Umowa dożywocia a kwestia dziedziczenia

Stan Faktyczny

Jestem właścicielką lokalu mieszkalnego. Obecnie jestem wdową, ale planuję wkrótce zawrzeć związek małżeński również z wdowcem. Chciałabym, aby mieszkanie którego jestem właścicielką i w którym obecnie mieszkam, stało się po mojej śmierci własnością mojej pełnoletniej córki. Po zawarciu małżeństwa chciałabym zamieszkać wspólnie z moim przyszłym mężem w moim mieszkaniu. Mój przyszły mąż posiadane przez siebie mieszkanie darował swojemu pełnoletniemu synowi. Chciałabym, aby mieszkanie po mojej śmierci przypadło mojej córce z pominięciem mojego przyszłego męża. Chciałabym darować to mieszkanie mojej córce z prawem dożywotniego mieszkania w nim wraz z moim przyszłym mężem, jednakże chciałabym w przyszłości uniknąć sytuacji kiedy mój przyszły mąż lub jego syn rościliby sobie jakieś prawa do tego mieszkania. Czy jeżeli daruję córce to mieszkanie jeszcze za mojego życia, to będę mogła w nim przebywać wraz ze swoim przyszłym mężem?  Czy jeżeli umrę pierwsza mój przyszły mąż nadal będzie mógł przebywać w tym mieszkaniu? Czy po mojej śmierci mój przyszły mąż oraz jego syn będą dziedziczyli po mnie mieszkanie?

Opinia prawna

Niniejsza opinia sporządzona została na podstawie:

• ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

Darowizna a dziedziczenie

Jeżeli chciałaby Pani być pewna, że prawo własności mieszkania po Pani śmierci będzie przysługiwało Pani córce, a jednocześnie aby do dnia śmierci miała Pani prawo mieszkać w nim, proponujemy zawrzeć umowę darowizny tego mieszkania na rzecz Pani córki z jednoczesnym ustanowieniem prawa dożywotniego przebywania w nim. Jest to korzystniejsze rozwiązanie niż przejście prawa własności na córkę w drodze dziedziczenia. Jeżeli nie sporządzi Pani testamentu, to na zasadzie dziedziczenia ustawowego do spadku dojdą Pani mąż i Pani córka w równych częściach. Jeśli sporządzi Pani testament i powoła w nim do spadku tylko Pani córkę, to mimo że prawo własności nabędzie tylko Pani córka, to jednak Pani mężowi przysługiwało będzie prawo do zachowku, które wynosi połowę udziału spadkowego. Pani córka mimo że nabędzie prawo własności mieszkania, to będzie zobowiązana do spłaty na rzecz Pani przyszłego męża kwoty równej ¼ wartości mieszkania.

Darowizna a prawo do zachowku

Może Pani rozważyć także dokonanie darowizny na rzecz Pani córki jeszcze za Pani życia z zastrzeżeniem prawa do zamieszkiwania w nim do dnia Pani śmierci. W takim przypadku składnik majątkowy w postaci mieszkania wyjdzie z Pani majątku i po śmierci nie wejdzie do masy spadkowej. Pani przyszły mąż nie będzie więc mógł dziedziczyć tego mieszkania. Jednakże należy pamiętać, że do majątku od którego zależy wysokość majątku wchodzą także co do zasady przedmioty umowy darowizny. Do zachowku nie zalicza się jedynie darowizn dokonanych dawniej niż 10 lat przed dniem otwarcia spadku oraz darowizn dokonanych na rzecz osób nie wchodzących do kręgu spadkobierców ani uprawnionych do zachowku. Do zachowku należnego małżonkowi nie zalicza się tez darowizn dokonanych przed dniem zawarcia związku małżeńskiego. Ponieważ Pani córka wchodzi do kręgu spadkobierców i jest uprawniona do zachowku, to aby darowizna dokonana na rzecz Pani córki nie została zaliczona do zachowku należnego Pani przyszłemu mężowi, powinna Pani dokonać tej darowizny przed zawarciem związku małżeńskiego.

Darowizna z prawem dożywocia

Dożywocie można zastrzec na rzecz jednej osoby albo na rzecz kilku osób (właścicielki mieszkania oraz osób jej bliskich). Może więc Pani w umowie zastrzec, że prawo korzystania z mieszkania będzie przysługiwało Pani oraz Pani przyszłemu mężowi. Jednakże dokonanie takiego zastrzeżenia rodzi dla Pani przyszłego męża odrębne roszczenie o zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Może to w przyszłości być problematyczne, jeżeli stosunki pomiędzy Panią, a Pani przyszłym mężem ulegną pogorszeniu; w takim przypadku Pani mąż będzie miał prawo pozostać w mieszkaniu bez względu na Pani stanowisko oraz stanowisko Pani córki będącej właścicielką mieszkania. W takiej sytuacji Pani mąż będzie mógł dochodzić od Pani córki zamiany świadczenia dożywocia na dożywotnią rentę, jeżeli stosunki istniejące między nim a Pani córką będą uniemożliwiały dalsze trwanie umowy dożywocia. Poza tym po Pani śmierci, jeśli Pani śmierć nastąpi wcześniej niż śmierć Pani przyszłego męża, będzie on mógł korzystać z mieszkania do dnia swojej śmierci.

Dlatego należy być ostrożnym w ustanawianiu prawa dożywocia na rzecz osoby bliskiej aktualnej właścicielki mieszkania. Jeżeli umowa darowizny jest dokonywana na rzecz Pani córki, a więc osoby bliskiej, z którą łączą Panią dobre stosunki i do której ma Pani zaufanie, to korzystniej jest ustanowić prawo dożywocia tylko na Pani rzecz, które to mieszkanie będzie Pani zajmowała za przyzwoleniem Pani córki wraz ze swoim przyszłym mężem. W takiej sytuacji uprawnionym z umowy dożywocia będzie tylko Pani, pozostając jedynym dysponentem tego prawa.

Dziedziczenie męża i jego dzieci

Jeżeli dokona Pani darowizny tego mieszkania jeszcze za swojego życia, to mieszkanie to nie wejdzie do masy spadkowej. Nie tylko więc Pani mąż, ani żaden ze spadkobierców nie będzie dziedziczył mieszkania. Natomiast syn Pani przyszłego męża nie wchodzi do kręgu spadkobierców po Pani. Nie będzie on nigdy dziedziczył po Pani z ustawy. Może natomiast dziedziczyć po Pani jeśli zostanie przez Panią powołany do spadku w testamencie.

Zespół
e-prawnik.pl