Rozliczenia między małżonkami - opinia prawna

13.6.2008

Stan faktyczny

Kilka lat temu wyszłam za mąż za kawalera; ma on dwoje dzieci, z których każde mieszka z inną kobietą. Mąż posiada również własny dom, sklep i samochód. Moje oszczędności ze sprzedaży mieszkania wydaliśmy wspólnie po ślubie na remonty jego domu i uregulowanie jego pożyczki. Obecnie zastanawiam się czy dobrze zrobiłam lokując w tym domu swoje pieniądze? Mam 21-letniego syna, który mieszka z nami i chciałabym wiedzieć czy w razie rozwodu coś mi się będzie należało? Czy w razie śmierci męża połowa majątku będzie moja, a jego połowę będą dziedziczyły jego dzieci? A co jeżeli ja umrę, czy mój syn coś po mnie ma prawo dostać?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych:

Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami),
Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Składniki majątku osobistego małżonka

W pierwszej kolejności należy wskazać, co wchodzi w skład majątku osobistego małżonków, czyli co stanowi majątek wyłącznie Pani męża, a co jest wyłącznie Pani majątkiem. Stanowi o tym wprost przepis artykułu 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym: "Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej."

Jak wynika z treści powyższego przepisu, przedmioty, które małżonek nabył przed zawarciem małżeństwa pozostają składnikami jego majątku osobistego. W Państwa przypadku wspomniany dom, sklep i samochód są majątkiem osobistym Pani męża. A skoro tak, to już na tym etapie opinii można stwierdzić, iż te składniki podlegać będą dziedziczeniu przez spadkobierców Pani męża. Do kręgu spadkobierców Pani męża wchodzą jego dzieci (nie ma znaczenia czy są one dziećmi małżeńskimi, czy pozamałżeńskimi), a także Pani. Oczywiście tak będzie pod warunkiem, że Pani mąż na wypadek śmierci nie pozostawi testamentu, w którym wskaże jako swoich spadkobierców inne osoby.

Zasady dziedziczenia

W braku testamentu, zgodnie z artykułem 931 kodeksu cywilnego „W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych”.

Pozostaje jeszcze Pani majątek osobisty, który w razie Pani śmierci dziedziczyć będzie (gdy nie pozostawi Pani testamentu o innej treści) Pani syn i Pani mąż, a także majątek wspólny, który po zniesieniu wspólności (albo po jej ustaniu w razie śmierci któregoś z Państwa) także zasili masy spadkowe po Pani i po Pani mężu.

Zgodnie z artykułem 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego "Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego należą w szczególności:

pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków."

Warto zauważyć, że o ile sklep jest własnością Pani męża, to dochody uzyskiwane z jego prowadzenia wejdą, zgodnie z przytoczonym przepisem, do majątku wspólnego.

Jak wynika z powyższego, już na dzień dzisiejszy można precyzyjnie określić co najmniej część składników majątkowych, które stanowią majątek osobisty męża. W razie śmierci Pani męża, do spadku po nim wchodzić będą przedmioty należące do tego majątku. Ponadto wraz ze śmiercią jednego z małżonków ustaje wspólność majątkowa małżeńska, a zatem udział we współwłasności dotychczasowego majątku małżeńskiego także stanowi składnik masy spadkowej. Zgodnie z artykułem 43 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego "Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji."

Jak zostało wspomniane także w razie Pani śmierci, dziedziczeniu podlegać będzie Pani majątek osobisty powiększony o składniki wynikające z podziału majątku wspólnego.

Sposób rozliczenia nakładów

W przypadku ewentualnego rozwodu, powyższe zasady mają właściwie analogiczne zastosowanie. Z całą pewnością można wskazać, iż wspomniane przez Panią składniki majątkowe stanowią majątek osobisty każdego z małżonków i nie będą podlegać podziałowi (podziałowi podlegać będzie majątek wspólny, w którym mają Państwo co do zasady równe udziały). Jednakże fakt, iż Pani oszczędności zostały spożytkowane na majątek osobisty Pani męża, nie pozbawia Pani zupełnie prawa do żądania ich zwrotu.

Zgodnie z artykułem 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego "Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.

Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny."

Zasadą jest, że rozliczeń, których dotyczy powyższy przepis, dokonuje się przy podziale - umownym lub sądowym - majątku wspólnego. Przyjmuje się, że nakłady poczynione na rzecz są to koszty poniesione w związku z zachowaniem, używaniem lub ulepszeniem tej rzeczy, natomiast wydatki poniesione na rzecz są to koszty związane z jej nabyciem. Z przeznaczenia majątku wspólnego wynika, że obowiązek rozliczenia nie obejmuje wydatków i nakładów poczynionych z tego majątku na utrzymanie i zaspokojenie normalnych potrzeb jednego z małżonków, np. naukę, leczenie, wypoczynek itp. Przy dokonywaniu rozliczeń między małżonkami wartość wydatków i nakładów ustala się na podstawie stanu z chwili ich poczynienia i cen rynkowych z chwili orzekania w tym przedmiocie.

Art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie reguluje jednak rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego z małżonków. Nie odnosi się on zatem do sytuacji, gdy po ślubie sfinansowała Pani ze swoich oszczędności remont domu męża. Podstawę tych rozliczeń stanowią przepisy kodeksu cywilnego. Brak jest przepisów, które pozwalałyby na dochodzenie roszczeń wynikających z tych rozliczeń na innej drodze niż droga procesu, a zwłaszcza w postępowaniu o podział majątku wspólnego (orz. SN z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CRN 90/70, OSNPG 1970, nr 11-12, poz. 61 i z dnia 9 stycznia 1984 r., III CRN 315/83, GP 1984, nr 17). Jednak w uchwale z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80 (OSNCP 1981, nr 11, poz. 206) Sąd Najwyższy uznał, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich. Stanowisko to można by przyjąć za zasadne jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego dotyczy to postępowanie, np.

w razie poczynienia na przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego z małżonków nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych małżonków (tak J. Pietrzykowski, w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, s. 275). Tu taka sytuacja nie zachodzi. Pozostają zatem ogólne zasady prawa cywilnego, a konkretnie - przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405-414 k.c.). Zwrotu nakładów można żądać w osobnym procesie (nie w postępowaniu o podział majątku). Trzeba się jednak liczyć z tym, że druga strona może się bronić twierdząc, iż była to darowizna (zatem istniała podstawa prawna), albo też, że poczyniając nakłady zdawała Pani sobie sprawę z tego, że nie była Pani do tego zobowiązana, co by sprawiało, że zwrot by się nie należał (art. 411 pkt 1 k.c.).

Zespół
e-prawnik.pl

Składniki majątku osobistego małżonka

Zasady dziedziczenia

Sposób rozliczenia nakładów

Komentarze