Umowa przewozu osób i rzeczy

Kodeks cywilny, regulujący umowę przewozu, ogranicza przewóz do przewozu rozumianego jako usługa świadczona przez przewoźnika, tj. przedsiębiorstwo transportowe wykonujące działalność przewozową w sposób stały i zarobkowy. Konstrukcja umowy przewozu w kodeksie cywilnym obejmuje zarówno przewóz osób, jak i przewóz rzeczy, to te dwa rodzaje przewozu łączą tylko te same istotne postanowienia umowne. Występuje zaś między nimi wiele różnic. Przede wszystkim przy przewozie osób przewoźnik nie przejmuje pieczy nad przedmiotem przewozu - podróżnym. Dlatego przepisy kodeksu cywilnego regulują oba rodzaje umowy przewozu w sposób odrębny.

Kto jest stroną umowy przewozu?

Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy. Przepisy regulujące umowę przewozu nie mają zastosowania do przewozów okazjonalnych, wykonywanych odpłatnie przez osoby fizyczne i prawne, nie mające statusu prawnego przewoźnika, jak również do przewozów dokonywanych nieodpłatnie (z grzeczności). Przyjmuje się, że do tego rodzaju przewozów, gdy są odpłatne, należy stosować przepisy dotyczące umowy o dzieło, a gdy są nieodpłatne - odpowiednio przepisy o zleceniu. Jak wynika z tego uregulowania przewoźnik jest przedsiębiorcą. Zobowiązuje się on w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa do przewozu i to zarówno rzeczy jak i osób. Przewoźnikiem mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne prowadzące przedsiębiorstwo transportowe, uprawnione na podstawie przepisów administracyjnych do wykonywania działalności przewozowej w sposób stały i zarobkowy. Zasady podejmowania i wykonywania krajowego transportu drogowego i międzynarodowego transportu drogowego określa ustawa o transporcie drogowym.

Kontrahentem przewoźnika przy przewozie osób jest sam podróżny (pasażer) lub inna osoba działająca na jego rzecz (np. biuro podróży albo inny organizator przewozu). Przedmiotem przewozu osób mogą być tylko osoby fizyczne. Przy przewozie rzeczy drugą stroną umowy przewozu jest wysyłający. Wysyłający nie musi być właścicielem nadawanych do przewozu rzeczy. Umowę przewozu może zawrzeć osobiście, przez przedstawiciela lub spedytora.

Co jest świadczeniem stron umowy przewozu?

Podstawowym obowiązkiem przewoźnika przy przewozie osób jest przewiezienie podróżnego albo określoną trasą, albo do określonego miejsca przeznaczenia, przy czym ważny jest nie tylko rezultat przewozu, ale także sposób jego wykonania.

Przy przewozie rzeczy podstawowym obowiązkiem przewoźnika jest przewiezienie przesyłki na miejsce przeznaczenia oraz wydanie jej osobie wskazanej jako odbiorca w całości, w stanie nie pogorszonym i we właściwym terminie. Podstawowym obowiązkiem kontrahenta przewoźnika zarówno przy przewozie osób, jak i rzeczy jest zapłacenie wynagrodzenia za przewóz. Poza tym wysyłający ma obowiązek dostarczyć przesyłkę przewoźnikowi w ustalonym miejscu i czasie. Wysyłający obowiązany jest tak przygotować przesyłkę do przewozu, tj. opakować ją lub inaczej zabezpieczyć przed utratą, ubytkiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem w czasie przewozu, by nie stanowiła zagrożenia dla ludzi, innych przesyłek i środka transportowego.

Jak kształtowana jest wysokość wynagrodzenia przewoźnika?

Wysokość wynagrodzenia przewoźnika określa obowiązująca taryfa, w razie jej braku - umowa, a jeżeli strony w umowie nie ustaliły ani wysokości wynagrodzenia, ani podstaw do jego ustalenia, wynagrodzenie przewoźnika powinno być ustalone według zasad odnoszących się do wynagrodzenia za wykonanie dzieła. Jeżeli zaś i w taki sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia przewoźnika, należy mu się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom związanym z danym przewozem.

