Majątek wspólny małżonków

18.6.2014

Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej obejmuje – jak sama nazwa wskazuje – składniki majątkowe, które stanowią majątek wspólny. Punktem wyjścia przy omawianiu zagadnienia podziału majątku jest ustalenie, co w skład tego majątku wchodzi. To przedmiot częstych sporów między małżonkami, którzy często błędnie kwalifikują dany składnik majątku.

Co to jest "wspólność ustawowa"?

W pierwszym rzędzie należy wyjaśnić pojęcie wspólności ustawowej (w praktyce określanej również mianem „wspólnoty”). Wspólność ta powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Do powstania wspólności nie jest konieczne żadne oświadczenie małżonków, ponieważ powstaje ona z mocy samego prawa. Należy jednak zaznaczyć, że jeśli małżonkowie przed zawarciem małżeństwa podejmą odpowiednie czynności prawne, mogą sprawić, iż wspólność nie powstanie (np. mogą zawrzeć w formie aktu notarialnego umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową, czyli tzw. intercyzę).

Wspólność ustawowa to wspólność łączna, czyli bezudziałowa. Oznacza to, że w jej trakcie nie można określić wysokości udziałów jaka przysługuje każdemu małżonkowi w tej wspólności.

Wspólność ustawowa, o której mowa, obejmuje wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty te tworzą tzw. majątek wspólny, który stanowi przedmiot podziału (majątek ten do 19 stycznia 2005 r. określany był mianem „dorobku”). Majątek wspólny może powstać w trakcie trwania małżeństwa dopiero od pewnego momentu. Będzie tak np. gdy małżonkowie przed ślubem spisali intercyzę (a więc zawarcie małżeństwa nie spowodowało powstania majątku wspólnego), a następnie w drodze kolejnej umowy zmienili ustrój na wspólność majątkową.

Obok majątku wspólnego, każdy z małżonków ma swój majątek osobisty - zobacz: Co składa się na majątek osobisty małżonka, który nie podlega podziałowi po ustaniu wspólności majątkowej? W poniższym artykule nie będziemy się zajmowali majątkiem osobistym, tylko majątkiem wspólnym małżonków.

Jakie składniki tworzą majątek wspólny?

Zgodnie z zasadą, o której mowa w art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego (dalej jako: „kro”), do zaliczenia danego przedmiotu do majątku wspólnego, nie jest konieczne współdziałanie obojga małżonków.

Pamiętaj, że:

W skład majątku wspólnego, który później staje się przedmiotem podziału, wchodzą:
- przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków oraz
- przedmioty majątkowe nabyte przez któregokolwiek z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej.

Przykład:

Pan Tomasz kupił w salonie RTV kino domowe. Zapłacił środkami z własnego wynagrodzenia. Faktura sprzedaży została wystawiona na nazwisko Pana Tomasza. Pomimo tego, nabyte kino domowe wchodzi w skład majątku wspólnego.

Jako przykład można wskazać postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., gdzie czytamy, że: „W sytuacji, gdy nieruchomość nabyta została w czasie trwania związku małżeńskiego, a małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, zasadą jest, że wchodzi ona do majątku wspólnego (art. 32 § 1 kro). Odstępstwa od zasady sformułowanej w art. 32 § 1 kro nie może uzasadniać jedynie okoliczność, że stroną umowy było tylko jedno z małżonków, a także okoliczność, że tylko jedno z małżonków ujawnione zostało w księdze wieczystej. Wyjątki wyliczone zostały wyczerpująco w art. 33 kro” (sygn. akt. I CKU 130/97, Monitor Prawniczy - Zestawienie Tez 2000/3 str. 188).

W najbardziej typowych sytuacjach (gdy małżonkowie nie zawierali żadnych umów majątkowych, ani przed ślubem, ani w czasie małżeństwa, a ponadto w stosunki majątkowe nie ingerował sąd), podział obejmie składniki majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa.

