Zarachowanie zapłaty - jak zaliczyć wpłatę dłużnika, która nie starcza na pokrycie wszystkich długów?

Gdy dłużnik ma kilka zobowiązań wobec tego samego wierzyciela, istotną kwestią jest okoliczność, na który z długów zaliczyć dokonaną przez dłużnika wpłatę (np. ratę), która nie wystarcza na pokrycie wszystkich należności. Jeżeli nie zostało to uregulowane w umowie zawartej pomiędzy Stronami - zastosowania znajdą przepisy kodeksu cywilnego.

Jak powinno się zaliczać wpłaty dokonywane przez dłużnika?

Odpowiedzi na to pytanie znajdziemy w art. 451 kodeksu cywilnego. Jeżeli dłużnik ma wobec wierzyciela co najmniej dwa długi tego samego rodzaju (w większości przypadków będą to długi pieniężne), a dokonana wpłata nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich należności, to w pierwszej kolejności dłużnik ma możliwość oświadczyć wierzycielowi, który dług chce zaspokoić. Zgodnie z orzecznictwem "Wola dłużnika zaliczenia spełnionego przez niego świadczenia na poczet określonych długów może być wyrażona w dowolny sposób, a jej interpretacja podlega zasadom określonym w art. 65 § 1 k.c. (...) o zamiarze dłużnika może świadczyć także wysokość spełnionego świadczenia" (wyrok Sądu Najwyższego z 16 lutego 2012 r., sygn. akt IV CSK 233/2011).

Wierzyciel nie może przeciwko temu oponować, jednakże może zdecydować, że to co przypada na poczet jednego długu zaliczy na wpłatę na kwotę główną (np. II ratę za sprzedany towar) lub na należności uboczne np. odsetki. W przypadku, gdy dłużnik nie wskazał, który z długów chce zaspokoić, uprawnienie to zyskuje wierzyciel. Powinien on jednak w tym przypadku wystawić dłużnikowi pokwitowanie. Zgodnie z orzecznictwem: "Pomiędzy spełnieniem świadczenia przez dłużnika, który nie wskazał sposobu zarachowania, a wystawieniem przez wierzyciela pokwitowania powinno zachodzić bezpośrednie następstwo czasowe; w przeciwnym wypadku należy przyjąć, że żadna ze stron nie skorzystała z możliwości wyboru sposobu zarachowania" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2015 r., sygn. akt III CNP 1/14). Co ważne jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.

Jak powinno zarachować się wpłaty, w przypadku braku oświadczeń w tym zakresie ze strony dłużnika i wierzyciela?

W tym przypadku wpłatę zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego (tj. tego, którego zapłaty może się już wierzyciel domagać), a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego. O tym, że dług jest najdawniej wymagalny, decyduje data powstania długu, a nie termin jego zapłaty (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2002 r., sygn. akt I CKN 1331/00). Natomiast w sytuacji, gdy oba długi są równorzędne to zaliczenie następuje stosunkowo na poczet wszystkich długów. "Jeżeli żadna ze stron nie skorzystała z uprawnień określonych w art. 451 § 1 i 2 i nie złożyła wskazanych w nim oświadczeń, to wówczas (art. 451 § 3) spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeśli jest ich kilka, to na poczet najwcześniej wymagalnego (decyduje data powstania długu, a nie termin jego zapłaty). W okolicznościach jednakowych zaliczenie następuje stosunkowo na poczet wszystkich długów" (wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2002 r., sygn. akt I CKN 1331/00).