Na wynagrodzenie to, składa się tzw. przewoźne, tj. wynagrodzenie z tytułu wykonania samej usługi przewozowej, a także opłaty dodatkowe za czynności uboczne, jak np. czynności ładunkowe, składowanie i inne.

Kto jest oferentem w umowie przewozu?

Kodeks cywilny nie nakłada na przewoźnika obowiązku zawarcia umowy przewozu. Umowa przewozu dochodzi do skutku według ogólnych zasad odnoszących się do zawierania umów. Według powszechnego zapatrywania, z ofertą zawarcia umowy przewozu - przynajmniej w transporcie publicznym - występuje przewoźnik. Za ofertę uważa się przy tym ogłoszoną taryfę przewozową lub rozkład jazdy podany do publicznej wiadomości. Istnieje również pogląd, według którego ogłoszenie taryfy stanowi tylko zaproszenie do rozpoczęcia rokowań.

Umowa o przewóz osób może być również zawarta w sposób konkludentny, np. przez zajęcie miejsca przez podróżnego w środku transportowym, gdy nie obowiązuje wcześniejsze kupienie biletu. W razie podróży bez biletu nie dochodzi do zawarcia umowy przewozu. Mogą być zawierane umowy mające za przedmiot ustalenie zasad i warunków stałej współpracy w zakresie przewozu (tzw. umowy stałe o usługi transportowe).

Jakie są podstawowe elementy umowy przewozu osób?

KOMFORT I BEZPIECZEŃSTWO JAZDY - w umowie przewozu osób, która może być zawarta w dowolnej formie przewoźnik obowiązany jest do zapewnienia podróżnym odpowiadających rodzajowi transportu warunków bezpieczeństwa i higieny oraz takich wygód, jakie ze względu na rodzaj transportu uważa się za niezbędne. Kodeks cywilny zobowiązuje przewoźnika do zapewnienia podróżnym bezpiecznego, higienicznego i wygodnego przewozu. Skonkretyzowanie tych obowiązków zależy od rodzaju transportu użytego do przewozu. Warunki bezpieczeństwa i higieny podróży bowiem mają być odpowiednie dla danego rodzaju transportu, a gdy chodzi o warunki wygody - powinny one być takie, jakie uważa się za niezbędne ze względu na rodzaj transportu. Dla oceny, czy warunki przewozu spełniają te kryteria, mają znaczenie - obok właściwych przepisów administracyjnych - ustalone zwyczaje i zasady współżycia społecznego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ - za bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Za bagaż powierzony przewoźnikowi przewoźnik ponosi odpowiedzialność według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy.

Przewóz bagażu, który podróżny przewozi ze sobą (tzw. bagaż podręczny lub ręczny), odbywa się na podstawie umowy o przewóz podróżnego, bez zawierania dodatkowej umowy dotyczącej bagażu. Piecza nad tym bagażem należy do podróżnego. Dlatego odpowiedzialność przewoźnika za szkody spowodowane w trakcie przewozu utratą, ubytkiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem takiego bagażu jest zawężona tylko do przypadków, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Ciężar dowodu zarówno szkody, jak i kwalifikowanej winy przewoźnika spoczywa na podróżnym. Nad bagażem, który podróżny powierza przewoźnikowi, pieczę sprawuje przewoźnik.

DOCHODZENIE ROSZCZEŃ I PRZEDAWNIENIE - roszczenia z umowy przewozu osób przedawniają się z upływem roku od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany - od dnia, kiedy miał być wykonany.

