Świadczenia rodzinne, czyli o tym, jak z nich korzystać w okresie przejściowym (od 1 września 2005 r.)

12.10.2004

Wprawdzie ustawa o świadczeniach rodzinnych w sposób jednoznaczny kończy "egzystencję" Funduszu Alimentacyjnego z dniem 1 maja 2004 r., to jednak oczywistym jest, iż nie jest możliwe dokonanie tak – jakby nie było – drastycznych zmian z dnia na dzień. Stąd potrzeba wprowadzenia pewnego okresu przejściowego.

Jak długo trwał okres przejściowy dla świadczeń rodzinnych?

Ustawodawca postanowił, iż czas trwania okresu przejściowego to aż 16 miesięcy, a konkretnie od 1 maja 2004 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r. W tym czasie wysokość miesięcznego zasiłku rodzinnego wynosi:

43,00 zł na pierwsze i drugie dziecko;
53,00 zł na trzecie dziecko;
66,00 zł na czwarte i kolejne dziecko.

W tym czasie podstawą uzyskania miesięcznego zasiłku rodzinnego jest dochód uzyskany przez rodzinę w roku kalendarzowym 2002.

Jakie podmioty odpowiedzialne są za wypłatę świadczeń rodzinnych?

Zanim zadania z zakresu wypłaty świadczeń rodzinnych zostaną przekazane odpowiednim, wskazanym w ustawie organom, do dnia przekazania organowi właściwemu realizacji zadań w zakresie świadczeń rodzinnych wniosek o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłatę składa się odpowiednio do organu właściwego, którym w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie rodzinne lub je otrzymującej. Nie wolno jednak zapominać, iż w okresie od dnia 1 września 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r. zasiłek rodzinny oraz dodatki (dodatek z tytułu urodzenia dziecka, dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka, dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania), a także zasiłki pielęgnacyjne przyznają i wypłacają pracodawcy zatrudniający w dniu 31 lipca 2005 r. co najmniej 20 pracowników. Czynią to oczywiście wobec swoich pracowników, w czasie trwania ich zatrudnienia oraz wobec osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych wskazuje różne podmioty odpowiedzialne za wypłatę świadczeń rodzinnych. Uzależnione jest to zarówno od rodzaju świadczenia, jak i od okresu przejściowego (którego to dotyczy).

Okres od dnia 1 maja 2004 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r.

Zasiłek rodzinny oraz dodatki do niego (dodatek z tytułu urodzenia dziecka, dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych, dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka, dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka, dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkle poza miejscem zamieszkania), a także zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne przyznaje i wypłaca wspomniany wyżej organ właściwy (czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie rodzinne lub je otrzymującej). Dotyczy to:

osób bezrobotnych oraz osób pobierających zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne,
osób, którym do dnia wejścia w życie ustawy zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne przyznawały i wypłacały ośrodki pomocy społecznej,
osób ubiegających się o dodatki z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, z tytułu samotnego wychowywania dziecka lub o świadczenie pielęgnacyjne,
osób zatrudnionych lub wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej u pracodawcy zatrudniającego w dniu 31 marca 2004 r. nie więcej niż 4 pracowników,
osób, którym są wypłacane za okres po ustaniu zatrudnienia zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa,
posłów i senatorów,
osób, którym po dniu wejścia w życie ustawy ustalone zostało prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej, renty socjalnej lub uposażenia rodzinnego.

Zasiłek rodzinny przysługujący rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie uczącej się oraz dodatki z tytułu urodzenia dziecka, z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania, a także zasiłki pielęgnacyjne przyznają i wypłacają

pracodawcy zatrudniający w dniu 31 marca 2004 r. co najmniej 5 pracowników - swoim pracownikom w czasie trwania ich zatrudnienia oraz osobom wykonującym pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej,
właściwe jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, Szefowi Agencji Wywiadu, Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Ministrowi Sprawiedliwości - żołnierzom lub funkcjonariuszom tych służb,
Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – osobom podlegającym ubezpieczeniu społecznemu rolników,
Zakład osobom ubezpieczonym innym niż wymienieni powyżej prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym oraz duchownym, a także osobom, którym wypłacał emeryturę, rentę, rentę socjalną albo rentę rodziną, do dnia wejścia w życie ustawy,
rolnicze spółdzielnie produkcyjne - członkom, jeżeli są obowiązane do wypłaty świadczeń rodzinnych pracownikom,
jednostki, które zawarły umowę agencyjną lub umowę zlecenia, jeżeli są obowiązane do wypłaty świadczeń rodzinnych pracownikom,
właściwe organy emerytalne lub rentowe osobom, którym wypłacały emerytury, renty, renty rodzinne lub uposażenia rodzinne, do dnia wejścia w życie ustawy.

Okres od dnia 1 września 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2006 r.

W tym czasie zasiłek rodzinny przysługujący rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie uczącej się oraz dodatki z tytułu urodzenia dziecka, z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania, a także zasiłki pielęgnacyjne przyznaje i pracodawca zatrudniający w dniu 31 lipca 2005 r. co najmniej 20 pracowników (dotyczy to jego pracowników w czasie trwania ich zatrudnienia oraz osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej).

