Interwencja uboczna w procesie

Czemu służy interwencja uboczna?

Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (art. 76 Kodeksu postępowania cywilnego - K.p.c.). Na tym polega interwencja uboczna. Poza nazwą nie ma ona nic wspólnego z tzw. interwencją główną.

Celem interwencji ubocznej jest umożliwienie osobie trzeciej udziału w procesie toczącym się między dwiema stronami dla ochrony jej interesu prawnego, jaki ma w mającym zapaść rozstrzygnięciu.

Kiedy interwencja uboczna jest dopuszczalna?

Interes prawny

Interwenient uboczny nie ma w zasadzie roszczenia, którego by mógł dochodzić w drodze samodzielnego pozwu czy pozwu interwencyjnego. Ma tylko interes prawny w tym, żeby rozstrzygnięcie w toczącym się procesie zapadło na korzyść jednej ze stron. Ze względu na ten interes przystępuje on do toczącego się procesu (obok strony) w charakterze pomocnika tej strony. Istnienie interesu prawnego osoby trzeciej w rozstrzygnięciu sporu na korzyść tej strony jest warunkiem dopuszczalności interwencji ubocznej. Określenie tego interesu prawnego Kodeks pozostawia nauce i praktyce, która przyjmuje coraz to szersze rozumienie tego pojęcia. Może to być interes majątkowy lub niemajątkowy. Jest kategorią obiektywną (musi istnieć rzeczywiście) i subiektywną (istniejącą w odczuciu danego podmiotu). Występuje, gdy rozstrzygnięcie sporu może wywrzeć jakiekolwiek skutki w sferze prawnej interwenienta, np. grozi mu regres jednej ze stron w razie przegranej w procesie.

Rodzaj sprawy

Interwencja uboczna jest dopuszczalna bez względu na rodzaj sprawy i bez względu na osoby występujące w procesie. Według doktryny jest ona dopuszczalna też w sprawach o prawa stanu, choć Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach jest innego zdania. W sprawach o prawa stanu (np. o ustalenie ojcostwa) interwenientem może być tylko osoba bezpośrednio i osobiście zainteresowana wynikiem, tj. należąca do grona osób legitymowanych do występowania w takim procesie jako strona.

Wstąpienie do sprawy

Wstąpienie swe do sprawy interwenient uboczny powinien zgłosić w piśmie, w którym poda, jaki ma interes prawny we wstąpieniu i do której ze stron przystępuje. Pismo to należy doręczyć obu stronom (art. 77 § 1 K.p.c.). Winno ono spełniać wymogi dla pism procesowych z art. 126 K.p.c. Terminem początkowym dla zgłoszenia interwencji jest chwila doręczenia pozwu pozwanemu (bo od tego momentu sprawa jest w toku, to zawiśnięcie sporu), choć są też głosy, iż po stronie powodowej można wstąpić już od czasu wniesienia pozwu, a chwilą końcową jest zamknięcie rozprawy w II instancji. W razie uchylenia orzeczenia przez sąd II instancji lub sąd kasacyjny i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przed sądem I instancji można znowu zgłosić w tym sądzie interwencję uboczną.

Interwenient uboczny może ze wstąpieniem do sprawy połączyć dokonanie innej czynności procesowej (art. 77 § 2 K.p.c.), np. wniesienie środka odwoławczego, zarzutów. Może więc on dokonywać czynności procesowych od chwili zgłoszenia interwencji.

Z braku szczególnego unormowania do interwenienta ubocznego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące strony m.in. odnośnie zdolności sądowej i procesowej czy czynności strony. Sąd nie może z urzędu niedopuścić interwencji. Winien jednak odrzucić interwencję np. w razie braku zdolności sądowej bądź procesowej przez osobę ją zgłaszającą.

Czy strony mogą się nie zgodzić na wstąpienie interwenienta ubocznego (osoby trzeciej) do ich procesu?

