Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe małżonków w czasie trwania małżeństwa i po rozwodzie

Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe wspómałżonka

Zasadą jest, iż podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność ta obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka (wg art. 29 Ordynacji podatkowej).

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Nie można jednak przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

1. przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,  

2. prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

3. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,  

4. wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,  

5. niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:

1. zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej; 

2. zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu; Z ważnych powodów każdy z małżonków może bowiem żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej - ustawowej bądź umownej, a wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi. Wspólność majątkowa jest więc znoszona na gruncie Ordynacji podatkowej od dnia wskazanego w prawomocnym orzeczeniu znoszącym wspólność majątkową. Jeśli zatem w orzeczeniu znoszącym wspólność majątkową wskazana zostanie data tego zniesienia, to ta właśnie data będzie miała znaczenie, o ile wyrok ten stanie się wyrokiem prawomocnym.

3. ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka; 

4. uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji. 

Powyższe zasady odpowiedzialności dotyczą również odpowiednio płatnika oraz inkasenta.

Po określonych wyżej terminach wyłączenia odpowiedzialności małżonka za zobowiązania podatkowe podatnika małżonek podatnika może ponosić odpowiedzialność (całym swoim majątkiem) tylko jako osoba trzecia - np. jako członek rodziny prowadzącego działalność gospodarczą (wg art. 111 Ordynacji podatkowej), a warunkiem tej odpowiedzialności jest współdziałanie z podatnikiem przy wykonywaniu przez niego działalności gospodarczej (w rozumieniu art. 3 pkt 9) bądź jako rozwiedziony małżonek.

Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka za zobowiązania podatkowe podatnika

Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym (wg art. 110 Ordynacji podatkowej).

Solidarna odpowiedzialność oznacza, iż wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Wszyscy solidarni dłużnicy są zobowiązani aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela. 

Odpowiedzialność ta nie obejmuje jednak: 

1. niepobranych należności oraz pobranych podatków, a nie wpłaconych, przez płatników lub inkasentów;

2. odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie. 

Te same zasady stosuje się odpowiednio w razie unieważnienia małżeństwa oraz separacji. Orzeczenia rozwodu małżeństwa, jego unieważnienia bądź separacji nie powodują zatem, co do zasady, ustania odpowiedzialności jednego z małżonków za zaległości podatkowe drugiego z nich, jednak odpowiedzialność ta ogranicza się do zaległości podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej i to z ograniczeniem wartościowym.

Podstawa prawna:

•  Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. 1997 r., Nr 137 poz. 926, ze zmianami);

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1995 r., Nr 83, poz. 417 ze zmianami),

A.J.
Zespół e-prawnik.pl