Przepis dotyczy przedawnienia roszczeń wynikających z umowy przewozu osób zarówno przeciwko przewoźnikowi, jak i przeciwko podróżnemu. Dotyczy także przedawnienia roszczeń z tytułu przewozu bagażu, który podróżny przewozi ze sobą (bagażu podręcznego). Uregulowanie to nie ma zastosowania do przewozów okazyjnych, odpłatnie wykonywanych przez osoby nie mające statusu prawnego przewoźnika. Nie ma też zastosowania do roszczeń z tytułu śmierci, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia podróżnego oraz innych szkód spowodowanych czynem niedozwolonym. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wykonania przewozu albo od dnia, w którym przewóz mógł być wykonany, niezależnie od tego, kiedy osoba uprawniona dowiedziała się o szkodzie. Dniem wykonania przewozu jest dzień, w którym zgodnie z umową podróżny został rzeczywiście przewieziony do miejsca przeznaczenia. Dzień, w którym przewóz miał być wykonany, może wynikać wprost z umowy przewozu, a jeżeli nie wynika - podlega ustaleniu przy wzięciu pod uwagę czasu, w ciągu którego przewoźnik powinien wykonać przewóz, przy zachowaniu warunków umowy i dołożeniu należytej staranności.

Jakie są podstawowe elementy umowy przewozu rzeczy?

OBOWIĄZEK WYSYŁAJĄCEGO - wysyłający powinien podać przewoźnikowi swój adres oraz adres odbiorcy, miejsce przeznaczenia, oznaczenie przesyłki według rodzaju, ilości oraz sposobu opakowania, jak również wartość rzeczy szczególnie cennych. Wysyłający ponosi skutki niedokładnego lub nieprawdziwego oświadczenia. Jeżeli stan zewnętrzny przesyłki lub jej opakowanie nie są odpowiednie dla danego rodzaju przewozu, przewoźnik może żądać, aby wysyłający złożył pisemne oświadczenie co do stanu przesyłki, a w wypadku rażących braków odmówić przewozu. Pamiętać jednak należy, że jeżeli przewoźnik przyjmie przesyłkę bez zastrzeżeń, domniemywa się, że znajdowała się w należytym stanie. Poza tym wysyłający powinien dać przewoźnikowi wszelkie dokumenty potrzebne ze względu na przepisy celne, podatkowe i administracyjne.

Zasadniczo wszystkie dane mogą być podane w dowolnej formie (ustnie, telegraficznie, na piśmie itp.). Jedynie wówczas, gdy przewoźnik zażądał od wysyłającego wystawienia listu przewozowego, dane te powinny być zamieszczone w tym liście.

LIST PRZEWOZOWY - na żądanie przewoźnika wysyłający powinien wystawić list przewozowy zawierający dane wymienione wyżej, a ponadto wszelkie inne istotne postanowienia umowy. Wysyłający może żądać od przewoźnika wydania mu odpisu listu przewozowego albo innego poświadczenia przyjęcia przesyłki do przewozu. Z istoty listu przewozowego wynika, że powinien on być sporządzony na piśmie. Jako dokument wystawiony przez wysyłającego powinien być przez niego podpisany. Jeżeli list przewozowy został sporządzony przez obydwie strony umowy przewozu, podpisują go wysyłający i przewoźnik. List przewozowy jest dokumentem jednostronnym, pochodzącym od wysyłającego. Jednakże może być też sporządzony przez obydwie strony umowy przewozu. Wystawienie listu przewozowego ma charakter fakultatywny; następuje na żądanie przewoźnika, a wysyłający ma obowiązek zastosowania się do tego żądania. Wysyłający nie ma jednak prawa domagania się od przewoźnika, aby przyjął list przewozowy wystawiony z własnej inicjatywy wysyłającego.

