaj załącznikDodaj załącznik

Oświadczenia i zgody RODO:


PORADY PRAWNIKA

Powołanie na świadka pracownika powoda

Powołanie na świadka pracownika powoda

Otrzymałem pozew i w ramach sprzeciwu chciałbym zgłosić na świadka pracownika powoda, którego adresu nie znam. Znam jedynie jego imię i nazwisko. Jak zgłosić świadka, aby spełnić warunki art. 258 k.p.c.? Kodeks postępowania cywilnego wymaga takiego wskazania świadków, aby ich wezwanie (...)

Pokrycie kosztów badania wariograficznego

Pokrycie kosztów badania wariograficznego

Poszedłem ze znajomymi na dyskotekę i mojego kolegę zaczepił agresywnie zachowujący się człowiek. Agresor pierwszy rozpoczął kontakt fizyczny, wywiązała się szarpanina podczas której chciałem go uspokoić, ale on zaczął wymachiwać rękami przed moją twarzą, więc tylko się zasłaniałem. (...)

Likwidacja spółki cywilnej małżonków

Likwidacja spółki cywilnej małżonków

Jesteśmy małżeństwem i prowadzimy działalność jako dwuosobowa spółka cywilna. Obecnie żona chce zrezygnować z działalności i przekazać mi udziały (10%) w ramach wspólnoty małżeńskiej, ja zaś mam kontynuować działalność na bazie dotychczasowego majątku firmy . Ponieważ będzie (...)

Popełnienie plagiatu podczas pisania pracy magisterskiej.

Popełnienie plagiatu podczas pisania pracy magisterskiej.

Zamierzam napisać pracę magisterską. Zamierzam ją napisać na podstawie mojej pracy licencjackiej (poszerzyć ją). Czy będzie to plagiat (autoplagiat)? Opinia prawna dla Państwa sporządzona powstała w oparciu o przepisy:  -ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (...)

Zmiana umowy spółki cywilnej

Zmiana umowy spółki cywilnej

Nasza firma istnieje na rynku od wielu lat. W tym czasie wprowadzono do umowy wiele aneksów, przez co stała się ona zawiła i długa. Zamierzamy ujednolicić teraz umowę poprzez jej zmianę. Czy w takim razie trzeba to gdzieś zgłosić? Niniejsza opinia prawna została sporządzona w oparciu o (...)

Udostępnienie prognozy skutków finansowych

Udostępnienie prognozy skutków finansowych

Zgodnie z art. 17 pkt 5 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym \"Burmistrz\" sporządza prognozę skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego. Obecnie została zakończona procedura składania uwag do wyłożonego projektu m.p.z.p. Do końca tygodnia \"Burmistrz\" ma czas zapoznać (...)

Odpowiedź na pozew a sprzeciw od wyroku zaocznego

Odpowiedź na pozew a sprzeciw od wyroku zaocznego

W postępowaniu uproszczonym (gospodarczym) sąd wydał wyrok zaoczny, ponieważ pozwany nie stawił się na rozprawie (mimo wniesionej odpowiedzi na pozew). Czy w takiej sytuacji pozwany może w terminie 7 dni przedstawić zarzuty, twierdzenia i dowody, nawet te niezgłoszone w odpowiedzi na pozew? (...)

Uzasadnienie pozwu o odsetki

Uzasadnienie pozwu o odsetki

Kontrahent z dużym opóźnieniem zapłacił za fakturę. Nie chce jednak regulować odsetek. Czy uzasadnienie pozwu o odsetki może zawierać tylko dowody na poparcie tego roszczenia (tj. fakturę i dowód wpłaty należności po terminie płatności), czy też powinno zawierać również dowody na (...)

Dopuszczalność zmiany treści wnoszonego sprzeciwu

Dopuszczalność zmiany treści wnoszonego sprzeciwu

Otrzymałem dwa nakazy zapłaty w trybie upominawczym ze swojego powództwa. Przeciwnicy złożyli sprzeciw z brakami formalnymi. Obaj byli reprezentowani przez profesjonalnych radców prawnych, więc mniemam, że braki mogły mieć charakter celowy. Czy możliwe jest uzupełnienie braku formalnego i (...)

Treść odpowiedzi na pozew

Treść odpowiedzi na pozew

Jak powinien prawnie wyglądać wstęp odpowiedzi na pozew? Czy w odpowiedzi na pozew o podwyższenie alimentów (jestem pozwanym) możliwe jest umieszczenie twierdzenia, iż wnoszę o przyjęcie twierdzeń i dowodów pozwanego w związku z nieścisłościami w twierdzeniach powoda oraz, (...)

Fachowiec źle wykonał swoją pracę-jak domagać się odszkodowania?

Fachowiec źle wykonał swoją pracę-jak domagać się odszkodowania?