Dany przedmiot majątkowy nie wejdzie w skład majątku wspólnego, jeżeli został nabyty na cudzy rachunek. Typowym przykładem jest umowa komisu, gdzie komisant (przedsiębiorca prowadzący komis) działa w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek. Problem uwidacznia się jedynie przy komisie zakupu (kiedy prowadzący komis zobowiązuje się do nabycia danej rzeczy na rachunek klienta). Przy komisie komisant nie nabywa rzeczy. Jeśli komisant zobowiązał się nabyć daną rzecz na rachunek klienta, to rzecz ta nie wchodzi w skład majątku wspólnego komisanta i jego małżonka. Do tego majątku może jednak (jeśli małżonków łączy ustrój wspólności majątkowej) wejść prowizja z tytułu umowy komisu.

Jak zaznaczono wyżej, majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Nie oznacza to jednak automatycznie, że chodzi o przedmioty nabyte w czasie małżeństwa. Wspólność majątkowa może bowiem ustać w trakcie małżeństwa.

Przykład:

Państwo Wiśniewscy zawarli związek małżeński 15 lipca 2000 r. 16 listopada 2005 r. zawarli przed notariuszem umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową. Pomimo tego, że małżeństwo Państwa Wiśniewskich trwa nadal, przedmioty majątkowe nabyte od chwili ustanowienia rozdzielności nie wejdą już w skład majątku wspólnego.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługuje się pojęciem „przedmioty majątkowe”, ale go nie wyjaśnia. W praktyce uważa się, że na przedmioty majątkowe, które tworzą majątek wspólny składają się wszelkie prawa majątkowe (bezwzględne i względne), a więc np. prawo własności, ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności, itp. Na majątek wspólny składają się zatem wszelkie aktywa; długi nie wchodzą w skład tego majątku.

Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka (por. art. 34 (1) kro).

Między małżonkami może powstać spór, czy dany przedmiot wchodzi w skład majątku wspólnego (czy będzie uwzględniany przy podziale majątku), czy należy do majątku osobistego. Na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako: „kpc”), małżonek zainteresowany rozstrzygnięciem tego sporu, może wytoczyć przeciwko drugiemu małżonkowi powództwo o ustalenie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.08.1998 r., III CKN 332/98, niepubl.).

Pomimo tego, że ogólna zasada stanowi, iż w skład majątku wspólnego wchodzą wszystkie przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej, kodeks rodzinny wskazuje na przykładowe składniki majątku wspólnego i wymienia:

pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

W praktyce największe znaczenie mają dwie pierwsze grupy przedmiotów, czyli pobrane wynagrodzenia i dochody z majątku zarówno wspólnego, jak i osobistego.

Wierzytelność z tytułu umowy o pracę a pobrane wynagrodzenie

Sporo problemów przy kwalifikacji danego składnika majątku do majątku wspólnego lub osobistego sprawia wynagrodzenie za pracę. Kodeks rodzinny stanowi, że pobrane wynagrodzenie za pracę wchodzi w skład majątku wspólnego. Z drugiej strony, wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za pracę stanowi majątek osobisty tego małżonka, któremu przysługuje (art. 33 pkt 7 kro). W tej sytuacji należy dokonać dokładnego rozróżnienia tych pojęć.

O wierzytelności z tytułu wynagrodzenia można mówić wtedy, kiedy jest ono należne, chociaż nie zostało jeszcze otrzymane przez pracownika. Natomiast o pobranym wynagrodzeniu będziemy mówić w sytuacji, kiedy pracownik je otrzymał. W pierwszym przypadku mamy do czynienia nie z wynagrodzeniem w „fizycznej” postaci, ale z prawem do żądania tego wynagrodzenia. Prawo to stanowi składnik majątku osobistego małżonka, któremu przysługuje. Faktyczna wypłata wynagrodzenia powoduje, że prawo do jego żądania zostało zrealizowane i pobrane wynagrodzenie zasila majątek wspólny.

Przykład:

Pani Halina jest księgową i pozostaje w związku małżeńskim. Między Panią Haliną i jej mężem istnieje ustrój wspólności ustawowej. Zakład pracy, w którym pracuje Pani Halina, wypłaca wynagrodzenie z dołu, do 10 dnia. następnego miesiąca za miesiąc poprzedni. W tej sytuacji Pani Halina np. w dniu 5 marca ma wierzytelność w stosunku do swojego pracodawcy o wypłatę należnego wynagrodzenia za miesiąc luty. Dopóki pensja nie wpłynie na konto Pani Haliny, dopóty ta wierzytelność stanowi składnik majątku osobistego. Tymczasem pensja, która znajduje się już na koncie, stanowi składnik majątku wspólnego.

Rozróżnienie, o którym mowa, ma swój wymiar praktyczny. Tytułem przykładu można wskazać sytuację, w której jeden z małżonków popadł w kłopoty finansowe i jego majątek został zajęty przez komornika. W razie egzekucji komorniczej majątek osobisty drugiego małżonka (tj. tego, który nie jest dłużnikiem), pozostaje pod ochroną i komornik nie może go zająć; nie będzie też mógł dokonać zajęcia wynagrodzenia tego małżonka. Jeśli jednak wynagrodzenie to zostanie pobrane (np. wpłynie na konto), wówczas będzie stanowić składnik majątku wspólnego i w pewnych sytuacjach będzie można do niego skierować egzekucję.

Oprócz pobranego wynagrodzenia za pracę, kodeks rodzinny wymienia, jako przykład przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Przez działalność zarobkową należy rozumieć każdy przejaw aktywności zawodowej małżonków, którego celem jest zarobkowanie (a więc nie tylko działalność gospodarczą, ale również kontrakty menedżerskie , prace zawierane w ramach umów cywilnoprawnych, takich, jak umowa o dzieło, umowa zlecenia , itp.). Podobnie jak w przypadku wynagrodzenia, wierzytelności z tytułu działalności zarobkowej jednego z małżonków wchodzą w skład majątku osobistego.

Omawiane sytuacje mają pierwszorzędne znaczenie przy podziale majątku, ponieważ często mogą zadecydować o składzie tego majątku, a zatem również o wzajemnych rozliczeniach w postępowaniu działowym.

Przykład:

Pan Zenon prowadzi działalność gospodarczą oraz pozostaje w związku małżeńskim, objętym wspólnością majątkową. W styczniu 2012 r. Pan Zenon wystawił fakturę na kwotę 19.000 zł z terminem płatności na 20 luty 2012 r. W międzyczasie Pan Zenon rozwiódł się ze swoją żoną i z datą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego ustała między małżonkami wspólność ustawowa. Miało to miejsce w dniu 14 marca 2012 r. Kontrahent Pana Zenona zapłacił należność z faktury z opóźnieniem, w dwóch częściach: w dniu 10 marca kwotę 10.000 zł, zaś w dniu 4 kwietnia kwotę 9.000 zł. Przed ustaniem wspólności majątkowej Pan Zenon otrzymał kwotę 10.000 zł, a zatem kwota ta zwiększyła majątek wspólny i będzie podlegać podziałowi. Na tę chwilę Panu Zenonowi przysługuje również wierzytelność na kwotę 9.000 zł, która stanowi jego majątek osobisty i nie będzie stanowić przedmiotu podziału.

Dochody z majątku wspólnego i osobistego

W skład majątku wspólnego, podlegającego podziałowi, wchodzą również:

dochody z majątku wspólnego oraz
dochody z majątków osobistych każdego z małżonków.

Pierwszy przypadek nie budzi raczej żadnych wątpliwości. Małżonkom ciężko jest się jednak pogodzić z drugą z powyższych sytuacji. Przepisy prawa rodzinnego nie pozostawiają jednak żadnych wątpliwości, co oznacza, że zarówno dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z osobistych majątków małżonków, zasilają ich majątek wspólny.