Sąd nie bada z urzędu przedstawionego interesu prawnego, lecz dopiero wskutek wniesienia opozycji przez jedną ze stron procesowych (ew. prokuratora). Każda ze stron może zgłosić opozycję przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, jednakże nie później niż przy rozpoczęciu najbliższej rozprawy (art. 78 § 1 K.p.c.). Chodzi tu o pierwsze posiedzenie wyznaczone po doręczeniu stronie pisma, w którym interwenient uboczny zgłosił swe wstąpienie w spór. To prekluzja, która uniemożliwia stronie późniejsze skuteczne zgłoszenie opozycji.

Postępowanie sądu w przedmiocie badania opozycji i dopuszczalności interwencji ubocznej jest postępowaniem wpadkowym, które nie tamuje postępowania w sprawie. Sąd bada tu, czy występuje interes prawny, i wszystkie zarzuty zgłoszone w opozycji. Dopiero w tym stadium postępowania interwenient obowiązany jest uprawdopodobnić swój interes prawny.

Sąd, po przeprowadzeniu specjalnej rozprawy co do opozycji:

• albo względni opozycję i orzeka o niedopuszczeniu interwenta (np. w razie braku interesu prawnego po stronie pozwanej w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa u mężczyzny, który chce uznać pozwane dziecko lub chce zapobiec wytoczeniu przez dzicko w przyszłości przeciwko niemu powództwa o ustalenie ojcostwa),

• albo oddali opozycję, jeżeli interwenient uprawdopodobni, że ma interes prawny we wstąpieniu do sprawy (art. 78 § 2 K.p.c.), i nie zachodzą inne przeszkody.

Na powyższe postanowienia (tj. i na oddalenie opozycji przeciwko wstąpieniu interwenienta ubocznego, i na niedopuszczenie interwenienta do udziału w sprawie wskutek uwzględnienia opozycji) przysługuje zażalenie do sądu II instancji (art. 394 § 1 pkt 3 K.p.c.).

Mimo wniesienia opozycji interwenient uboczny bierze udział w sprawie, dopóki orzeczenie uwzględniające opozycję nie stanie się prawomocne. W razie prawomocnego uwzględnienia opozycji czynności interwenienta ubocznego uważane będą za niebyłe (art. 78 § 3 K.p.c.).

Jakie uprawnienia mają interwenci uboczni różnych kategorii? 

Interwenient uboczny jest uprawniony do wszelkich czynności procesowych dopuszczalnych według stanu sprawy  (art. 79 K.p.c. zd. 1), np. wniesienia skargi o wznowienie postępowania, a nawet w wyjątkowych wypadkach skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Nie może jednak dokonywać czynności dyspozytywnych, gdyż nie jest stroną. Czynności procesowe interwenienta ubocznego wywierają skutek dla strony, do której przystąpił (np. stawienie się interwenienta ubocznego, który wstąpił do sprawy po stronie pozwanej, na rozprawę, zapobiega wydaniu wyroku zaocznego w stosunku do nieobecnego pozwanego; wniesienie środka odwoławczego powoduje nieuprawomocnienie się orzeczenia w stosunku do strony, do której interwenient przystąpił).  

Interwenientowi ubocznemu należy od chwili jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, jako też orzeczenia sądu (art. 80 K.p.c.).

Wyróżna się następujące rodzaje interwencji ubocznej wg K.p.c.:

