Kiedy wygasa umowa o pracę?

Oprócz przypadków, kiedy przez złożenie oświadczenia przez jedną lub obie strony dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, prawo pracy zna również przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa bez konieczności składania jakichkolwiek oświadczeń w razie zajścia określonego zdarzenia. Przepisy prawa pracy zawierają zamknięty katalog okoliczności, w których dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy. W niniejszym artykule omówione zostały wszystkie przypadki, kiedy stosunek pracy wygasa, oraz konsekwencje wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa.

Przypadki, w których dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy wymienione zostały w Kodeksie pracy oraz w szeregu ustaw szczególnych. Do ustaw tych należy m.in.:

• Prawo spółdzielcze,

• Karta Nauczyciela,

• ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Śmierć pracownika lub śmierć pracodawcy a umowa o pracę

Stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracownika. Jeżeli śmierć pracownika nie jest pewna (zaginął on i brak aktu zgonu), konieczne będzie uznanie pracownika za zmarłego.

Z wnioskiem o uznanie za zmarłego może wystąpić każdy, kto jest zainteresowany uznaniem za zmarłego, a więc także pracodawca.

Wszelkie prawa majątkowe wynikające ze stosunku pracy przechodzą z dniem śmierci pracownika na jego małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Prawa te przysługują wszystkim tym osobom w częściach równych. Przepisy te pozostają w sprzeczności z przepisami prawa spadkowego i stanowią wyjątek od ogólnej zasady prawa spadkowego, że wszelkie prawa i obowiązki z dniem śmierci przechodzą na spadkobierców zmarłego. Tak więc małżonek i inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej będą jedynymi uprawnionymi do praw majątkowych wynikających ze stosunku pracy - także w sytuacji, gdy nie należą do kręgu spadkobierców po zmarłym pracowniku. Dopiero w razie, gdy zmarły pracownik nie miał małżonka oraz osób spełniających warunki do uzyskania renty rodzinnej, prawa wynikające ze stosunku pracy przechodzą na spadkobierców zmarłego pracownika.

Stosunek pracy wygasa także w przypadku śmierci pracodawcy. W związku z wygaśnięciem stosunku pracy przysługuje pracownikowi odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy - w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni. Jednakże w praktyce często się zdarza, że po objęciu spadku, zakład pracy, w którym zatrudniony był pracownik, prowadzą w dalszym ciągu spadkobiercy zmarłego pracodawcy. W takiej sytuacji dochodzi do przejęcia zakładu pracy i stosunek pracy trwa nadal. Pogląd ten znalazł potwierdzenie w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1994 r. (sygn. akt I PZP 1/94). Jest to wyjątek od zasady, że stosunek pracy wygasa z dniem śmierci pracodawcy. W praktyce dojdzie więc do wygaśnięcia stosunku pracy jedynie w sytuacji, gdy wszyscy jego spadkobiercy odrzucą spadek.

Na marginesie należy zaznaczyć, że za śmierć pracodawcy nie uważa się śmierci jednego ze wspólników spółki, w której zatrudniony jest pracownik. Przepis ten dotyczy jedynie osób fizycznych oraz przedsiębiorców będących osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą i w ramach tej działalności zatrudniającymi pracowników.

Nieobecność pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania

Umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania. Stosunek pracy może wygasnąć wcześniej, jeżeli pracodawca rozwiązał bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika. Należy jednak zaznaczyć, że tymczasowe aresztowanie nie stanowi podstawy do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Pracodawca, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika, jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający, a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia.

Jeśli jednak postępowanie karne zostało umorzone z powodu przedawnienia, amnestii, albo w razie warunkowego umorzenia postępowania, pracodawca nie ma obowiązku ponownego zatrudniania pracownika. Pracodawca może odmówić ponownego zatrudnienia pracownika, jeżeli w ciągu 7 dni od przywrócenia do pracy nie zgłosił on gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, chyba że przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. Należy jednak podkreślić, iż pracodawca ma obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika, a nie obowiązek przywrócenia pracownika do pracy. Skutkuje to tym, że pracodawca, ponownie zatrudniając pracownika, nie ma obowiązku zatrudniać go na tym samym stanowisku i z wynagrodzeniem za pracę w tej samej wysokości.

Regulacje pozakodeksowe

Zgodnie z ustawą - Prawo spółdzielcze, spółdzielcza umowa o pracę wygasa z ustaniem członkostwa w danej spółdzielni.

Wedle zaś ustawy - Karta Nauczyciela stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania lub umowy o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni swojego nieprzystąpienia do pracy.

Pracodawca, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do czynnej służby wojskowej, jest obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia, jeżeli w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia ze służby pracownik zgłosił się do tego zakładu w celu podjęcia pracy. Niezachowanie tego terminu powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy.

Prawo odwołania do sądu

W razie naruszenia przez pracodawcę przepisów zasad opisanych w niniejszym artykule, pracownikowi przysługuje prawo odwołania do sądu pracy.

Pamiętaj, że:

1. Umowa o pracę wygasa zawsze w przypadku śmierci pracownika;

2. W razie śmierci pracodawcy umowa o pracę nie zawsze wygasa;

3. Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę w okresie pierwszych trzech miesięcy tymczasowego aresztowania pracownika.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998 r., Nr 21, poz. 94, ze zm.);

• Ustawa z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (tekst jednolity: Dz.U. 2003 r., Nr 188, poz. 1848, ze zm.);

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. 2006 r., Nr 97, poz. 674, ze zm.);

• Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416)

Zespół
e-prawnik.pl