Przykład:

Pan Jan jest właścicielem lokalu, który nabył jeszcze przed ślubem. Lokal ten wynajmuje trzem studentom, za co otrzymuje miesięcznie 1.000 zł. Czynsz najmu stanowi dochód z majątku osobistego Pana Józefa, ale wchodzi do majątku wspólnego.

Od 20 stycznia 2005 r. nie ma obowiązku rozliczania na przedmioty majątkowe przynoszące dochód przy podziale majątku wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty, jeżeli były to wydatki i nakłady konieczne. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1979 r., „odsetki od wierzytelności stanowiącej składnik majątku odrębnego małżonka należą do majątku wspólnego małżonków jako pożytki prawa w rozumieniu art. 54 kc”. (sygn. akt. III CZP 29/79, OSNCP 1979/11 poz. 214).

Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego

Od dnia 20 stycznia 2005 r. kodeks rodzinny wyraźnie zaznacza, że w skład majątku wspólnego wchodzą środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Zagadnienie to wiąże się z przepisami ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Zgodnie z art. 83 ust. 1 tej ustawy, zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu jest ponadto zobowiązana złożyć pisemne oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a jej małżonkiem, a jeżeli między małżonkami nie istnieje wspólność ustawowa - udokumentować także sposób uregulowania tych stosunków. Powyższy obowiązek ciąży także na członku otwartego funduszu, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem.

Członek otwartego funduszu jest zobowiązany zawiadomić fundusz na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści powyższego oświadczenia, o ile zmiana taka obejmuje środki zgromadzone na jego rachunku. Do zawiadomienia należy dołączyć dowód takiej zmiany. W razie niedopełnienia obowiązku zgłoszenia zmiany, przyjmuje się odpowiednio, że między małżonkami istnieje wspólność ustawowa albo, że małżeńskie stosunki majątkowe uregulowane są zgodnie z treścią umowy zawartej z otwartym funduszem lub ostatnim zawiadomieniem dokonanym przez członka otwartego funduszu. Otwarty fundusz nie odpowiada za szkody powstałe wskutek niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia powyższych obowiązków.

Jeżeli małżeństwo członka otwartego funduszu uległo rozwiązaniu przez rozwód lub zostało unieważnione, środki zgromadzone na rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu (art. 126 ww. ustawy). Wypłata transferowa jest dokonywana przez otwarty fundusz po przedstawieniu funduszowi dowodu, że środki zgromadzone na rachunku członka przypadły byłemu współmałżonkowi.

Jeżeli uprawniony były współmałżonek nie posiada rachunku w otwartym funduszu i w terminie 2 miesięcy od dnia przedstawienia dowodu, o którym mowa wyżej, nie wskaże rachunku w jakimkolwiek otwartym funduszu, otwarty fundusz, do którego należy drugi z byłych współmałżonków, niezwłocznie otworzy rachunek na nazwisko byłego współmałżonka uprawnionego i przekaże na ten rachunek, w ramach wypłaty transferowej, przypadające mu środki zgromadzone na rachunku jego byłego współmałżonka. Z chwilą otwarcia rachunku uprawniony były współmałżonek uzyskuje członkostwo w funduszu. Fundusz niezwłocznie potwierdza na piśmie warunki członkostwa uprawnionego współmałżonka.

Pamiętaj, że:

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio w przypadku ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa członka otwartego funduszu albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między członkiem tego funduszu a jego małżonkiem.

Zgodnie z art. 130 ust. 1 ww. ustawy, wypłata środków zgromadzonych na rachunku członka pracowniczego funduszu, które były objęte małżeńską wspólnością majątkową, w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód lub unieważnienia małżeństwa, następuje bezpośrednio na rzecz jego byłego współmałżonka w terminie 1 miesiąca od dnia przedstawienia funduszowi dowodu, że środki te przypadły byłemu współmałżonkowi. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w przypadku ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa członka pracowniczego funduszu albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między członkiem tego funduszu a jego małżonkiem.