1. Interwencja uboczna samoistna - jeżeli z istoty spornego stosunku prawnego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której interwenient przystąpił.
   • Wówczas do stanowiska interwenienta w procesie stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym (art. 81 in fine K.p.c.). Nie staje się on jednak przez to stroną procesową.
   • Do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia i uznania powództwa przez stronę, do której interwenient przystąpił, potrzeba jego zgody.
   • Interwenient uboczny samoistny nie może być świadkiem (art. 259 pkt 4 K.p.c.), ale może być przesłuchiwany w charakterze strony (art. 299 K.p.c.). 
   • Może działać niezależnie od strony, do której przystąpił. Jego działanie może być nawet sprzeczne z oświadczeniami faktycznymi tej strony. Może dokonywać wszelkich czynności w toku postępowania, a strona nie może skutecznie się temu sprzeciwić. W razie sprzeczności czynności interwenienta samoistnego z czynnościami i oświadczeniami strony, sąd oceni obie na podstawie całokształtu okoliczności sprawy.
   • Tylko interwenienta samoistnego można zasądzić na koszty procesu. Sąd może przyznać od interwenienta na rzecz wygrywającego sprawę przeciwnika strony, do której interwenient przystąpił, zwrot kosztów wywołanych samoistnymi czynnościami procesowymi interwenienta (art. 107 zd. 2 K.p.c.).
   • Okoliczności stanowiące podstawę obligatoryjnego zawieszenia postępowania urzędu (art. 174 § 1 K.p.c.), zaszłe w stosunku do interwenienta samoistnego (np. śmierć, utrata zdolności sądowej, ogłoszenie upadłości, jeśli przedmiot sporu wchodzi do masy upadłości), wymagają też zawieszenia postępowania. W przypadku interwencji niesamoistnej to jest sporne.
2. Interwencja uboczna niesamoistna (zwykła) - gdy oddziaływanie wyroku na sferę prawną interwenienta jest tylko pośrednie.
   • Jego czynności procesowe nie mogą pozostawać w sprzeczności z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił (art. 79 K.p.c. zd. 2). W razie sprzeczności czynności interwenienta niesamoistnego z czynnościami i oświadczeniami strony, do której przystąpił, lub odwołania przez tę stronę czynności interwenienta, sąd nie weźmie ich pod rozwagę. Jeśli strona zaniedbała dokonania określonej czynności procesowej (np. wniesienia apelacji czy skargi kasacyjnej), a dokonał jej interwenient, to taka czynność nie w zasadzie nie jest sprzeczna z wolą tej strony.
   • Strona może zawsze oświadczyć, że nie zgadza się z czynnością procesową interwenienta ubocznego. Oświadczenie to może pozbawić skuteczności czynność przez niego podjętą, ale tylko wtedy, gdy nie wywołała ona jeszcze skutków procesowych. Natomiast gdy skutki te zostały już wywołane, strona może zawsze odwołać skutecznie taką czynność (np. cofnąć wniesioną apelację).
   • Interwenient uboczny niesamoistny nie zwraca kosztów przeciwnikowi strony, do której przystąpił (art. 107 zd. 1 K.p.c.).

Jakie jeszcze skutki rodzi wstąpienie interwenienta ubocznego do sprawy?

Jeśli chodzi o skutki pozaprocesowe interwencji ubocznej, to może się zdarzyć, iż przegrywający proces wystąpi później przeciwko interwenientowi z roszczeniem pozostającym w związku z przegraną (np. z roszczeniem regresowym, zwrotnym). Wtedy interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie (exceptio male gesti processus), chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane (art. 82 K.p.c.).

W procesie, do którego interwenient przystąpił, sąd nie może wydać rozstrzygnięcia co do istoty bezpośrednio na rzecz lub przeciwko interwenientowi. Sąd może przyznać interwenientowi koszty interwencji od przeciwnika obowiązanego do zwrotu kosztów (art. 107 zd. 3 K.p.c.).

Niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem (art. 103 § 1 K.p.c.).

Za zgodą stron interwenient uboczny może wejść na miejsce strony, do której przystąpił (art. 83 K.p.c.). Zachodzi wtedy zmiana strony w procesie (następstwo procesowe).

Interwenient uboczny powinien być wskazany w protokole posiedzenia sądu (art. 158 § 1 pkt 1 K.p.c.). Jest legitymowany do złożenia wniosku o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt (art. 718 § 1 K.p.c.).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl