Weksle w stosunku pracy

Zasadą jest, że pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy z winy nieumyślnej w wysokości realnej szkody ograniczonej do trzymiesięcznego wynagrodzenia. Zasada ta może jednak zostać przełamana. Niebezpieczeństwo takie niesie podpisanie weksla przez pracownika. Jest to bowiem dogodny dla pracodawcy instrument regulowania należności z tytułu wyrządzonej szkody. Powstaje pytanie czy jednak dopuszczalny?

W jaki sposób kodeks pracy reguluje kwestię odpowiedzialności pracownika?

Kodeks pracy reguluje odpowiedzialność pracownika w dwojaki sposób. Po pierwsze jako odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy. Po drugie w ramach szkody wyrządzonej w mieniu powierzonym. Uregulowanie zawarte w przepisach prawa pracy na pracodawcę przerzuca ryzyko ponoszone za zatrudnianie konkretnego pracownika.  Daje temu wyraz uregulowanie ograniczające odszkodowanie dochodzone od pracownika do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. W prawie pracy nie jest zatem realizowana w 100% zasada pełnej restytucji, która przewiduje możliwość dochodzenia odszkodowania w pełnej wysokości. Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach kodeksu pracy. Pracownik za szkodę wyrządzoną pracodawcy odpowiada w pełnej wysokości, jeżeli popełnił szkodę z winy umyślnej. Jego odpowiedzialność zostaje ograniczona w razie wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej. Wysokość tego odszkodowania nie może przekraczać trzykrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Za mienie powierzone pracownik odpowiada na zasadach wyżej przedstawionych.

Jak pracodawca może wyłączyć zasadę ograniczonej odpowiedzialności ponoszonej przez pracownika?

Dogodnym środkiem i dość często stosowanym jest weksel. Najczęściej stosowaną i najtańszą formą weksla jest weksel in blanco. Jego wystawienie polega na podpisaniu samego blankietu wekslowego bez wpisywania innych elementów, które uzupełnia w późniejszym czasie po zaistnieniu określonego stanu uprawniona osoba. Pamiętać należy, że już samo podpisanie blankietu o nazwie weksel zawierającego bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty i wydanie go np. pracodawcy stanowi, że takie zobowiązanie jest ważne.

Dlaczego weksel jest dogodnym instrumentem dla pracodawcy i jakie niesie niebezpieczeństwo dla pracownika?

Weksel jest zobowiązaniem abstrakcyjnym polegającym na tym, iż w razie dochodzenia roszczeń w nim wyrażonych przez osobę domagająca się spełnienia świadczenia (np. sumy 1000 zł) Sądu co do zasady "nie interesuje" co było podstawą wystawienia weksla. Inaczej mówiąc, czy posiadacz weksla dochodzi roszczeń np. w zamian za udzieloną pożyczkę, czy weksel został wydany w ramach przyjacielskiego zakładu. Dla pracownika niezwykle niebezpieczne jest wydawanie weksla in blanco nierzetelnym osobom, bowiem zbycie takiego weksla, który został wypełniony niezgodnie z zawartą umową powoduje, że nabywca w dobrej wierze - czyli osoba nie wiedząca o niezgodnym z umową wypełnieniu weksla np. na kwotę wyższą może dochodzić pełnej kwoty w wekslu wyrażonej. Pracownik taki nie będzie mógł powoływać się ani na ograniczoną odpowiedzialność, ani na sytuację, że pracodawca wypełnił weksel na sumę zamiast 1000 zł na kwotę 10000 zł.

Czy stosowanie takiej formy jest zgodne z prawem?

Podstawą odpowiedzialności pracownika jest jego wina. Stanowi o tym art. 114 kodeksu pracy stwierdzając, że pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału.

Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Weksel in blanco natomiast ustanawia po stronie pracownika odpowiedzialność niezależnie od przypisania mu winy w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu jego obowiązków. Dochodzi zatem do rozszerzenia zakresu odpowiedzialności pracownika. Z drugiej strony pracodawca w ten sposób zostaje zwolniony z wykazania okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody. Zwalnia go od tego charakter prawny weksla. Weksel jest bowiem papierem wartościowym wyrażającym zobowiązanie abstrakcyjne, niezależne od podstawy prawnej. Jeśli zatem pracownik wręczył pracodawcy taki weksel, to naraża się w razie jego wypełnienia niezgodnie z tym jak się strony umówiły na wysokie koszty i nieograniczona odpowiedzialność. Ustawodawca skoro ustanowił ograniczoną odpowiedzialność wobec pracowników za szkody z winy nieumyślnej, to stosowanie takiej formy jaką jest weksel in blanco jest po prostu naruszeniem tych zasad.

Na czym polega trudność udowodnienia, że weksel wydano na poczet przyszłych szkód wyrządzonych pracodawcy przez pracownika?

Z zobowiązania abstrakcyjnego wynika jednak, że pracownik ma ograniczone możliwości do udowodnienia przed Sądem, iż weksel został wydany jako zabezpieczenie pracodawcy na wypadek wyrządzenia mu szkody przez pracownika. Pewnym zabezpieczeniem jest, wraz z wydaniem weksla in blanco pracodawcy, zawarcie umowy określającej zasady wypełnienia przez pracodawcę takiego weksla. Warto też umieścić na wekslu klauzulę nie na zlecenie. Powodować to będzie, że pracodawca weksla takiego nie będzie mógł zbyć osobie trzeciej.

Pamiętaj że:

• Pracownik za szkodę wyrządzoną pracodawcy odpowiada w pełnej wysokości jeżeli popełnił szkodę z winy umyślnej,

• Odpowiedzialność zostaje ograniczona do wysokości rzeczywistej straty w razie wyrządzenia szkody z winy nieumyślnej; wysokość tego odszkodowania nie może przekraczać trzykrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia,

• Pamiętać należy, że już samo podpisanie blankietu o nazwie weksel zawierającego bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty i wydanie go np. pracodawcy stanowi, że takie zobowiązanie jest ważne,

• Z zobowiązania abstrakcyjnego polegającego na tym, że dla Sądu nie jest istotne w jakim celu podpisano i wydano weksel wynika, iż pracownik ma ograniczone możliwości do udowodnienia przed Sądem, że weksel został wydany jako zabezpieczenie pracodawcy na wypadek wyrządzenia mu szkody przez pracownika.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1975 r. kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zmianami),

• Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe (Dz. U. 1936 r., Nr 37, poz. 282 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl