Kiedy odpowiada się za czyn zabroniony, a kiedy za niewykonanie umowy?

Życie codzienne, zarówno konsumenta, jak i przedsiębiorcy, nie jest pozbawione nieprzewidzianych zdarzeń, szkód, wypadków, które powodowane są bądź przez kontrahenta, zleceniobiorcę, pracownika, bądź przez osobę niezwiązaną z nami żądną umową. Na tym gruncie wyłania się zagadnienie cywilnej odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej, których podstawowe przesłanki i wzajemne różnice wskazuje niniejszy artykuł.

Z jakich tytułów możesz ponosić odpowiedzialność cywilną?

Zarówno osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (konsumenci), choć przede wszystkim przedsiębiorcy mogą ponosić odpowiedzialność przede wszystkim z dwóch tytułów:

1. odpowiedzialności kontraktowej (za niewykonanie, bądź nienależyte wykonanie zobowiązania umownego, art. 471 i n. k.c.),
2. odpowiedzialności deliktowej - za spowodowanie z własnej winy szkody (czyn niedozwolony), która nie jest wynikiem nienależytego wykonania, bądź niewykonania umowy, art. 415 i n. k.c.. Przykładem odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność cywilna posiadaczy pojazdów mechanicznych (popularne OC).

Kiedy będziesz ponosił odpowiedzialność kontraktową?

Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej są łącznie:

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (naruszenie zobowiązania), będące następstwem okoliczności, za które dłużnik - z mocy ustawy lub umowy - ponosi odpowiedzialność,
• szkoda i 
• związek przyczynowy między faktem niewykonania (nienależytego wykonania) zobowiązania a szkodą.

Odpowiadać można również za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie się wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania się powierza (art. 474 k.c.).  Za działania i zaniechania tych osób odpowiada się jak za własne działanie, odpowiedzialność ta kształtuje się na zasadzie ryzyka – do odpowiedzialności wystarczy spełnienie ww. przesłanek przez ww. osoby, nie jest konieczna natomiast wina samego wykonawcy. Należy jednakże wskazać, iż osoby wykonujące pracę za nas (jego pracownicy, zleceniobiorcy) odpowiadają samodzielnie za szkodę wynikłą z działania poza zakresem wykonywania umowy (np. po godzinach pracy, z tytułu działań niezwiązanych z jego obowiązkami, itp.). W tym przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością deliktową.

Zakres odpowiedzialności kontraktowej może zostać zmodyfikowany umową stron. Strony mogą ograniczyć odpowiedzialność do określonych sytuacji, bądź wyłączyć poszczególne przypadki. Jedynym ograniczeniem jest niemożność wyłączenia odpowiedzialności z tytułu winy umyślnej sprawcy (art. 473 § 2 k.c.).

Reasumując, odpowiedzialność kontraktową ponosi się za:

• szkody wyrządzone przez niewykonanie, bądź nienależyte wykonanie umowy z winy własnej (w tym winy nieumyślnej i rażącego niedbalstwa),
• szkody wyrządzone przez niewykonanie, bądź nienależyte wykonanie umowy przez osoby, którym organizator powierzył jej wykonanie, bądź którymi posługuje się przy jej wykonaniu – jeśli osobom tym można przypisać winę, wina organizatora nie jest zaś przesłanką jego odpowiedzialności.

W każdym ze wskazanych przypadków niezbędne jest także wykazanie przesłanki związku przyczynowego między szkodą a zachowaniem się sprawcy.

Kiedy będziesz ponosił odpowiedzialność deliktową?

Podstawą odpowiedzialności w tym przypadku jest:

• wina sprawcy (chociażby w postaci niedbalstwa) oraz
• bezprawność czynu (sprzeczność zachowania z prawem), a także
• szkoda i związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem sprawcy a szkodą.

Nie będziemy więc ponosić odpowiedzialności, jeśli nie ponosimy winy za daną szkodę, szkoda została spowodowana przez poszkodowanego lub osobę trzecią, czy też szkoda jest wynikiem siły wyższej (zdarzenia nagłego i nieprzewidywalnego, któremu nie można było zapobiec i którego nie można było przewidzieć).

Za swoich pracowników odpowiada się na zasadzie ryzyka, czyli do powstania odpowiedzialności wystarczająca jest wina pracownika przy wykonywaniu powierzonych mu czynności (niezwiązanych z umową), szkoda oraz związek przyczynowy. Wina powierzającego nie jest wymagana.

Natomiast za osoby, którym powierza się określone prace (np. firmy zewnętrzne) odpowiada się na zasadzie ryzyka, chyba że wykaże się, iż nie ponosi się winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzono osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności – wtedy odpowiedzialność za szkodę ponosi wynajęty podmiot trzeci.

Odpowiedzialność deliktową ponosi się za:

• szkodę wyrządzoną z winy własnej w zakresie nieobjętym umową (np. zniszczenie prywatnego mienia wystawcy),
• szkodę wyrządzoną przez zawinione zachowanie pracowników, w zakresie zleconych im zadań, które jednak nie wchodzą w zakres umowy z wystawcą,
• szkodę wyrządzoną przez wynajęte osoby, na tych samych zasadach, co za pracowników, chyba że wykaże się, iż wybrało się podmiot profesjonalny albo nie ponosi się winy w wyborze (dochowało się należytej staranności przy wyborze zleceniobiorcy niebędącego profesjonalistą).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami)

Zespół
e-prawnik.pl