Rodzaj składnika majątku oraz decyzja spadkobiercy (darczyńcy) a skład majątku wspólnego

W niektórych przypadkach przynależność danego przedmiotu do majątku wspólnego, może zostać uwarunkowana decyzją osób trzecich. Ustawodawca postanowił w sposób szczególny potraktować przedmioty nabywane przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę. W zasadzie przedmioty nabyte w taki właśnie sposób wchodzą do majątku osobistego, chyba że inaczej postanowił spadkodawca lub darczyńca. Jeśli spadkodawca chce, aby nabywany przedmiot wszedł w skład majątku wspólnego, zastrzeżenie takie musi zawrzeć w testamencie. Darczyńca powinien odpowiednie postanowienie zamieścić w umowie darowizny.

Przykład:

Pan Adam pozostaje ze swoją żoną, Panią Darią, we wspólności majątkowej. Dziadek Pana Adama postanowił podarować mu mieszkanie. Ponieważ umowa darowizny nie zawiera zapisu, zgodnie z którym mieszkanie miałoby wejść do majątku wspólnego Pana Adama i Pani Darii, staje się ono składnikiem majątku osobistego Pana Adama. W razie ewentualnego podziału majątku, nie będzie ono stanowiło przedmiotu tego podziału.

Jeżeli spadkodawca lub darczyńca postanowią, że dany przedmiot wejdzie w skład majątku wspólnego, wówczas do wywołania tego skutku nie jest potrzebne dodatkowe oświadczenie drugiego małżonka. Zgodnie z uchwałą Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1979 r., w wypadku przeniesienia własności na podstawie umowy darowizny zawartej przez darczyńcę z jednym z małżonków z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wchodzi do majątku objętego wspólnością ustawową (art. 33 pkt. 2 kro), do wywołania takiego skutku przyjęcie darowizny przez drugiego z małżonków nie jest potrzebne. Sąd również zauważył, że w sytuacji, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku objętego wspólnością ustawową, odwołanie jej z powodu niewdzięczności (art. 898 § 1 kc) może być dokonane w stosunku do jednego z małżonków, także w stosunku do tego, który nie brał udziału w zawarciu umowy darowizny. W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w równych częściach, a darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał; gdyby zaś nie było to możliwe - zwrotu wartości tego udziału (sygn. akt. III CZP 15/79, OSNCP 1980/4 poz. 63).

Od powyższej zasady został przewidziany wyjątek; dotyczy on tzw. przedmiotów zwykłego urządzenia domowego. Przedmioty te, które służą do użytku obojga małżonków, są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Przykład:

Państwo Zabilscy są małżeństwem, w którym istnieje ustrój wspólności majątkowej. Mama Pani Zabilskiej podarowała swojej córce lodówkę. Ponieważ lodówka będzie służyć obojgu małżonkom, stanie się ona składnikiem majątku wspólnego i będzie podlegać podziałowi. Mama Pani Zabilskiej może jednak zawrzeć w umowie darowizny zapis, zgodnie z którym lodówka będzie stanowić składnik majątku osobistego jej córki. Musi to jednak wyraźnie zaznaczyć.

Jak widać z powyższych przykładów, nieznajomość przepisów może prowadzić w przyszłości do wielu kłopotów finansowych. Kłopotami tymi obdarzają małżonków - rzecz jasna nieświadomie - głównie ich rodzice, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji swoich działań. Często spadkodawcom lub darczyńcom wydaje się, że obdarowują (czy zapisują w drodze spadku) określone przedmioty jedynie swojemu dziecku. Okazuje się jednak, że „przy okazji” ich właścicielem staje się również zięć lub synowa. Oczywiście wiążą się z tym późniejsze rozliczenia przy podziale majątku.