Wynająłem Pana który miał położyć kafelki. Niestety swoją pracę wykonał co najmniej źle, przez część z nich już poodpadała. Fachowiec nie kwapi się do naprawy swoich błędów. W dodatku przestał odbierać telefony. Co mogę w takiej sytuacji zrobić? Niniejsza opinia prawna wydana (...)

Czy mogę się starać wypłaty z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Czy mogę się starać wypłaty z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Witam serdecznie, chciałbym Państwa prosić o pomoc. Od 2010 roku pracowałem na hali montażowej. W 2012 roku podpisałem umowę na czas określony do 2016. Pod koniec maja 2015 roku zostałem zwolniony przez pracodawcę, z powodu likwidacji mojego stanowiska. Zwróciłem się o wypłacenie mi 3 (...)

Czy kara pieniężna za jazdę bez biletu przedawnia się?

Czy kara pieniężna za jazdę bez biletu przedawnia się?

W 1.08.2005r roku jechałem pociągiem bez biletu. Dostałem mandat, którego nie zapłaciłem. Dwa miesiące po otrzymaniu kary (11.10.2005r), dostałem wezwanie do zapłaty z sądu z powództwa pkp przewozy regionalne za przejazd bez biletu. Kolejne wezwania nie odbierałem, bowiem zmieniłem miejsce (...)

Co może zawierać odpowiedź na pozew

Co może zawierać odpowiedź na pozew

Czy w odpowiedzi na pozew możliwe jest odpieranie fałszywych twierdzeń powódki dotyczących stanu faktycznego ? W odpowiedzi na pozew strona moze podawać wszelkie swoje twierdzenia i dowody na ich poparcie. Może odnieść się do twierdzeń powódki wskazując, że twierdzenia pozwu nie (...)

Zeznanie niewiarygodnych świadków

Zeznanie niewiarygodnych świadków

Podałam przyrodnią siostrę do sądu o zachowek z darowizną na jej rzecz w postaci domu doliczoną do spadku. W odpowiedzi na pozew przeczytałam, że zostałam obdarowana przez ojca pozwanej i moją nieżyjącą Mamę materiałami budowlanymi, bliżej nie określoną ilością złota, które ponoć (...)

Odpowiedź na pozew a sprzeciw od wyroku zaocznego

Odpowiedź na pozew a sprzeciw od wyroku zaocznego

W postępowaniu uproszczonym (gospodarczym) sąd wydał wyrok zaoczny, ponieważ pozwany nie stawił się na rozprawie (mimo wniesionej odpowiedzi na pozew). Czy w takiej sytuacji pozwany może w terminie 7 dni przedstawić zarzuty, twierdzenia i dowody, nawet te niezgłoszone w odpowiedzi na pozew? (...)

Uzasadnienie pozwu o odsetki

Uzasadnienie pozwu o odsetki

Kontrahent z dużym opóźnieniem zapłacił za fakturę. Nie chce jednak regulować odsetek. Czy uzasadnienie pozwu o odsetki może zawierać tylko dowody na poparcie tego roszczenia (tj. fakturę i dowód wpłaty należności po terminie płatności), czy też powinno zawierać również dowody na (...)

Dopuszczalność zmiany treści wnoszonego sprzeciwu

Dopuszczalność zmiany treści wnoszonego sprzeciwu

Otrzymałem dwa nakazy zapłaty w trybie upominawczym ze swojego powództwa. Przeciwnicy złożyli sprzeciw z brakami formalnymi. Obaj byli reprezentowani przez profesjonalnych radców prawnych, więc mniemam, że braki mogły mieć charakter celowy. Czy możliwe jest uzupełnienie braku formalnego i (...)

Treść odpowiedzi na pozew

Treść odpowiedzi na pozew

Jak powinien prawnie wyglądać wstęp odpowiedzi na pozew? Czy w odpowiedzi na pozew o podwyższenie alimentów (jestem pozwanym) możliwe jest umieszczenie twierdzenia, iż wnoszę o przyjęcie twierdzeń i dowodów pozwanego w związku z nieścisłościami w twierdzeniach powoda oraz, (...)

Fachowiec źle wykonał swoją pracę-jak domagać się odszkodowania?

Fachowiec źle wykonał swoją pracę-jak domagać się odszkodowania?

Wynająłem Pana który miał położyć kafelki. Niestety swoją pracę wykonał co najmniej źle, przez część z nich już poodpadała. Fachowiec nie kwapi się do naprawy swoich błędów. W dodatku przestał odbierać telefony. Co mogę w takiej sytuacji zrobić? Niniejsza opinia prawna wydana (...)