Natomiast organ właściwy, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie rodzinne lub je otrzymującej, przyznaje i wypłaca w tym czasie zasiłek rodzinny przysługujący do ukończenia przez dziecko 18 roku życia lub nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz dodatki z tytułu urodzenia dziecka, z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, z tytułu samotnego wychowywania dziecka, z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem, a także zasiłki pielęgnacyjne i świadczenie pielęgnacyjne.

Kto ustala prawo do świadczeń rodzinnych?

Generalnie prawo do świadczeń rodzinnych ustala Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Z wnioskiem o ustalenie prawa do tych świadczeń może wystąpić do niego osoba, której świadczenia rodzinne wypłaca pracodawca, rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub jednostka, która zawarła umowę agencyjną lub umowę zlecenia. Nie ma przeszkód aby z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych i o wydanie decyzji wystąpił także pracodawca, rolnicza spółdzielnia produkcyjna lub kierownik jednostki, która zawarła umowę agencyjną lub umowę zlecenia.

Czy istniej organ nadzorczy wobec organów wypłacających świadczenia rodzinne?

Tak. Takim organem jest (czy też raczej dopiero będzie) Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Funkcję tą jednak pełnić będzie do dnia przekazania organowi właściwemu realizacji zadań w zakresie świadczeń rodzinnych. Zakład kontroluje pracodawców, rolnicze spółdzielnie produkcyjne oraz jednostki, które zawarły umowę agencyjną lub umowę zlecenia, w zakresie prawidłowości prowadzonego postępowania w sprawie przyznawania i wypłacania świadczeń rodzinnych. Do tego czasu podmioty te obowiązane są do wykonywania szeregu czynności:

prowadzenia dokumentacji dotyczącej wypłat świadczeń rodzinnych,
występowania do oddziału Zakładu o ustalenie uprawnień w przypadkach wątpliwych,
okazywania lub przedstawiania do wglądu wszystkich dokumentów dotyczących wypłaty świadczeń rodzinnych - organom kontrolnym Zakładu oraz innym organom uprawnionym do kontroli oraz udzielania w tych sprawach niezbędnych wyjaśnień i informacji,
podejmowania lub wstrzymywania wypłaty na polecenie Zakładu.

Nadto kontroli podlega także prawidłowość przyznawania i wypłacania świadczeń rodzinnych. Należy to do zadań organu uprawnionego do wydania decyzji (do dnia przekazania organowi właściwemu zadań w zakresie realizacji świadczeń rodzinnych). Instrumentem jakim może się posługiwać taki organ pełniący kontrolę jest na przykład możliwość wezwania osoby, której przyznano świadczenia rodzinne, do złożenia dodatkowych wyjaśnień i udokumentowania dochodów.

Pamiętaj, że:

Do dnia przekazania organowi właściwemu realizacji zadań z zakresu świadczeń rodzinnych podmioty, które mają obowiązek wykonywać te zadania na dotychczasowej podstawie wypłacają świadczenia rodzinne w dotychczasowych terminach wypłaty zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych,
Do tego samego momentu, czyli do dnia przejęcia wypłaty świadczeń rodzinnych przez właściwie organy w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych zadania te są finansowane z budżetu państwa,
Do dnia przekazania organowi właściwemu realizacji zadań w zakresie świadczeń rodzinnych kwoty świadczeń rodzinnych wypłaconych przez pracodawców, a także przez jednostki, które zawarły umowę agencyjną lub umowę zlecenia, zalicza się na poczet należnych składek na ubezpieczenia społeczne, z wyjątkiem świadczeń, których wypłata została uznana, w drodze decyzji, za bezpodstawną,
W przypadku zmiany podmiotu realizującego świadczenia rodzinne obowiązek poinformowania o tym fakcie osoby otrzymującej świadczenie spoczywa na podmiocie dotychczas je realizującym. Obowiązek ten dotyczy również podmiotów realizujących zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne lub wychowawcze do dnia 1 maja 2004 r.
W przypadku gdy zmiana podmiotu realizującego świadczenia rodzinne następuje wskutek zmiany w sytuacji osoby otrzymującej świadczenie rodzinne, w szczególności gdy wiąże się ze zmianą miejsca zatrudnienia lub przejściem na emeryturę, rentę, uposażenie rodzinne lub rentę rodzinną, realizację świadczeń rodzinnych przejmuje organ właściwy. W takiej sytuacji podmiot realizujący świadczenia rodzinne jest obowiązany do niezwłocznego przekazania organowi właściwemu posiadanej dokumentacji dotyczącej osoby otrzymującej świadczenia rodzinne. Podmiot realizujący świadczenia rodzinne pozostawia w swoich aktach poświadczone przez siebie za zgodność z oryginałem kopie dokumentów,
Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata następuje na wniosek osób uprawnionych. Uprawnienia do świadczeń rodzinnych ustala się i świadczenia wypłaca począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek wraz z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, od 1 czerwca 2005 r. wyjątki od tej zasady zostały przewidziane dla świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności. Prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności może być ustalone za okres wsteczny. Dotyczy to przypadków gdy świadczenia te były wcześniej wypłacane, a orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności utraciło ważność. W razie ponownego uzyskania odpowiedniego orzeczenia, stanowiącego kontynuację orzeczenia poprzedniego, prawo do świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności ustala się od miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 12 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2003 r., Nr 228, poz. 2255 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.