Przykład:

Pani Julia podarowała córce Annie, telewizor, DVD, lodówkę, pralkę oraz zmywarkę. Darowizna została uczyniona w trakcie procesu rozwodowego Anny. Ponieważ Pani Julia nie zaznaczyła, że ww. przedmioty mają stanowić składnik majątku osobistego córki, weszły one do majątku wspólnego. Przy podziale majątku, jeśli Anna zechce je zatrzymać na wyłączną własność, będzie prawdopodobnie musiała zwrócić byłemu mężowi połowę ich wartości. W ten sposób Pani Julia, obdarowując córkę (i przy okazji zięcia, choć nie w sposób wyraźny), nieświadomie naraziła córkę na dodatkowe koszty.

Niestety, ustawodawca nie sformułował definicji „przedmiotów zwykłego urządzenia domowego”. Wydaje się, że należy w tej mierze posługiwać się obiektywnymi przesłankami oraz mieć na uwadze, że wskazano nie tylko na „przedmioty urządzenia domowego”, ale przedmioty „zwykłego” urządzenia. Mają one ponadto służyć obojgu małżonkom. W tej sytuacji za przedmioty takie należy uznać standardowe wyposażenie mieszkania, takie jak, np. telewizor, radio, lodówka, kuchenka, pralka, odkurzacz, meble, itp. Wraz z rozwijającym się postępem technicznych i dostępnością cenową niedostępnych niegdyś towarów, lista będzie się zmieniać. Z pewnością do przedmiotów, o których mowa, zaliczane są jedynie rzeczy ruchome.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków nie są objęte wspólnością ustawową, jeżeli zostały nabyte (w tym przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę) przed powstaniem wspólności (Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 grudnia 1973 r., III CZP 77/73, OSNCP 1974, nr 6, poz. 105). Czasem jednak otrzymanie przedmiotów majątkowych w drodze spadku, zapisu lub darowizny, wiąże się z poniesieniem pewnych kosztów. Tytułem przykładu można wskazać nabycie spadku wraz z innymi spadkobiercami i w konsekwencji otrzymanie w wyniku działu spadku tych przedmiotów ponad wartość swojego udziału spadkowego. Sprawa komplikuje się dodatkowo, jeśli przedmioty te (zgodnie z tym, co powiedziono wyżej) wejdą do majątku osobistego spadkobiercy, zaś koszty, o których mowa, zostaną pokryte w całości lub w części z majątku wspólnego.

Przykład:

Pan Franciszek z dwójką braci nabył po rodzicach dom w spadku. W wyniku działu spadku nieruchomość przypadła Panu Franciszkowi, który został zobowiązany do spłat na rzecz braci. Nieruchomość weszła do majątku osobistego Pana Franciszka. Spłaty zostały dokonane ze wspólnego wynagrodzenia za pracę Pana Franciszka i jego żony. Żona uważa, że do majątku wspólnego powinna wejść ta część nabytego spadku, za którą Pan Franciszek dokonał spłat z majątku wspólnego.

Żona Pana Franciszka zgadza się, że do majątku osobistego jej męża wejdzie tylko ta część nieruchomości, która odpowiada jego udziałowi w spadku (którą, według niej, nabył nieodpłatnie). Czy żona Pana Franciszka ma rację?

Niestety, ani orzecznictwo, ani doktryna nie dają jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Zgodnie z uzasadnieniem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1989 r. (sygn. akt. III CZP 80/89, OSP 1990/10 poz. 357) majątek nabyty ponad udział wynikający ze spadkobrania ze spłatą na rzecz pozostałych współspadkobierców ze wspólnych środków małżonków wchodzi do dorobku, ponieważ stosownie do treści art. 32 § 1 kro dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub jednego z nich.

Nam wydaje się jednak bliższy pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w nowszej uchwale z dnia 28 września 2001 r. (sygn. akt. III CZP 52/2001, OSNC 2002/6 poz. 72, Rzeczpospolita 2001/228 str. C3). Zgodnie z tą uchwałą „przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do majątku odrębnego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił” (art. 33 pkt 2 kro). W uzasadnieniu uchwały można znaleźć stwierdzenie, że sformułowanie „przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie” jest nieprecyzyjne i może być rozumiane w ten sposób, że wartość praw nabytych przez dziedziczenie nie może przekraczać udziału w spadku, albo że nabyte przez dziedziczenie są wszystkie przedmioty (prawa) majątkowe, które należały poprzednio do spadkodawcy, choćby nawet przekraczały udział spadkobiercy w spadku i z tego tytułu spadkobierca byłby obowiązany do spłat lub dopłat na rzecz innych spadkobierców.

Wówczas drugiemu małżonkowi przysługiwałoby roszczenie o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka, który jest spadkobiercą (art. 45 § 1 kro). U podstaw tego poglądu znajduje się wyrażone w doktrynie przekonanie, że to, co małżonek nabywa ze spadku, nawet spłacając współspadkobierców, jest traktowane przez polski system prawny jako nabyte bezpośrednio od spadkodawcy (następstwo pod tytułem ogólnym), a więc nie jako nabycie od pozostałych spadkobierców. Naszym zdaniem rację ma Sąd Najwyższy w cytowanej uchwale, że w skład majątku odrębnego wchodzą wszystkie prawa majątkowe nabyte od spadkodawcy, nawet powyżej granic udziału w spadku. Takie rozwiązanie jest proste w stosowaniu i stwarza jasny stan prawny, natomiast odmienne rozwiązanie wprowadza komplikacje, zwłaszcza gdy małżonek dziedziczący jest w części uprawniony wyłącznie, a w części łącznie ze współmałżonkiem. Jeśli zaś spłaty zostały dokonane z majątku wspólnego, wówczas ich rozliczenie następuje w formie zwrotu wydatków i nakładów, dokonywanego zasadniczo przy podziale majątku (z pewnymi zastrzeżeniami).

Majątek spółki cywilnej a majątek wspólny małżonków

Majątek spółki cywilnej zbliżony jest do majątku wspólnego małżonków (stanowi wspólność łączną wspólników tej spółki). W praktyce dość częstym problemem jest udział jednego z małżonków w spółce cywilnej i dodatkowo pokrywanie wkładu wnoszonego do spółki środkami pochodzącymi z majątku wspólnego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2000 r. (sygn. akt. I ACa 941/99, OSA 2000/9 poz. 34 str. 41, Wokanda 2000/10 str. 42), prawa małżonka pozostającego we współwłasności majątkowej ze wspólnikiem spółki cywilnej w sytuacji, gdy stroną spółki był tylko jeden z małżonków pozostający w takiej wspólności, nie obejmują składników majątkowych nabywanych przez spółkę, lecz ograniczają się do tych praw majątkowych, które przysługują wspólnikowi w czasie trwania spółki, jako wynik zarządzania majątkiem spółki, tj. do zysków i podziału majątku spółki, który nastąpić może wyłącznie po rozwiązaniu umowy spółki (art. 868 kc i art. 875 kc). Tezę podobnej treści sformułował również w wyroku z dnia 25 marca 1997 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie (sygn. akt. I ACa 46/97, Monitor Prawniczy - Zestawienie Tez 2000/3 str. 188).

Trzeba jednak zwrócić uwagę na regulacje prawne obowiązujące od 20 stycznia 2005 r. Zgodnie z nowym art. 33 pkt 3 kro, prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, stanowią zawsze majątek osobisty każdego z małżonków. A zatem, wszelkie prawa majątkowe, przysługujące każdemu z małżonków - wspólników spółki cywilnej, będą stanowiły jego majątek osobisty (np. prawo do wypłaty zysku, prawo do udziału w majątku spółki po jej rozwiązaniu).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami);
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami);
Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. 2004 r., Nr 159, poz. 1667, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Komentarze