OPÓŹNIENIE W ROZPOCZĘCIU PRZEWOZU - jeżeli rozpoczęcie lub dokonanie przewozu dozna czasowej przeszkody wskutek okoliczności dotyczącej przewoźnika (a nie siły wyższej), wysyłający może od umowy odstąpić, powinien jednak dać przewoźnikowi odpowiednie wynagrodzenie za dokonaną część przewozu w granicach tego, co na kosztach przewozu oszczędził. Nie wyłącza to roszczenia o naprawienie szkody, jeżeli przeszkoda była następstwem okoliczności, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność.

OBOWIĄZEK PRZEWOŹNIKA - przewoźnik powinien zawiadomić niezwłocznie odbiorcę o nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba, że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nie przekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów - granic zwyczajowo przyjętych (ubytek naturalny).

Za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Każdy przewoźnik, który przyjmuje przesyłkę na podstawie tego samego listu przewozowego, ponosi solidarną odpowiedzialność za cały przewóz według treści listu.

ODBIORCA PRZESYŁKI - po nadejściu przesyłki do miejsca przeznaczenia odbiorca może w imieniu własnym wykonać wszelkie prawa wynikające z umowy przewozu, w szczególności może żądać wydania przesyłki i listu przewozowego, jeżeli jednocześnie wykona zobowiązania wynikające z tej umowy. Po przyjęciu przesyłki i listu przewozowego odbiorca jest zobowiązany się do zapłaty oznaczonych w liście przewozowym należności przewoźnika.

ODMOWA ODBIORU PRZESYŁKI - jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia przesyłki albo jeżeli z innych przyczyn nie można mu jej doręczyć, przewoźnik powinien niezwłocznie zawiadomić o tym wysyłającego. Jeżeli wysyłający nie nadeśle w odpowiednim czasie wskazówek, przewoźnik powinien oddać przesyłkę na przechowanie lub inaczej ją zabezpieczyć, zawiadamiając o tym wysyłającego i odbiorcę. Przesyłka narażona na zepsucie albo gdy przechowanie wymaga kosztów, na które nie ma pokrycia, przewoźnik może ją sprzedać.

POSŁUGIWANIE SIĘ OSOBĄ TRZECIĄ - przewoźnik może oddać przesyłkę do przewozu innemu przewoźnikowi na całą przestrzeń przewozu lub jej część, jednakże ponosi odpowiedzialność za czynności dalszych przewoźników jak za swoje własne czynności.

PRAWO ZASTAWU - dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać za pomocą dokumentów.

WYGAŚNIĘCIE I PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ – w skutek zapłaty należności przewoźnika i przyjęcia przesyłki bez zastrzeżeń wygasają wszelkie roszczenia przeciwko przewoźnikowi wynikające z umowy przewozu. Nie dotyczy to jednak roszczeń z tytułu niewidocznych uszkodzeń przesyłki, jeżeli odbiorca w ciągu tygodnia od chwili przyjęcia przesyłki zawiadomił o nich przewoźnika. Nie stosuje się tej zasady, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.

Roszczenia z umowy przewozu rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia dostarczenia przesyłki, a w razie całkowitej utraty przesyłki lub jej dostarczenia z opóźnieniem - od dnia, kiedy przesyłka miała być dostarczona. Roszczenia przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki, przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo.

Pamiętaj, że:

• Przepisy umowy przewozu stosuje się do przewozu w zakresie poszczególnych rodzajów transportu tylko o tyle, o ile przewóz ten nie jest uregulowany odrębnymi przepisami. Zatem regulacja w sposób odrębny innych umów przewozowych wyłącza możliwość stosowania regulacji dotyczącej umowy przewozu z kodeksu cywilnego.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., kodeks cywilny (Dz.U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Niniejsza porada sporządzona została w oparciu o: Dmowski Stanisław, Sychowicz Marek, Ciepła Helena, Kołakowski Krzysztof, Wiśniewski Tadeusz, Żuławska Czesława, Gudowski Jacek, Bieniek Gerard, Najnowsze wydanie:  Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. Tom II, Warszawa 2009 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis

Zespół
e-prawnik.pl