Czy mogę się starać wypłaty z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Czy mogę się starać wypłaty z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Witam serdecznie, chciałbym Państwa prosić o pomoc. Od 2010 roku pracowałem na hali montażowej. W 2012 roku podpisałem umowę na czas określony do 2016. Pod koniec maja 2015 roku zostałem zwolniony przez pracodawcę, z powodu likwidacji mojego stanowiska. Zwróciłem się o wypłacenie mi 3 (...)

Czy kara pieniężna za jazdę bez biletu przedawnia się?

Czy kara pieniężna za jazdę bez biletu przedawnia się?

W 1.08.2005r roku jechałem pociągiem bez biletu. Dostałem mandat, którego nie zapłaciłem. Dwa miesiące po otrzymaniu kary (11.10.2005r), dostałem wezwanie do zapłaty z sądu z powództwa pkp przewozy regionalne za przejazd bez biletu. Kolejne wezwania nie odbierałem, bowiem zmieniłem miejsce (...)

Co może zawierać odpowiedź na pozew

Co może zawierać odpowiedź na pozew

Czy w odpowiedzi na pozew możliwe jest odpieranie fałszywych twierdzeń powódki dotyczących stanu faktycznego ? W odpowiedzi na pozew strona moze podawać wszelkie swoje twierdzenia i dowody na ich poparcie. Może odnieść się do twierdzeń powódki wskazując, że twierdzenia pozwu nie (...)

Zeznanie niewiarygodnych świadków

Zeznanie niewiarygodnych świadków

Podałam przyrodnią siostrę do sądu o zachowek z darowizną na jej rzecz w postaci domu doliczoną do spadku. W odpowiedzi na pozew przeczytałam, że zostałam obdarowana przez ojca pozwanej i moją nieżyjącą Mamę materiałami budowlanymi, bliżej nie określoną ilością złota, które ponoć (...)

Prawo do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym

Prawo do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym

W najbliższym czasie odbędzie się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku, ale ewentualny spadek został wcześniej (2 lata temu) przekazany w formie darowizny jednemu ze spadkobierców ustawowych. Co można zrobić i w jakiej formie, aby wystąpić o zachowek, jeśli taki należałby się jeszcze innym (...)

Uzupełnienie pozwu w postępowaniu gospodarczym

Uzupełnienie pozwu w postępowaniu gospodarczym

Wysłałem do sądu pozew w trybie uproszczonym (sprawa gospodarcza). Sąd rozpatruje teraz pozew w sekcji nakazowej. Ostatnio przeciwnik wysłał do mnie pismo z nowymi zarzutami, przeciwko którym z ostrożności procesowej chciałbym przeciwstawić swoje twierdzenie i dowód. Czy powinienem teraz (...)

Zmiana opiekuna prawnego

Zmiana opiekuna prawnego

Skierowałem sprawę do sądu rodzinnego o zmianę opiekuna prawnego dla dorosłej osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie z racji niewłaściwie sprawowanej opieki przez obecnego opiekuna ( bicie i zaniedbania opieki ). Rozumiem, że moja rola będzie podwójna tzn. występuje jako strona w sprawie i (...)

Molestowanie i mobbing w pracy

Molestowanie i mobbing w pracy

Była pracownica wystąpiła z pozwem o odszkodowanie za mobbing. W prośbie o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron nie podała przyczyny. Zarzuca jednemu z pracowników pracodawcy (jej bezpośredniemu przełożonemu), że ją molestował, a gdy jego propozycje seksualne pozostały bez (...)

Pisma przygotowawcze przed rozprawą

Pisma przygotowawcze przed rozprawą

Nasza firma wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Powód przesłał do sądu odpowiedź na ten sprzeciw, do której to odpowiedzi nasza firma ustosunkowała się pismem procesowym, w którym szczegółowo uzasadnia swoje zdanie i przywołuje okoliczności faktyczne. Pismo (...)

Powództwo o rozwód - odpowiedź na pozew

Powództwo o rozwód - odpowiedź na pozew

Żona złożyła pozew o rozwód - rozwiązanie małżeństwa, powierzenie władzy rodzicielskiej nad dziećmi, zobowiązanie do ponoszenia kosztów, zwolnienie od kosztów sądowych, zasądzenie kosztów procesu, zabezpieczenie, aby na czas procesu dzieci były przy powódce. Chcę oddalić ten pozew, (...)

Pismo procesowe w postępowaniu gospodarczym

Pismo procesowe w postępowaniu gospodarczym

Wystąpiliśmy z powództwem o naprawienie szkody z powodu niezgodności towaru z umową. Otrzymaliśmy odpowiedź pełnomocnika strony pozwanej. Chcemy się do niej ustosunkować i napisać pismo procesowe. Czy tu obowiązują jakieś terminy? Czy wysłać je do Sądu, czy na adres pełnomocnika? Ponieważ (...)